Szablak wędrowny (wiosenny)
Sympetrum fonscolombii


Rozmiary: Długość ciała Sympetrum fonscolombii to 33-40 mm
Rozpiętość skrzydeł dochodzi do 64 mm
Czas występowania
imagines:
Od początku V do 2 dekady XI (II pokolenie)
Obszar występowania: Sympetrum fonscolombii jest migrantem z południa Europy, zasięg jego występowania jest zmienny — patrz mapka i tekst poniżej mapki

NA SKRÓTY
Występowanie
Biotop
Samiec
Samica
Zachowania rozrodcze
Larwa/wylinka
Galeria zdjęć

Zdjęcia: Michał Kaczorowski
Jakub Liberski
Piotr Mikołajczuk
Marek Miłkowski
Krzysztof Przondziono
Peter Senn
Grzegorz Stasiak
Jarosław Wenta
Przemysław Żurawlew
Tekst: Ewa Miłaczewska
© Ewa Miłaczewska

 

Występowanie
 
Występowanie Sympetrum fonscolombii w Polsce — szkic sporządzony na podstawie Atlasu rozmieszczenia ważek (Odonata) w Polsce

1 — maksymalny zasięg nomadyczny

2 — obszary ze stwierdzonym rozwojem larwalnym lub osobnikami teneralnymi

3 — punkty, w których wykonano zdjęcia:
MK — Michał Kaczorowski — Warszawa Wilanów
JL — Jakub Liberski — Ogrodzieniec
PM — Piotr Mikołajczuk — Międzyrzec Podlaski
MM — Marek Miłkowski — Radom
KPrz — Krzysztof Przondziono — Tychy
PS — Peter Senn — Gdynia-Chwarzno
GS — Grzegorz Stasiak — Tychy
JW — Jarosław Wenta — okolice Zakopanego i Niedzicy
— Przemysław Żurawlew — okolice Pleszewa
 
 
Szablak wędrowny Sympetrum fonscolombii, jak sama polska nazwa sugeruje, nie jest ważką tworzącą u nas trwałe populacje. Wiosną, zwykle w końcu maja, pojawiają się osobniki migrujące z południa, składają jaja — co pokazują zdjęcia Piotra Mikołajczuka — i czasami latem możemy spotkać pozbawione kolców grzbietowych larwy tych szablaków, a na jesieni nawet drugie pokolenie imagines. Jednakże ani imagines, co oczywiste, ani nawet larwy zwykle nie są w stanie przetrwać naszych zim. Są to ważki rzadkie, występujące nieregularnie, choć w niektórych latach zdarzają się ich większe pojawy.
 
 
Biotop
Sympetrum fonscolombii obserwować można nad płytkimi zbiornikami wodnymi powstałymi zwłaszcza w piaskowniach i żwirowniach. Można je spotkać na obszarze całej Polski, lecz w pojedynczych punktach, a rozwój larwalny stwierdzono głównie na wschodzie kraju (Atlas rozmieszczenia ważek (Odonata) w Polsce).
Piotr zrobił fotografie Sympetrum fonscolombii w 2009 roku. Widział już jednego takiego szablaka wcześniej, w 2007 roku, ale nie zdołał mu wówczas zrobić żadnego zdjęcia.
 

 
Międzyrzec Podlaski (UTM FC25). Jeszcze kilka dni wcześniej kałuża ta, która powstała we wgłębieniu wyrytym gąsienicami koparki, była zupełnie wyschnięta, a gdy po deszczach pojawiła się woda — 1 czerwca 2009 r. — Piotr zaobserwował tu dwa pierwsze osobniki. Napisał w liście — „Zobaczyłem z dużej odległości jakiegoś czerwonego szablaka. Od razu wiedziałem, że to szablak wędrowny dawniej zwany wiosennym, po prostu o tej porze roku nie mogło to być nic innego chyba, że szablak żółty Sympetrum flaveolum, ale ten jest bardziej pomarańczowy i ma zażółcone skrzydła. Strzeliłem tylko kilka ujęć brodząc w wodzie, w strasznie niewygodnej pozycji, bo szablak przysiadał na bardzo niskich punktach obserwacyjnych, prawie na środku tej kałuży. Trudno im robić zdjęcia, bo są bardzo płochliwe.”
(foto Piotr Mikołajczuk)
To nieco inne miejsce nad międzyrzecką żwirownią, w którym Piotr obserwował szablaki wędrowne Sympetrum fonscolombii. Są to koleiny po przejeździe ciężarówki wypełnione wodą deszczową. Szablaki latały nad nimi, łączyły się w pary i składały jaja.
(foto Piotr Mikołajczuk)

 
Polana Kosarzyska (nazwa pochodzi od słowa koszar — zagroda dla owiec), gdzie Jarosław Wenta spotkał samicę S. fonscolombii. Polana ta (UTM DV16), podobnie jak pokazana niżej Polana Cicha położone są w masywie Magury Witowskiej, na zachód od Doliny Chochołowskiej.
(foto Jarosław Wenta)
Polana Cicha (UTM DV15), na jej nasłonecznionym skraju, wśród przerzedzonych drzew płynie strumień, Jarosław Wenta sfotografował tam samicę S. fonscolombii.

