Żagnica północna
Aeshna caerulea


Rozmiary: Długość ciała Aeshna caerulea wynosi ok. 54–64 mm
Rozpiętość skrzydeł dochodzi do 90 mm
Czas występowania
imagines:
Połowa VI-połowa IX
Obszar występowania: Aeshna caerulea to gatunek występujący obecnie w Polsce jedynie na obszarze rezerwatu ścisłego na Równi pod Śnieżką.
Ochrona: Jest gatunkiem w Polsce chronionym prawem, a ponadto znajdującym się na Czerwonej Liście — jako gatunek o najwyższym, krytycznym (CR) stopniu zagrożenia.

   
NA SKRÓTY
Występowanie
Biotop
Samiec
Samica
Zachowania rozrodcze

Zdjęcia: Jakub Liberski
Michał Wolny
Piotr Zabłocki
Tekst: Ewa Miłaczewska
© Ewa Miłaczewska

 

Występowanie
 
Występowanie Aeshna caerulea w Polsce — szkic sporządzony na podstawie Atlasu rozmieszczenia ważek (Odonata) w Polsce

1 — stanowisko współczesne

2 — stanowisko historyczne

3 — obszar poza zasięgiem występowania

4 — punkt, w którym wykonano zdjęcia:
JL — Jakub Liberski — Równia pod Śnieżką, Karkonoski Park Narodowy
MW — Michał Wolny — Równia pod Śnieżką, Karkonoski Park Narodowy
PZ — Piotr Zabłocki — Równia pod Śnieżką, Karkonoski Park Narodowy
 
Gatunek borealno-górski. Liczny i pospolity w rejonie polarnym. Rozmieszczony od Szkocji po Kamczatkę, na południe po Kaukaz. W Europie (poza Norwegią, Szwecją, Finlandią, Estonią i Rosją) jako relikt polodowcowy na wyżynach przy granicy zwartego areału (południowa Szwecja, Łotwa) lub w górach dalej na południe: Sudety (Polska, Czechy), Szumawa (Czechy), Tatry, Karpaty (Słowacja), Schwarzwald (Niemcy), Alpy (Niemcy, Austria, Szwajcaria, Francja, Włochy, Słowenia).
Tam gdzie gatunek jest reliktem, znajduje się w regresie. W Szkocji znany obecnie z siedmiu stanowisk, we Włoszech z jednego, raz stwierdzony w Słowenii, we Francji wyginął w Masywie Centralnym i Wogezach (obecnie tylko 2 stanowiska w Alpach), najprawdopodobniej wymarł także w Rumunii i na Węgrzech, dane z Białorusi wymagają potwierdzenia, w Austrii zasięg skurczył się do Alp. Liczniejszy jedynie w Szwajcarii a także Tyrolu i Karyntii (Austria).
Aeshna caerulea jest znana obecnie w Polsce z jednego stanowiska. Jest to Równia pod Śnieżką w Karkonoszach. Gatunek podawany w przeszłosci z kilku innych stanowisk w Karkonoszach, Górach Izerskich i Masywie Śnieżnika, skąd najprawdopodobniej ustąpił, Część z tych historycznych danych wzbudza wątpliwości. [Jacek Wendzonka w: http://www.odonata.pl/ochrona_caerulea.php].
 
 
Biotop
Typowy tryfobiont, czyli gatunek związany ściśle z torfowiskami. W obszarze zwartego areału zasiedla torfowiska, bagna, wrzosowiska i tundrę poza granicą lasu. W górach Europy Centralnej i Zachodniej torfowiska wysokie w piętrze alpejskim i subalpejskim, na wysokości od 1000 do 2400 (2600) m n. p. m. Zasiedla niewielkie, płytkie zbiorniki, które szybko nagrzewają się latem.
 
Grupa Kolegów ze Śląska — Piotr Cuber, Alicja Miszta, Jakub Liberski, Michał Wolny i Piotr Zabłocki otrzymali licencję na badania terenowe nad ważkami w Karkonoskim Parku Narodowym w sierpniu 2011 roku. Już 2 i 3 sierpnia znaleźli się na obszarze ścisłego rezerwatu na Równi pod Śnieżką, gdzie mogli obserwować dwa bardzo rzadkie gatunki — żagnicę północną Aeshna caerulea, która obecnie ma tu jedyne stanowisko w Polsce oraz współwystępującą z nią na tym stanowisku miedziopierś górską Somatochlora alpestris. Dzięki nim mogę zaprezentować oba te gatunki na stronie www.wazki.pl. Powtórne badania przeprowadzone zostały przez ten sam zespół w połowie sierpnia.
Obserwowano występowanie kilkudziesięciu osobników Aeshna caerulea, a wykonane zdjęcia nie mają sobie równych wśród dotychczas prezentowanych w kraju.

 
2 sierpnia 2011 r. Równia pod Śnieżką. Otwarta przestrzeń, tylko od północnej strony z rzadka porośnięta kosodrzewiną. Jest pochmurno i chłodno. Na Równi występuje torfowisko wysokie ze sfagnowcami i turzycami bagiennymi Carex limosa. Występuje tu kilkadzięsiąt zbiorniczków (pow. od 1 do kilkunastu m2) zasilanych głównie wodą roztopową.
(foto Michał Wolny)
Zdarza się, że mniejsze z tych zbiorniczków latem wysychają, co powoduje, że larwy rozwijają się głównie w tych większych, których głębokość wynosi ok. 30–40 cm.
(foto Piotr Zabłocki)

 
Po południu robi się nieco cieplej.
(foto Michał Wolny)
Turzyce na jednym z większych oczek. 3 sierpnia 2011 r. — więcej słońca i nieco cieplej niż poprzedniego dnia.
Tu, gdy się chowało słońce, przysiadały samce, które zwykle siadają na suchych gałązkach kosodrzewiny lub na ziemi. Nasi badacze w trakcie marszu przez turzyce, często najpierw słyszeli szelest skrzydeł, a później widzieli odlatującego, spłoszonego samca.
(foto Michał Wolny)

 
 
Samiec
 
2 sierpnia 2011 r. samiec Aeshna caerulea siedzący na kosodrzewinie.
U wszystkich gatunków ważek widoczny jest wpływ temperatury na intensywność ubarwienia. Jednakże najwyraźniejszy jest właśnie u Aeshna caerulea. Samce przy niskiej temperaturze mają widoczne szare plamy na ciemnym tle.

