Zalotka białoczelna
Leucorrhinia albifrons


Rozmiary: Długość ciała Leucorrhinia albifrons wynosi 39 mm
Rozpiętość skrzydeł dochodzi do 64 mm
Czas występowania
imagines:
Od początku V do 2 dekady VIII
Obszar występowania: Leucorrhinia albifrons spotykamy głównie w północnej części kraju, w pasie środkowym spotykana lokalnie i rzadko, nie występuje na dużych obszarach południowej Polski — patrz mapka
Ochrona: Ważka w Polsce chroniona prawem
 
 

   
NA SKRÓTY
Występowanie
Biotop
Samiec
Samica
Zachowania rozrodcze
Larwa/wylinka
Galeria zdjęć

Zdjęcia: Paweł Bednarek
Paweł Buczyński
Mariusz Gwardjan
Bogusława Jankowska
Grzegorz Jędro
Andrzej Kucharski
Jakub Liberski
Piotr Mikołajczuk
Ewa Miłaczewska
Przemysław Żurawlew
Tekst: Ewa Miłaczewska
© Ewa Miłaczewska

 

Występowanie
 
Występowanie Leucorrhinia albifrons w Polsce — szkic sporządzony na podstawie Atlasu rozmieszczenia ważek (Odonata) w Polsce

1 — główny obszar występowania

2 — strefa brzeżna z odnotowanymi współczesnymi stanowiskami

3 — obszar poza zasięgiem występowania

4 — punkty, w których wykonano zdjęcia:
PB — Paweł Bednarek — Pabianice
PBu — Paweł Buczyński — Jez. Hańcza, stawy w Żywej Wodzie i Jez. Linówek — na Suwalszczyźnie i Bielawa na Kaszubach
MGw — Mariusz Gwardjan — Kielce, Wietrznia
BJ — Bogusława Jankowska — Lasy nad Górną Liswartą
GJ — Grzegorz Jędro — Krakulice woj. pomorskie
AK — Andrzej Kucharski — Manasterzec, pow. Lesko, woj. podkarpackie
JL — Jakub Liberski — Góry Świętokrzyskie, Kunów, piaskownia.
PM — Piotr Mikołajczuk — Międzyrzec Podlaski i okolice
EM — Ewa Miłaczewska — okolice Woli Polskiej, pow. Mińsk Mazowiecki
— Przemysław Żurawlew — powiaty pleszewski i koniński
 
 
Biotop
Leucorrhinia albifrons spotykana jest na rozproszonych stanowiskach. Chętnie zasiedla płytkie śródleśne zbiorniki wodne, z ubogą roślinnością. Lubi przezroczyste wody najczęściej o kwaśnym odczynie. Wybiera zbiorniki naturalne, ale wykorzystuje też potorfia i inne zbiorniki antropogeniczne.

 
Jezioro Hańcza na Pojezierzu Wschodniosuwalskim, najgłębsze (ponad 100 m) jezioro w Polsce. Fotografia wykonana w pobliżu wsi Przełomka, koło płytszej strefy jeziora, na południowo wschodnim jego brzegu.
(foto Paweł Buczyński)
Jezioro Linówek na Suwalszczyźnie.
(foto Paweł Buczyński)

 
Rezerwat przyrody Bielawa — rezerwat torfowiskowy na Pobrzeżu Kaszubskim na obszarze Bielawskiego Błota.
(foto Paweł Buczyński)
Rezerwat przyrody Bielawa.
(foto Paweł Buczyński)

 
Leśne jeziorko otoczone torfowiskiem przejściowym niedaleko wsi Gęsianka, w powiecie Mińsk Mazowiecki. Ulubione przeze mnie miejsce obserwacji czterech gatunków zalotek (L.albifrons, L.dubia, L.rubicunda i L.pectoralis) i wielu innych ważek. Woda jest tu uboga w roślinność, przejrzysta — lecz zabarwiona od torfu na kolor herbaty.
(foto Ewa Miłaczewska)
Śródleśne torfowisko sfagnowe koło Dziewinia Małego (YT07), pow. koniński.
(foto Przemysław Żurawlew)

