Żagnica zielona
Aeshna viridis


Rozmiary: Długość ciała Aeshna viridis wynosi ok. 66 mm
Rozpiętość skrzydeł dochodzi do 92 mm
Czas występowania
imagines:
Od połowy VI do końca IX
Obszar występowania: Aeshna viridis to jedyny nasz gatunek ważki związany sciśle z występowaniem jednej tylko rośliny wodnej — osoki aloesowatej Stratiotes aloides L. Częstsza na północy i w środkowym pasie nizin, nie występuje w południowej, górskiej części kraju.
 
 
Ochrona: Ważka w Polsce chroniona prawem
 

   
NA SKRÓTY
Występowanie
Biotop
Samiec
Samica
Zachowania rozrodcze
Larwa/wylinka
Galeria zdjęć

Zdjęcia: Paweł Buczyński
João Matos da Costa
Julia Dobrzańska
Maciej Górka
Agnieszka Henel
Jakub Liberski
Wiaczesław Michalczuk
Piotr Mikołajczuk
Agnieszka Tańczuk
Michał Wolny
Bohdan Wróblewski
Piotr Zabłocki
Tekst: Ewa Miłaczewska
© Ewa Miłaczewska

 

Występowanie
 
Występowanie Aeshna viridis w Polsce — szkic sporządzony na podstawie Atlasu rozmieszczenia ważek (Odonata) w Polsce

1 — współczesny zasięg występowania
2 — prawdopodobny zasięg historyczny
3 — obszar poza zasięgiem występowania
4 — punkty, w których wykonano zdjęcia:
PBu — Paweł Buczyński — Maszów, dolina Rakówki (gm. Rudnik, woj. lubelskie) oraz Nowiny w Poleskim PN, jez. Linówek na Suwalszczyźnie oraz Bolestraszyce i Krasiczyn w woj, podkarpackim
JMC — João Matos da Costa — Narwiański Park Narodowy
JD — Julia Dobrzańska — Białobrzeg nad Wartą
MG — Maciej Górka — Trestno, woj dolnośląskie
AH — Agnieszka Henel — Białobrzeg nad Wartą
JL — Jakub Liberski — zbiornik Pasternik w Starachowicach
WM — Wiaczesław Michalczuk — Maszów, dolina Rakówki (gm. Rudnik, woj. lubelskie)
PM — Piotr Mikołajczuk — zbiornik Pasternik w Starachowicach
AT — Agnieszka Tańczuk — Poleski Park Narodowy
MW — Michał Wolny — Trestno, woj dolnośląskie
BW — Bohdan Wróblewski — Chotomów pod Warszawą
PZ — Piotr Zabłocki — Trestno, woj dolnośląskie

Staw parkowy koło zamku w Krasiczynie (2013) i stawy w Arboretum w Bolestraszycach (2014) w woj. podkarpackim, gdzie Paweł i Edyta Buczyńscy zarejestrowli występowanie Aeshna viridis, to stanowiska poza dotychczas znaną granicą zasięgu występowania tych ważek. Nie są to pewnie jeszcze stanowiska stabilne, ale w pobliżu znajdują się starorzecza Sanu porośnięte osoką aloesowatą Stratiotes aloides, którym z pewnością warto się przyjrzeć. Te odkrycia i obserwacje ze stanowiska w Trestnie koło Wrocławia odkrytym przez Macieja Górkę opisano w artykule: P. Buczyński, M.Górka i E.Buczyńska — Has Aeshna viridis EVERSMANN, 1836 (Odonata: Aeshnidae) really disappeared from southern Poland (East-Central Europe)? — Polish Journal of Entomology, Vol. 84, ss. 33–47. Lublin 2015.
   
Biotop
Aeshna viridis zasiedla płytkie, szybko nagrzewające się wody stojące z mulistym dnem, stawy, jeziora i starorzecza. Koniecznym warunkiem jest występowanie w nich osoki aloesowatej Stratiotes aloides L., w której pływające rozety ważka ta składa jaja, larwy rozwijają się na tych roślinach i na nich następuje przeobrażenie.

