wazki_cordulegaster

Szklarnik Cordulegaster

To opracowanie ma na celu wykazanie cech wspólnych rodzaju szklarnik Cordulegaster, a także najważniejszych różnic, występujących u dwóch spotykanych w Polsce gatunków należących do tego rodzaju.


Rodzina			Szklarnikowate Cordulegastridae
	Rodzaj			Szklarnik Cordulegaster
		Gatunki			Szklarnik leśny Cordulegaster boltonii związany z wodami płynącymi, rzekami i strumieniami w osłoniętych lasem obszarach zachodniej i południowej Polski
		Gatunki			Szklarnik górski Cordulegaster bidentata związany z chłodnymi wodami płynącymi, potokami i strumieniami, a także obszarami źródliskowymi w obszarach górskich, w wysokich górach (Tatry) nie występuje

NA SKRÓTY

Biotop

Cechy wspólne

Różnice

Larwy/wylinki

Tekst: Ewa Miłaczewska (EM)

Zdjęcia: Martin Černý
Andrzej Kucharski
Jakub Liberski
Ewa Miłaczewska
Marek Ruciński
Jarosław Wenta
Michał Wolny
Piotr Zabłocki

© Ewa Miłaczewska

Biotop

	Oba gatunki szklarników lubią przebywać nad rzekami, potokami i strumieniami, lecz — tylko w niewielu miejscach mogą występować obok siebie. Tu widzimy stanowisko szklarników leśnych Cordulegaster boltonii nad Czarną Wodą w Górach Świetokrzyskich w pobliżu mostu na drodze między Nowa Słupią a Bodzentynem. Tu Stanisław Czachorowski filmował proces składania jaj przez samicę szklarnika leśnego (oba szklarniki robią to w identyczny sposób), film ten możemy zobaczyć tu: http://www.youtube.com/watch?v=HvCXFR1xG2g http://www.youtube.com/watch?v=tPbgwRq9jLY (foto Ewa Miłaczewska)

	Gorce — Hala Długa pod Turbaczem (wys. ok. 1200 m n.p.m.). Tu Marek Ruciński obserwował przeobrażenie samca Cordulegaster bidentata. Ciekawostką może być to, że przeobrażenie, a więc i życie larwalne, miało miejsce nie w zbiorniku wodnym, a na młace kozłkowo-turzycowej z nieznacznym, ale stałym uwilgotnieniem. Widzimy tu też cały łan wełnianki szerokolistnej, rośliny charakterystycznej dla takich mokradeł. (foto Marek Ruciński)

	Nasłoneczniona droga w okolicy miejscowości Łapsze Dolne w Pieninach Spiskich. Na horyzoncie widać Tatry. Jest to jedno z miejsc, gdzie Jarosław Wenta fotografował szklarniki górskie Cordulegaster bidentata. (foto Jarosław Wenta)

Cechy wspólne
Szklarniki mają ubarwienie czarno-żółte, nie różniące się od siebie u obu płci, ale nieco różne u obu gatunków. Samice są o kilka milimetrów dłuższe i znacznie masywniejsze od samców. Skrzydła szklarników są bezbarwne, czarno użyłkowane z jaśniejszą żyłką kostalną. Oba Cordulegaster mają zielone oczy stykające się ze sobą w jednym tylko punkcie. Czoła i cała reszta twarzy są żółte z czarnymi znakami. Nogi ich są całkowicie czarne. W locie są trudne do odróżnienia, choć patrolujące samce poruszają się nieco inaczej. Do tego potrzebne jest jednak pewne opatrzenie.

	Tu widzimy różnicę w rozmiarach ciała samca i samicy (po prawej) rodzaju Cordulegaster na przykładzie Cordulegaster boltonii. Na długość ciała samicy wpływ ma przede wszystkim długie, skierowane do tyłu pokładełko, którym samica wkłuwa jaja w piaszczyste dno cieku, co możemy zobaczyć — klikając w link do You Tube. http://www.youtube.com/watch?v=HvCXFR1xG2g http://www.youtube.com/watch?v=tPbgwRq9jLY. U Cordulegaster bidentata różnica kształtów i rozmiarów wygląda bardzo podobnie jak u Cordulegaster boltonii. (foto Ewa Miłaczewska) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

Różnice
Poniższa ilustracja pokazuje cechy charakterystyczne widoczne na głowach, tułowiach i odwłokach obu gatunkow należących do rodzaju Cordulegaster.