 
To jeden ze zbiorników międzyrzeckiej żwirowni, gdzie Piotr napotkał zalotki białoczelne Leucorrhinia albifrons. Widywał je wówczas w innych jeszcze miejscach na tej ogromnej żwirowni.
(foto Piotr Mikołajczuk)
Jedno ze skrajnie południowych stanowisk — zbiornik pożwirowy w miejscowości Manasterzec, powiat i gmina Lesko, woj. podkarpackie.
(foto Andrzej Kucharski)

 
Zespół glinianek koło Lenartowic w pow. pleszewskim.
(foto Piotr Mikołajczuk)
Kielce — kamieniołom i piaskownia Wietrznia.
(foto Mariusz Gwardjan)

 
Samiec
 
Zalotka białoczelna jest niewielką, dość niepozorną ważką. Siedząca na roślinie jest często trudna do zauważenia. Jest czarna, samce mają szarobłękitny nalot na pierwszych segmentach odwłoka.

(foto Ewa Miłaczewska)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
17 czerwca 2006 roku, w piękny, upalny, słoneczny dzień nad wodą unosiło się kilkadziesiąt ważek. Wśród nich samce zalotek białoczelnych wyróżniały się bojowym nastawieniem. Ze swoich niewielkich terytoriów przepędzały skutecznie nawet znacznie większe ważki czteroplame Libellula quadrimaculata. Poza momentem, gdy atakowały inne samce w locie, raczej chętnie przesiadywały na gałązkach rosnących tuż nad wodą brzózek, szczególnie chętnie wybierając gałązki suche i bezlistne. Stąd łatwo było bronić terytorium i wypatrywać samic, które prowadzą znacznie bardziej skryty tryb życia.
Kiedy samce siadały tyłem do mnie, widziałam ich ciemne pterostigmy z białymi żyłkami odchodzącymi od nich w kierunku końców skrzydeł. Te właśnie ciemne pterostigmy odróżniają je na pierwszy rzut oka od podobnych do nich, ale jeszcze rzadszych zalotek spłaszczonych Leucorrhinia caudalis, u których pterostigmy samców są na wierzchniej powierzchni skrzydeł białe, a czarne tylko od spodu.
Widać też było wyraźnie szaroniebieskie zabarwienie nasady odwłoka, który następnie przewężał się i ponownie lekko rozszerzał. Na końcu czarnego odwłoka znajdują się białe narządy analne.

(foto Ewa Miłaczewska)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Zasadnicze różnice między samcami Leucorrhinia albifrons i Leucorrhinia caudalis pokazane są na tych złączonych zdjeciach.
Odwłok Leucorrhinia albifrons jest znacznie mniej rozszerzony w obrębie czarnych segmentów 6-10. Segmenty jasne (3-5) są szaroniebieskie, a nie niemal zupełnie białe, jak u Leucorrhinia caudalis. Włoski na tułowiu są białe — a nie brązowe. Oczy są niebieskie — a nie brązowe. Pterostigmy samców są czarne — a nie białe.
U obu zalotek występują białe narządy analne. Z innymi zalotkami można je porównać na stronie Zalotka — Leucorrhinia

(foto Piotr Mikołajczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Miesiąc później, w połowie lipca, byłam nad jeziorkiem, czyli leśnym torfowiskiem kolejny raz. Zalotek białoczelnych było ciągle sporo. Nadal broniły swoich terytoriów i nadal kopulowały z samicami. Udało mi się zrobić ładne zdjęcie samca siedzącego na nasłonecznionym sitowiu na tle ciemnej, zacienionej wody.

(foto Ewa Miłaczewska)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Dojrzałe samce zalotki białoczelnej mają czarne oczy z błękitnym, opalizującym blaskiem, widocznym pod każdym kątem nieco inaczej. Koszęcin, staw Siewniok na skraju Parku Krajobrazowego Lasy nad Górną Liswartą, 7 lipca 2013 roku.

(foto Bogusława Jankowska)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Samiec L. albifrons widziany z przodu. Ważki te mają podobnie, jak cały rodzaj Leucorrhinia, białe twarze. Jest to cecha obu płci. Zdjecie zrobiono także nad stawem Siewniok, ale prawie rok wcześniej niż zdjęcie powyżej — 19 lipca 2012 roku.