Bohdan Wróblewski w sztucznym oczku wodnym na działce (w Chotomowie położonym koło Legionowa pod Warszawą) wprowadził wiele lat temu osokę aloesowatą, która znalazła tam doskonałe warunki i bardzo się rozrosła. Już w następnym roku pojawiły się tam pierwsze żagnice zielone i od tej pory corocznie przez kilkanaście lat na liściach osoki przeobrażało się 20-30 młodych ważek tego chronionego gatunku. Po zmianie źródła wody zasilającej oczko (na bardziej żelazistą) osoka niestety wyginęła, a wraz z nią również żagnice zielone. Pan Wróblewski opowiadał mi o swoich obserwacjach A.viridis. Zaciekawiły mnie ogromnie relacje z oglądanych polowań. Ważki te polowały bardzo często nad wiejską drogą, a żeby było ciekawiej na drodze leżała świeża końska kupa, nad którą zlatywały się muchy nieświadome zagrożenia. Żagnice polowały na te muchy do zmroku, a „nocne szaleństwa” odsypiały do południa w zbożu. Taką siedzącą nieruchomo w zbożu żagnicę zieloną namalował pan Wróblewski z natury (bez fotografowania) i możemy jej portret obejrzeć na pocztówce, na stronie Ważki w filatelistyce.

 
Podczas sympozjum Sekcji Odonatologicznej PTE w Górach Świętokrzyskich uczestnicy mogli obejrzeć samca i wylinki Aeshna viridis na osoce aloesowatej porastającej obficie zbiornik Pasternik w Starachowicach w dniu 3 lipca 2010 r.
(foto Jakub Liberski)
Na zbliżeniu widzimy, że pomiędzy osoką aloesowatą Stratiotes aloides L. rosną tu jeszcze inne rośliny, takie jak strzałka wodna Sagittaria sagittifolia L. oraz żabiściek pływający Hydrocharis morsus ranae L. (malutkie okrągłe listki na dole zdjęcia w centralnej części), jednak te gatunki są dla żagnicy zielonej bez znaczenia, ceni ona sobie jedynie obecność osoki aloesowatej.
(foto Jakub Liberski)

 
Narwiański Park Narodowy, koło kładki na bagnach pomiędzy wsiami Śliwno i Waniewo, zdjęcie zrobione od strony Śliwna.
(foto João Matos da Costa)
Starorzecze w północnej części otuliny Narwiańskiego Parku Narodowego, w okolicy miejscowości Rogowo Majątek.
(foto João Matos da Costa)

 
Starorzecze Warty w Białobrzegu. Zdjęcie pokazuje uczestników IX Sympozjum Odonatologicznego w Lądzie nad Wartą podczas poszukiwań wylinek Aeshna viridis.
(foto Julia Dobrzańska)
Jezioro Linówek w Suwalskim Parku Krajobrazowym.
(foto Paweł Buczyński)

 
Torfianka — Puchaczów, wieś w pow. łęczyńskim, w woj. lubelskim.
(foto Paweł Buczyński)
Starorzecze Bugu w Jabłecznej na Polesiu Lubelskim.
(foto Paweł Buczyński)

 
Maszów w dolinie Rakówki na Zamojszczyźnie (gm. Rudnik, woj. lubelskie) — tu A. viridis obserwowali P. Buczyński i W. Michalczuk.
(foto Paweł Buczyński)
Staw Perkoz — Nowiny, gm. Stary Brus, pow. włodawski, woj. lubelskie
(foto Paweł Buczyński)

 
Rzeka Mietułka w Wielkim Łanie — przysiółku wsi Stary Brus, położonej w woj. lubelskim, w pow. włodawskim.
(foto Paweł Buczyński)
Biebrzański Park Narodowy, Osowiec–Twierdza starorzecze Biebrzy.
(foto Paweł Buczyński)