O obu polanach autor tych zdjęć pisze:
„Zlokalizowane tuż za granicami TPN są zarządzane przez Wspólnotę Leśną ośmiu wsi z siedzibą w Witowie. Polany te, oraz kilka pozostałych, z których godna polecenia jest podmokła (torfowisko) Molkówka są obecnie w brutalny sposób dewastowane przez miejscowych i przyjezdnych matołów na quadach, crossach i samochodach terenowych.”
Przy uzgadnianiu, że tekst ten zacytuję w całości, Jarek zawahał się, czy nie zmienić słowa „matoł” na jakieś inne — w końcu zostało... nie znaleźliśmy grzeczniejszej formy.
(foto Jarosław Wenta)

 
Wierzchy (UTM XT97), w północnej części powiatu pleszewskiego — pogłębione torfowisko.
(foto Przemysław Żurawlew)
Staw (UTM EB09) w poczatkowym etapie sukcesji w południowej części Radomia, w dzielnicy Godów.
(foto Marek Miłkowski)

 
Zbiornik Grabowiec w Tychach (UTM CA55).
(foto Krzysztof Przondziono)
Kamieniołom wapieni jurajskich w Ogrodzieńcu (UTM CA99) na Jurze Krakowsko-Częstochowskiej.
(foto Jakub Liberski)

 
Kielce — piaskownia Wietrznia (UTM DB 73) — tzw „cofka”.
(foto Mariusz Gwardjan)
Jeziorko Powsinkowskie (UTM EC07) — Warszawa Wilanów.
(foto Michał Kaczorowski)
 
 
Samiec
 
Zdjęcie młodego samca zrobione 3 lipca 2012 r. na łące w Tychach, pod lasem w odległości około 500 m od najbliższego zbiornika. Zdecydowanie jest to osobnik, który przeobraził się u nas.


(foto Grzegorz Stasiak)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Ten sam młody samiec — ma jeszcze jasny tułów i odwłok oraz białe czoło. Oczy jego przypominają oczy samicy, są beżowo-niebieskie, lecz już wkrótce barwy jego będą takie, jak na zdjęciach poniżej.

(foto Grzegorz Stasiak)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Dojrzały szablak wędrowny Sympetrum fonscolombii charakteryzuje się czerwonoróżowym jaskrawym kolorem, niespotykanym u innych szablaków, ma też jaskrawoczerwone żyłki na skrzydłach. Czarne plamki na wierzchu segmentów 8 i 9 są szerokie, okrągło zakończone.

(foto Piotr Mikołajczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Tu — na powiększeniu fragmentu poprzedniego zdjęcia — widzimy, że czerwone są tylko żyłki w przedniej części skrzydeł i to głównie od nasady do węzełka. Pterostigmy są jasne otoczone ciemną obwódką. Skrzydła mają niewielkie zażółcenia u nasady, widoczne zwłaszcza na tylnej parze.

(foto Piotr Mikołajczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Szablak wędrowny jest nieco podobny do szafranki czerwonej Crocothemis erythraea, która jednak ma szersze ciało, jest cała czerwona, czerwone są również jej nogi. Szafranka nie ma jasnego pasa na boku tułowia jak ten szablak. Jej skrzydła mają więcej czerwonych żyłek i większe bursztynowe plamy przy nasadach tylnej pary.

(foto Piotr Mikołajczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Czoło Sympetrum fonscolombii jest czerwone, z boku żółte — między okiem a czołem widać wyraźny czarny szew.

(foto Piotr Mikołajczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
To bardzo piękne zdjęcie samca szablaka wędrownego, na którym widać różowoczerwony odwłok oraz wszystkie najważniejsze cechy charakterystyczne — widzimy jasno czerwone czoło, żółte skronie i szczęki ważki, żółte pasy na czarnych nogach i jeden jasny pas na czerwonym tułowiu, prześwitujący przez skrzydła.
Bardzo ważną i rzucającą się w oczy cechą jest zabarwienie oczu samca. Oczy są z wierzchu czerwone, a od spodu niebieskie.

(foto Piotr Mikołajczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
 
Samica
 
Ta młoda, z białymi jeszcze pterostigmami samica sfotografowana została 3 sierpnia 2010 r. w Gouves na wschód od Heraklionu na Krecie. Mimo młodego wieku posiada ona jednak cechę charakterystyczną, jaką jest niebieski spód oczu.

(foto Przemysław Żurawlew)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Ta samica, jest trzymana przez samca. Jest to odwrócony fragment zdjęcia zrobionego przez Piotra, zamieszczonego w dalszej części strony.
Widzimy, że ciało samicy ma piaskowy kolor. Ciemny kolor na odwłoku, widoczny obok, jest tylko cieniem rzucanym przez roślinę, na której para przysiadła.
Oczy samicy mają mniej jaskrawe kolory, ale podobnie jak oczy samca, są dwubarwne, od spodu niebieskie. Żyłki przedniej części skrzydeł samców są czerwone — natomiast u samic są one żółte. Pterostigmy podobnie jak u samca jasne, obramowane czarnymi żyłkami.
Na boku odwłoka samic szablaków występuje wyraźna linia czarnych trókącików — samica Sympetrum fonscolombii ma tę linię bardzo cienką.