(foto Bogusława Jankowska)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
W 2007 roku to piękne zdjęcie przysłał mi Piotr Mikołajczuk. Widać tu wspaniale szaroniebieskie zabarwienie pierwszych segmentów odwłoka i delikatne, puszyste owłosienie.

(foto Piotr Mikołajczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
W 2009 roku dopiero na początku lipca udało mi się spotkać pierwsze, pojedyncze samce L. albofrons. Był to zupełnie nietypowy początek lata. Mokry, deszczowy, raczej chłodny i to po takiej samej wiośnie. Wszystkie niemal ważki miały nieco zmieniony czas występowania.
Tu widać charakterystyczne zaciemnienia u nasady skrzydeł i czarne odnóża.

(foto Ewa Miłaczewska)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Tu z bliska widzimy pierwsze segmenty odwłoka z całkowicie czarnym wtórnym aparatem kopulacyjnym.

(foto Ewa Miłaczewska)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Ostatnie segmenty odwłoka z białymi narządami analnymi.

(foto Przemysław Żurawlew)
 
Młody samiec sfotografowany 10 czerwca 2010 r. nad małym śródleśnym zbiornikiem w pobliżu Józefowa w powiecie pleszewskim. Smukły odwłok zakończony białymi, długimi narządami analnymi pozwala odróżnić go od pokazanych poniżej samic.

(foto Przemysław Żurawlew)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
 
Samica
 
W lipcu 2006 r. sfotografowałam też samicę, która ma takie samo białe czoło jak samiec, na jej czarnym odwłoku u nasady widnieje kilka żółtawych plamek, a na końcu białe narządy analne. Oczy samicy są brązowe z wierzchu, od spodu szaroniebieskie. Jej skrzydła są lekko zażółcone u nasady, pterostigmy czarne, a od nich w kierunku na zewnątrz skrzydeł biegną białe żyłki tak samo jak u samca.

(foto Ewa Miłaczewska)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Rok później (w 2007 r.), Piotr przysłał mi kilka zdjęć samicy zalotki białoczelnej. Wybrałam spośród nich te dwa. Na tym widać doskonale żółtawy rysunek na odwłoku i białe narządy analne.

(foto Piotr Mikołajczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Na tym zaś — czarne nogi tej ważki i zażółcone u nasady skrzydła.

(foto Piotr Mikołajczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Ta samica została sfotografowana 4 lipca 2019 r. na torfowisku koło Krakulic (UTM XA66) w woj. pomorskim. Jest młodsza od pokazanych poprzednio, żółte plamki na tułowiu i odwłoku są wyraźnie widoczne na czarnym tle. Oczy też są jeszcze stosunkowo jasne.

(foto Grzegorz Jędro)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Nie ma ona zażółconych nasad skrzydeł — całe jej skrzydła są niemal brązowe.

(foto Grzegorz Jędro)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Tu widzimy ją od przodu — pięknie prezentuje swoje ciemne skrzydła, to rzadki okaz.

(foto Grzegorz Jędro)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
 
Zachowania rozrodcze
 
Piotrowi udało się również w 2007 r. zrobić zdjęcia pary. Spośród licznych zdjęć wybrałam to jedno. Na nim dobrze widać różnice w ubarwieniu samca i samicy.

(foto Piotr Mikołajczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
5 lipca 2011 r. — Para nad Jeziorem Linówek na Suwalszczyźnie.

(foto Paweł Buczyński)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
6 lipca 2014 r. Para Leucorrhinia albifrons na jednym ze skrajnie południowych stanowisk — staw pożwirowy w miejscowości Manasterzec, powiat i gmina Lesko, woj. podkarpackie. Autor zdjęcia obserwował 3 kopulujące pary i składające jaja samice oraz pojedyncze samce.

(foto Andrzej Kucharski)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
 
Larwa/wylinka
 
24 czerwca 2007 roku nad leśnym torfowiskiem koło Gęsianki w pow. Mińsk Mazowiecki. Wylinki mają 15–22 mm długości, okrągły kształt odwłoka i długie kolce boczne, zwłaszcza na segmentach 8 i 9.