 
Trestno koło Wrocławia, stare glinianki z osoką aloesowatą. Tu 23 i 30 lipca 2013 r. Maciej Górka znalazł wylinkę i obserwował dorosłe osobniki Aeshna viridis. Obserwacje robił też 3 sierpnia 2014 r. W 2015 roku 17 i 21 lipca Michał Wolny i Piotr Zabłocki przeprowadzili podobne obserwacje — patrz zdjęcia poniżej. Świadczy to wszystko o stabilności tego stanowiska.
(foto Maciej Górka)
Staw parkowy przy zamku w Krasiczynie woj. podkarpackie. Tu Paweł Buczyński 24 lipca 2011 roku znalazł wylinkę Aeshna viridis na gałązce wierzby Salix sp. rosnącej przy brzegu.
(foto Paweł Buczyński)

 
Arboretum w Bolestraszycach na prawym brzegu Sanu w woj. podkarpackim. Staw środkowy. 23 i 29 sierpnia 2014 r. Paweł i Edyta Buczyńscy na stawach w parku obserwowali polujące i terytorialne samce Aeshna viridis oraz poszukującą dobrego miejsca do złożenia jaj samicę.

(foto Paweł Buczyński)
Arboretum w Bolestraszycach — staw dolny. Andrzej Kucharski był w tym miejscu 8 lipca 2015 r. (być może za wcześnie) i nie zaobserwował tych ważek. Nie jest to zapewne jeszcze stabilne stanowisko, ale w pobliżu, koło miejscowości Hurko, na lewym brzegu Sanu (nieco na południe) znajduje się starorzecze, z którego osokę aloesowatą przyniesiono do arboretum i to starorzecze mogłyby stanowić właściwe siedlisko. Niestety w 2016 roku Andrzej Kucharski zastał tam oczyszczony z roślinności akwen zamieniony w łowisko komercyjne.
(foto Paweł Buczyński)

 
Samiec
 
Samiec sfotografowany 3 sierpnia 2014 r. nad glinianką w Trestnie koło Wrocławia. Plamki na śródtułowiu ma podobne, jak Aeshna cyanea, ale pierwszy i połowa drugiego segmentu odwłoka zupełnie inne, z charakterystycznym tylko dla tej ważki czarnym rysunkiem na zielonym tle.

(foto Maciej Górka)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Ten młody samiec niedawno przeobraził się nad zbiornikiem Pasternik w Starachowicach. Ma jeszcze szkliste skrzydła, jego odwłok zaledwie zaczyna się wybarwiać, a oczy mają jeszcze zupełnie zielony kolor. Zdjęcie zrobiono 3 lipca 2010 r.

(foto Jakub Liberski)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Dnia 2 sierpnia 2009 roku w Maszowie w dolinie Rakówki (gm. Rudnik, woj. lubelskie). W pobliżu jest śródłąkowe oczko wodne o powierzchni ok. 1 ha. Lustro wody zarośniete jest niemal całkowicie przez osokę aloesowatą.
Widzimy tu wybarwionego samca. Boki tułowia są jaskrawozielone, bez wyraźnych szwów. Odwłok niebiesko-czarny, od spodu brązowy. Pierwszy i połowa drugiego segmentu odwłoka zielone.

(foto Wiaczesław Michalczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Ta sama ważka (z uszkodzonymi końcami skrzydeł), to samo miejsce, data i godzina, co na zdjęciu wyżej, lecz inny aparat fotograficzny. Pozwala to na wysnucie wniosku, ze Koledzy Paweł Buczyński i Wiaczesław Michalczuk spędzili ten dzień w terenie razem.

(foto Paweł Buczyński)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Ten sam osobnik, widzimy, że jest już mocno zlatany. Ma wyraźnie wystrzępione końce skrzydeł oraz ułamany jeden z górnych narządów analnych. Oczy i odwłok są jasnoniebieskie.