(foto Piotr Mikołajczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Zdjęcie zrobione było 29 września 2007 r. na Polanie Cichej, dzień był bardzo pogodny i ciepły. Błękitne niebo z pojedynczymi cumulusami. Nad Tatrami uformował się wał chmur oznaczający początek wiatru halnego, ale w paśmie Gubałówki i na Magurze Witowskiej wiatr nie był odczuwalny. Generalnie był to już okres porannych przymrozków, ale ten dzień był cieplejszy od pozostałych. Data świadczy o tym, że mogłoby to być drugie pokolenie, przeobrażone z jaj złożonych najprawdopodobniej gdzieś u nas lub na Słowacji.

Skrzydła tej samicy S. fonscolombii mają lekkie zażółcenia i pterostigmy z ciemną obwódką. Żyłki w przedniej części każdego ze skrzydeł są żółte.

(foto Jarosław Wenta)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
To fragment odwłoka ważki z powyższego zdjęcia. Czarne plamki na segmentach 8 i 9 są szerokie, okrągło zakończone. Narządy analne są jasne, w tym samym piaskowym kolorze, co cały odwłok. Każdy z pierścieni w tylnej części posiada cienką pomarańczową obwódkę.

(foto Jarosław Wenta)
 
Oczy samicy są pastelowobrązowe z wierzchu i szaroniebieskie od spodu. Ich kształt odsłania żółte skronie. Tylko szablaki wędrowne mają takie oczy.

(foto Jarosław Wenta)
 
 
Zachowania rozrodcze
 
Pierwsze pary, które zauważył Piotr w czerwcu 2009 roku w Międzyrzecu Podlaskim kopulowały wprost na ziemi.

(foto Piotr Mikołajczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Inne — na niskich suchych roślinach.

(foto Piotr Mikołajczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Tu widzimy tę samą parę, co wyżej, która właśnie zakończyła kopulację.

(foto Piotr Mikołajczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Ważki natychmiast przystępowały do składania jaj w tandemie.
Tu na powiększeniu widzimy pomarańczowe paski na tylnym skraju każdego z segmentów piaskowobeżowego odwłoka.

(foto Piotr Mikołajczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Tandem w locie sfotografowany 14 czerwca 2019 r. nad niemal suchym basenem retencyjnym, w Osiedlu Sokółka w Gdyni-Chwarzno (UTM CF34).

(foto Peter Senn)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
 
Larwa/wylinka
 
20 czerwca 2018 r. — żwirownia w Sitnie koło Międzyrzeca Podlaskiego (UTM FC26) Wylinka 2 pokolenia Sympetrum fonscolombii. Wydaje mi się, że to może być najwcześniejsze tego typu stwierdzenie w kraju. W roku 2018 od początku kwietnia jest ciepło, wszystko pojawia się w przyrodzie dużo wczśniej.
Cechy charakterystyczne: długość ciała 16-20 mm. stosunek długości kolców bocznych segmentu 8. do długości tego segmentu wynosi 1:6 do 1:8,7; brak kolców grzbietowych.

(foto Piotr Mikołajczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
 
Galeria zdjęć

 
7 sierpnia 2010 roku w Ogrodzieńcu.
(foto Jakub Liberski)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
7 sierpnia 2010 roku w Ogrodzieńcu — fragment zdjęcia.
(foto Jakub Liberski)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

 
31 sierpnia 2011 r. — Młody samiec sfotografowany w Niedzicy — rodzime, drugie pokolenie.
(foto Jarosław Wenta)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
31 sierpnia 2011 r. — Ten sam młody samiec z Niedzicy w Pieninach.
(foto Jarosław Wenta)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

 
1 września 2011 r. — Wierzchy w kwadracie XT97, w północnej części powiatu pleszewskiego — pogłębione torfowisko — młodziutki samiec z naszego rodzimego drugiego pokolenia.
(foto Przemek Żurawlew)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
1 września 2011 r. — Wierzchy w kwadracie XT97, — ten sam młody samiec, co obok.
(foto Przemek Żurawlew)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

 
Początek sierpnia 2015 r. — Godów, dzielnica w południowej części Radomia, zbiornik we wstępnym etapie sukcesji.
(foto Marek Miłkowski)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
12 lipca 2015 r. — Tychy, zbiornik Grabowiec.
(foto Krzysztof Przondziono)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.


Z terminami użytymi w opisie można zapoznać się na stronie: SŁOWNIK lub BUDOWA WAŻKI.

Porównanie szablaków spotykanych w Polsce można obejrzeć na stronie: SZABLAK SYMPETRUM.