(foto Michał Wolny)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Złapany samiec ma wlaśnie takie ciemnoszare plamy. Charakterystyczne jest dla tego gatunku wyraźne przewężenie w obrebie 3 segmentu odwłoka.

(foto Michał Wolny)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Czarne narządy analne są podgięte ku górze.

(foto Michał Wolny)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Górne blisko dwukrotnie dłuższe od dolnych.

(foto Michał Wolny)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Po południu robi się cieplej i samce nabierają niebieskiej barwy.

(foto Piotr Zabłocki)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Ten sam samiec sfotografowany przez innego z Kolegów.

(foto Michał Wolny)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Na zdjęciu złapanego samca dobrze widać niewielkie jasne, żółtawe plamki na grzbietowej stronie tułowia.

(foto Jakub Liberski)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Najczęściej widuje się samce siadające na suchych, pozbawionych kory, znajdujących się zupełnie przy samej ziemi gałązkach kosodrzewiny.

(foto Jakub Liberski)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Stąd obserwują swój zbiorniczek.

(foto Michał Wolny)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Można je tu sfotografować z różnych stron.

(foto Michał Wolny)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Nawet z dość małej odległości.

(foto Michał Wolny)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Na bokach brązowego tułowia występują bardzo cienkie, sinusoidalne pasy żółtawej barwy przechodzacej ku grzbietowi w niebieską. Nogi czarne z brązowymi udami.

(foto Piotr Zabłocki)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
16 sierpnia 2011 r. — dzień ciepły i słoneczny — samiec wyraźnie mocno wybarwiony na jaskrawoniebieski kolor.

(foto Michał Wolny)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Głowa samca z białawym czołem, nadustkiem i żuwaczkami. Na czole czarny T-kształtny znak, jak u większości żagnic. Między czołem a nadustkiem cienka czarna linia. Oczy niebiesko-brązowe, trójkat potyliczny białawy.

(foto Piotr Zabłocki)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Charakterystyczną cechą gatunku jest krótka linia, na której stykają się oczy. Jej długość jest tylko około 1,5 raza taka, jak długość trójkąta potylicznego.

(foto Piotr Zabłocki)
 
Żyłka radialna Ir3 nie jest rozwidlona poniżej podstawy pterostigmy, jak mają to inne żagnice.

(foto Piotr Zabłocki)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
 
Samica
 
Samice Aeshna caerulea ubarwione są na żółto-brązowo. Podobnie zresztą ubarwione są młode samce. Na ciałach samic tak, jak u samców widać wpływ temperatury na intensywność i barwę plamek. U nagrzanych słońcem samic pojawia sie kolor niebieski, co zobaczymy za chwilę.

(foto Michał Wolny)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Samica widziana z boku. Podobnie jak samiec ma sinusoidalne cienkie linie na bokach tułowia. Nogi samicy są brązowe. Oczy brązowo-żółte.

(foto Piotr Zabłocki)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Narządy analne listkowate, brązowe.

(foto Piotr Zabłocki)
 
Tu widziane z boku. Widzimy ciemne walwy i stosunkowo krótkie pokładełko.

(foto Michał Wolny)
 
Ta samica wydaje się, że doskonale funkcjonuje, mimo odłamanych narządów analnych.

(foto Michał Wolny)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Ta sama samica. Jej nagrzane słońcem ciało jest wyraźnie pokryte na bokach niebieskimi plamkami. Na wierzchu odwłoka plamki pozostały żółte, co widać na poprzednim zdjęciu.

(foto Piotr Zabłocki)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
I jeszcze raz z drugiej strony.

(foto Piotr Zabłocki)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
 
Zachowania rozrodcze
 
Kopulująca na gałęzi kosodrzewiny para jest łatwym do fotografowania celem. Ważki są tak zaabsorbowane sobą, że pozwalają nawet na nakręcenie dość długiego filmiku, który możemy obejrzeć klikając w ten link: http://www.youtube.com/watch?v=8Js0Kc2DMpI

(foto Jakub Liberski)
(film Piotr Zabłocki)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Zdarzały się też pary kopulujące wprost na ziemi wśród traw.

(foto Jakub Liberski)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Samica składająca jaja w mech torfowiec. Z obserwacji wynika, że samice składają jaja głównie w zbiornikach zarośniętych przez turzyce.

(foto Michał Wolny)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
I jeszcze jedna, która składa jaja w zbutwiałe rośliny — zapewne też sfagnowce.

(foto Michał Wolny)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Wylęgłe z jaj larwy będą się tu rozwijać przez dwa do trzech lat, zanim przeobrażą się w imagines.

(foto Michał Wolny)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

   
Z terminami użytymi w opisie można zapoznać się na stronie: SŁOWNIK lub BUDOWA WAŻKI.

Porównanie wszystkich Aeshna spotykanych w Polsce można obejrzeć na stronie: ŻAGNICA AESHNA.