(foto Wiaczesław Michalczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Na górnych, ciemnych, brązowych powierzchniach śródtułowia widzimy duże jaskrawozielone plamy, podobne nieco do tych, które znamy ze śródtułowia częściej spotykanej Aeshna cyanea. Natomiast brak ciemnych linii na bokach tułowia upodabnia tę ważkę nieco do Anax imperator oczywiście zminiaturyzowanego.
Czoło samca tej żagnicy jest jasne, niemal białe. Występuje na nim czarna linia — „daszek” litery „T”, od której jednak nie biegnie w kierunku oczu (jak u większości żagnic) poprzeczna linia tworząca „nóżkę” litery „T”, lub jest ona śladowa.

(foto Wiaczesław Michalczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Ważkę przedstawioną na tym zdjęciu Bohdan Wróblewski nazywa „moja wychowanica”. Z opisanego wyżej oczka wodnego w Chotomowie zabrał do domu larwę i hodował ją zimą, aż do przeobrażenia w akwarium z osoką aloesowatą. Niestety ważka przeobraziła się zbyt wcześnie, gdy było jeszcze bardzo zimno i nie można było jej wypuścić na wolność. Imago nie udawało się już karmić i ważka niestety padła. Zdjęcie zostało wykonane martwej ważce, zanim ten samiec całkowicie stracił barwy. Niestety wykonano je przed epoką fotografii cyfrowej i skanowano z odbitki papierowej.

(foto Bohdan Wróblewski)
 
 
Samica
 
21 sierpnia 2009 r., Nowiny koło Brusa Starego w Poleskim Parku Narodowym, godz. 1049. Samica wygrzewająca się w słońcu na trawach, być może odsypiająca wieczorne polowanie takie, jak w opisie B. Wróblewskiego zamieszczonym na wstępie do tej strony.
Samica jest zielona z ciemnobrązowym rysunkiem na ciele.

(foto Paweł Buczyński)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
19 sierpnia 2023 r. w Poleskim Parku Narodowym, Staw Głęboki (UTM FC50).

(foto Agnieszka Tańczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Zdjęcie młodej samicy wykonane zostało 13 lipca 2009 r. na stanowisku w Maszowie na Lubelszczyźnie. Ważka siedzi na liściu osoki aloesowatej. Na tej roślinie ważki te przeobrażają się i na niej składają później jaja.

(foto Wiaczesław Michalczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Tę samicę, siedzącą na gałązce wierzby, sfotografował Joao Matos da Costa dnia 13 lipca 2011 r. na torfowisku Rynki w Narwiańskim Parku Narodowym.

(foto João Matos da Costa)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Na drugim segmencie odwłoka samicy Aeshna viridis występuje rysunek niespotykany u żadnej innej żagnicy. I tu, jak u samca, na czole występuje czarna linia, od której w kierunku oczu biegnie tylko śladowa linia tworząca „nóżkę” litery „T”.
U tej konkretnie samicy w pętli analnej w lewym skrzydle występuje pięć komórek w prawym zaś osiem.

(foto João Matos da Costa)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Samica ma zielone boki, podobnie jak samiec pozbawione ciemnego rysunku na szwach tułowia. Jej zielono–brązowy odwłok jest pękaty w obrębie pierwszych trzech segmentów. Nogi są brązowe. Oczy zielone. Narządy analne u samic tego gatunku są stosunkowo krótkie, krótkie też są walwy i pokładełka.

(foto Wiaczesław Michalczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Czoło i żuwaczki są żółte. Za oczami samicy podobnie, jak u samca, występują żółte plamki, na czole ciemna linia ma taki sam kształt u obu płci.

(foto Wiaczesław Michalczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
 
Zachowania rozrodcze
 
Zauważenie samicy żagnicy zielonej A. viridis podczas samotnego składania jaj nie jest sprawą prostą. Jest ona doskonale ukryta wśród liści osoki aloesowatej. Zdjęcie zrobiono 26 lipca 2011 r. w Kurowie w Narwiańskim Parku Narodowym.

(foto João Matos da Costa)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
26 lipca 2011 r. Kurowo w Narwiańskim Parku Narodowym. Ta sama samica z nieco innego punktu obserwacyjnego.