(foto Ewa Miłaczewska)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
28 czerwca 2009 roku nad Jeziorem Hańcza. Kolce grzbietowe na segmentach 8 i 9 są nikłe, niemal nieobecne, zwłaszcza w porównaniu do dużych, wygiętych ku tyłowi kolców na segmentach 4–6. Kolce boczne segmentu 9 sięgają co najmniej do połowy cerci, często (jak tu) do ich wierzchołka.

(foto Paweł Buczyński)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
28 czerwca 2009 roku nad Jeziorem Hańcza. Cerci na ogół nie sięgają do połowy paraproktów, tu wydają się dłuższe, ale za to kolce boczne segmentu 9 są krótsze niż na zdjęciu powyżej.

(foto Paweł Buczyński)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
 
Galeria zdjęć

 
1 lipca 2010 r. w okolicy Pabianic. Samiec Leucorrhinia albifrons.
(foto Paweł Bednarek)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
10 czerwca 2010 r. nad śródleśnym zbiornikiem koło Józefowa w powiecie pleszewskim. Samiec.
(foto Przemysław Żurawlew)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

 
28 czerwca 2010 r. nad glinianką w okolicy Lenartowic w pow. pleszewskim. Samiec.
(foto Przemysław Żurawlew)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
23 lipca 2010 r. nad śródleśnym zbiornikiem w okolicy Orliny Dużej w pow. pleszewskim. Stary, zlatany samiec.
(foto Przemysław Żurawlew)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

 
3 lipca 2010 r. — Samiec z piaskowni w Kunowie, kwadrat EB24 — Góry Świętokrzyskie, zdjęcie robione podczas wycieczki sympozjalnej Sekcji Odonatologicznej PTE.
(foto Jakub Liberski)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
3 lipca 2010 r. — Samiec z piaskowni w Kunowie, kwadrat EB24 — Góry Świętokrzyskie.
(foto Jakub Liberski)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

 
6 lipca 2014 r. samiec Leucorrhinia albifrons na jednym ze skrajnie południowych stanowisk — zbiornik pożwirowy w miejscowości Manasterzec, powiat i gmina Lesko, woj. podkarpackie.
(foto Andrzej Kucharski)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
8 lipca 2011 r. — Samiec nad stawem w Żywej Wodzie na Suwalszczyźnie.
(foto Paweł Buczyński)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

 
25 maja 2013 r. — przeobrażenie Leucorrhinia albifrons na Stawie Siewniok w Koszęcinie na południowym skraju Parku Krajobrazowego Lasy nad Górną Liswartą (UTM CB41). Larwa wspinająca się po źdźble turzycy — godzina 15.36.
(foto Bogusława Jankowska)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
Po kwadransie z pękniętego oskórka wysuwa się imago.
(foto Bogusława Jankowska)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

 
Teraz proces ulega przyspieszeniu — to i trzy nestępne zdjęcia wykonano w 
ciągu minuty.
(foto Bogusława Jankowska)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
Larwa wygina się do tyłu...
(foto Bogusława Jankowska)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

 
...coraz bardziej wysuwając tułów z wylinki.
(foto Bogusława Jankowska)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
Powoli wyciąga odnóża, dwie pary już są na zewnątrz, zaś para tylna jeszcze stopami tkwi w wylince. Wyswobodzone są już skrzydła, które wkrótce się rozprostują pod wpływem pompowanej do nich hemolimfy.
(foto Bogusława Jankowska)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

 
Tu wszystkie odnóża już są swobodne, larwa wychylając się coraz bardziej. Wkrótce nagłym szarpnięciem wygnie ciało do góry, odnóżami schwyci źdźbło lub wylinkę nad głową i wyswobodzi odwłok.
(foto Bogusława Jankowska)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
17 czerwca 2006 r. — Samiec całkowicie wyswobodzony z wylinki. Bielawa w rezerwacie Błota Bielawskie na Pobrzeżu Kaszubskim.
(foto Paweł Buczyński)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

 
 
Z terminami użytymi w opisie można zapoznać się na stronie: SŁOWNIK lub BUDOWA WAŻKI.

Porównanie wszystkich zalotek spotykanych w Polsce można obejrzeć na stronie: ZALOTKA LEUCORRHINIA.