	Czoło Na żółtych czołach szklarników występują odmienne czarne znaki. C. boltonii ma na czole prostą linię, zaś C. bidentata ma znak w kształcie litery „U”. Trójkąt potyliczny U C. boltonii ma kolor żółty, zaś u C. bidentata jest czarny Trójkąty analne U C. boltonii najczęściej zawiera minimum 5 pólek (komórek) — tu sześć, a widziałam nawet z 7 komórkami, zaś C. bidentata ma trójkąt analny zbudowany zwykle z 3-4 pólek — na wybranym zdjęciu w jednym skrzydle jest tych pólek trzy, w drugim cztery. Jednak zdarzają się wyjątki — patrz dalej. Plamki na S1 U C. boltonii na boku pierwszego segmentu odwłoka występuje niewielka plamka w kształcie litery „C”, zaś C. bidentata ma na boku pierwszego segmentu małą, ukośną plamkę. Plamki na wierzchniej stronie odwłoków U C. boltonii na wszystkich segmentach występują żółte plamki zarówno pośrodku segmentu, jak i na jego końcu, zaś C. bidentata ma plamki na końcach segmentów na S2 i S3, a na segmentach następnych takich plamek brak. (zest. Ewa Miłaczewska) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

	Tu widzimy zdjęcie Cordulegaster boltonii, o czym świadczy żółty trójkąt potyliczny, natomiast w trójkątach analnych występują tylko 3 i 4 pola tak, jak u Cordulegaster bidentata. Jest to fragment zdjęcia, które zrobił Martin Černý, a pozwoliłam je sobie (za zgodą autora) zapożyczyć ze świetnej strony http://www.dragonflies.cz/. (foto Martin Černý)

	I odwrotnie — ewidentny, oznaczony na podstawie wszystkich kluczowych cech Cordulegaster bidentata (np. widoczny tu czarny trójkąt potyliczny) ma na lewym skrzydle cztery komórki w trójkącie analnym, na prawym zaś aż pięć! Gdyby więc kierować się tylko tą jedną cechą uznawaną za kluczową, można by uznać, że jest to szklarnik leśny Cordulegaster boltoni — nigdy nie wolno w oznaczaniu gatunku poprzestawać na obserwacji jednej cechy charakterystycznej, bo łatwo popełnić błąd. Zdjęcie wykonano 29 lipca 2013 roku w Górach Opawskich, w województwie opolskim. (foto Michał Wolny)

	Narządy analne samców Cordulegaster bidentata są od siebie odległe u nasady, górne przydatki mają niewielki ząbek u podstawy. (foto Jarosław Wenta)

	Narządy analne samców Cordulegaster boltonii są trójkątne, prawie stykają się ze sobą u podstawy i nie występuje na nich widoczny powyżej ząbek. (foto Ewa Miłaczewska)

Larwy/wylinki

Larwy Cordulegaster osiągają w ostatnim stadium rozwojowym wielkość 35–42 mm, a ich rozwój trwa zwykle do 5 lat. Charakterystyczną cechą jest cygarowaty kształt larw oraz niewielkie, owalne, mocno wystające oczy.


	Głaszczki wargowe szklarników wyposażone są w długie, ostre, zróżnicowanej długości zęby, co wyróżnia je wśród wszystkich innych larw naszych ważek. Tu widzimy to na przykładzie Cordulegaster bidentata. (foto Andrzej Kucharski) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

Najważniejszą cechą pozwalającą na odróżnienie gatunków rodzaju Cordulegaster jest sposób ułożenia skrzydeł. *Cordulegaster bidentata* — na górze tabelki — układa skrzydła równolegle do osi ciała, natomiast *Cordulegaster boltonii* — na dole — ma skrzydła rozchylone. W przypadku wylinek nie jest to już tak oczywiste. Żaden z Cordulegastrów nie ma kolców grzbietowych. *C. bidentata* nie posiada również kolców bocznych, natomiast *C. boltonii* ma kolce boczne na segmentach 8 i 9. Na obydwu segmentach są wprawdzie niewielkie, ale wyraźne i dobrze wykształcone. Sięgają do przedniej krawędzi następnego segmentu lub nawet poza nią. (foto Andrzej Kucharski, Jakub Liberski, Michał Wolny i Piotr Zabłocki)

Z terminami użytymi w opisie można zapoznać się na stronie: SŁOWNIK lub BUDOWA WAŻKI.