(foto João Matos da Costa)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
 
Larwa/wylinka
 
W centralnej części tego zdjęcia widzimy wylinkę. Tak właśnie żagnice zielone Aeshna viridis przeobrażają się na liściach osoki aloesowatej. Zdjęcie zrobiono na zbiorniku wodnym Pasternik w Starachowicach w dniu 3 lipca 2010 r.

(foto Jakub Liberski)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Zdjęcie wylinki podczas tej wycieczki sympozjalnej udało się zrobić tylko Piotrowi Mikołajczukowi, który w trampkach i spodniach, bez zastanowienia wszedł do wody.
Ważną cechą charakterystyczną tego gatunku jest brak wyraźnego rysunku na stronie grzbietowej.
Długość wylinki wynosi 43–44 mm.

(foto Piotr Mikołajczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Tu również wylinka na właściwej roślinie, czyli na osoce aloesowatej, z którą larwy tej ważki są ściśle związane. Zdjęcie zostało zrobione na starorzeczu Warty w Białobrzegu podczas IX Sympozjum Odonatologicznego w Lądzie.

(foto Agnieszka Henel)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Trestno koło Wrocławia 17 lipca 2015 roku. Wylinka Aeshna viridis zaobserwowana na liściu osoki aloesowatej w jednej z glinianek.

(foto Piotr Zabłocki)
 
Ta wylinka również pochodzi z Trestna koło Wrocławia.
Odwłoki Aeshna viridis są całkowicie lub prawie pozbawione rysunku — w każdym razie nie występują na nich żadne jasne wzorki. Nogi są jednobarwne. Te cechy w zasadzie pozwalają na prawidłowe rozpoznanie. Jeśli bródka, kolce boczne i piramida analna wyglądają, jak w opisie niżej możemy już być pewni oznaczenia. Jeżeli na wylince obserwujemy rysunek — bezwzględnie należy prowadzić dalszą analizę.

(foto Piotr Zabłocki)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Ta sama wylinka widziana z boku.

(foto Piotr Zabłocki)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Odwłok wraz z piramidą analną widziany z góry. Kolce boczne występują na segmentach 6–9. Kolce segmentu 9 sięgają ledwie do połowy segmentu 10.

(foto Piotr Zabłocki)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Tu w widoku z boku. Cerci mają długość równą 0,4 długości paraproktów.

(foto Piotr Zabłocki)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Głowa z wysuniętą do przodu bródką widziana z góry. Z tyłu głowy, za oczami, nie występują żadne jasne plamki.

(foto Piotr Zabłocki)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Widok głowy i bródki od spodu. Bródka jest krótka i szeroka, zwęża się ku podstawie tylko nieznacznie. Stosunek największej do najmniejszej szerokości 1,8:1, zaś największej szerokości do długości 1:1,1.

(foto Piotr Zabłocki)
 
Wygląda to bardzo podobnie jak u Aeschna grandis, której bródka jest jednak nieco bardziej wydłużona.

(foto Piotr Zabłocki)
 
 
Galeria zdjęć

 
Samiec Aeshna viridis — 20 lipca 2010 r. na torfowisku Rynki w Narwiańskim Parku Narodowym.
(foto João Matos da Costa)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
Ten sam samiec co obok.
(foto João Matos da Costa)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

 
Młoda samica na łące — 13 czerwca 2013 r. Kurowo w Narwiańskim Parku Narodowym.
(foto João Matos da Costa)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
Samiec Aeshna viridis w Maszowie w dolinie Rakówki (gm. Rudnik, woj. lubelskie) dnia 2 sierpnia 2009 r.
(foto Wiaczesław Michalczuk)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

 
Samica — 21 lipca 2015 r. Trestno koło Wrocławia.
(foto Michał Wolny)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
Ta sama samica — 21 lipca 2015 r. Trestno koło Wrocławia.
(foto Piotr Zabłocki)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

 
 
Z terminami użytymi w opisie można zapoznać się na stronie: SŁOWNIK lub BUDOWA WAŻKI.

Porównanie wszystkich Aeshna spotykanych w Polsce można obejrzeć na stronie: ŻAGNICA AESHNA.