|
Strona główna |
Ważki-menu | Słownik | Etapy życia | Drapieżnictwo | Historia | Odonatrix | Literatura | Linki |
|
Od autorki |
Systematyka ważek |
Budowa ważki |
Zachowania rozrodcze |
Procesy życiowe |
Czas lotów |
Ważki dużych miast |
Wasze obserwacje |
Ważki w filatelistyce |
|
Szklarnik górski
Cordulegaster bidentata |
|
|
|||||||||||||||||||||||||
| Występowanie | |
|
Występowanie Cordulegaster bidentata w Polsce — szkic sporządzony na podstawie Atlasu rozmieszczenia ważek (Odonata) w Polsce
1 — zasięg stwierdzony 2 — zasięg potencjalny 3 — obszar poza zasięgiem występowania 4 — punkty, w których wykonano zdjęcia:
PBu — Paweł Buczyński — Buk nad Solinką BD — Bogusław Daraż — Pogórze Dynowskie okolice Dubiecka SK — Szymon Kubik — Bieszczady okolica szczytu Riaba Skała AK — Andrzej Kucharski — okolice Leska i okolice Dubiecka JL — Jakub Liberski — okolice Zwardonia, pow. Żywiec ŁL — Łukasz Lis — Pogórze Dynowskie okolice Dubiecka KM — Kamil Mazur — Pogórze Dynowskie okolice Dubiecka  —Paweł Buczyński i Paweł Bielak-Bielecki — artykuł w Odonatrix_17_5TO — Tomasz Olbrycht — okolice Kalwarii Pacławskiej, woj. podkarpackie MR — Marek Ruciński — Gorce, Hala Długa pod Turbaczem SS — Stanisław Sadowski — Kozy woj. śląskie, pow. bielski KSz — Krzysztof Szpiech — Ustrzyki Górne AT — Andrzej Trzeciak — Dębica JW — Jarosław Wenta — Łapsze Niżne w Pieninach Spiskich oraz Krempna i Nieznajowa w Beskidzie Niskim MW — Michał Wolny — Góry Opawskie woj. opolskie PZ — Piotr Zabłocki — Góry Opawskie woj. opolskie |
| Biotop | |
| Szklarnik górski C. bidentata występuje w Karpatach (ale raczej nie w Tatrach) i w kilku punktach w Sudetach. W Atlasie rozmieszczenia ważek (Odonata) w Polsce podano też jego występowanie w Górach Świętokrzyskich, co w latach późniejszych nie zostało potwierdzone. Preferuje miejsca zalesione, w pobliżu potoków i strumieni, a także obszary źródliskowe. | |
|
|
||
|
|
|
|
||
|
|
|
|
||
|
|
|
|
||
|
|
|
|
||
|
|
| Samiec | |||
|
21 lipca 2009 roku, pochmurne przedpołudnie, okolice Krempnej (UTM EV38). Zdjęcia robione przy mało uczęszczanej drodze przez polanę, w lesie z przewagą buka. Nieopodal przepływa strumień.
Samiec Cordulegaster bidentata siedział spokojnie na nisko rosnącej gałązce. To duża, jaskrawa — czarno-żółta ważka, widoczna z daleka. (foto Jarosław Wenta) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć. |
||
|
Cordulegaster pozwolił na obchodzenie dookoła i fotografowanie z różnych stron, a nawet na rozstawienie statywu i strzelanie z niego zdjęć z odległości 20 cm. Czuł się tu całkowicie bezpieczny i podczas całej sesji zdjęciowej nie opuścił wybranej gałązki.
(foto Jarosław Wenta) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć. |
||
|
Widzimy, że żółte plamki układają się w jaskrawe pasy na czarnym tle odwłoka. Występują one w obrębie segmentów 4-8 na środku ich długości, na segmentach 9 i 10 nie ma ich wcale, a na segmentach 2 i 3 występują dodatkowo cieńsze żółte paseczki na tylnych końcach.
(foto Jarosław Wenta) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć. |
||
|
Z boku, na tułowiu występują dwa szerokie, żółte pasy. Krótkie narządy analne na końcu odwłoka są czarne. Nogi ważki też są czarne.
(foto Jarosław Wenta) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć. |
||
|
Zbliżenie, zdjęcie robione ze statywu. Widzimy: zielone oczy, żółte: czoło, nadustek, wargi i żuwaczki. Na spodzie drugiego segmentu odwłoka znajduje się pokaźnych rozmiarów wtórny aparat kopulacyjny. Z boku pierwszego segmentu odwłoka widać wąską, podłużną, żółtą plamkę — charakterystyczną dla gatunku. (foto Jarosław Wenta) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć. |
||
|
Tu widzimy charakterystyczne, zielone oczy ważki. Oczy szklarników są interesujące, bo stykają się tylko w jednym punkcie. Oczy innych ważek, albo nie stykają się w ogóle (Zygoptera, Gomphidae), albo stykają się wzdłuż dłuższej (jak u Aeshnidae) lub krótszej linii. Trójkąt potyliczny C. bidentata jest czarny, C. boltoni zaś ma trójkąt potyliczny żółty. To i inne zdjęcia szczegółów anatomicznych Andrzej Kucharski wykonał 23 lipca 2016 roku nad potokiem w przysiółku Łazy (UTM FV08) koło Ucherzec Mineralnych w pow. Lesko. (foto Andrzej Kucharski) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć. |
||
|
Czoło C. bidentata jest żółte, z czarnym znakiem w kształcie litery „U”, natomiast u C. boltoni w tym miejscu występuje czarna, prosta linia. Jest ona krótsza niż u C. bidentata. (foto Andrzej Kucharski) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć. |
||
|
Odwłok jest mocno przewężony w obrębie 3 i 4 segmentu, natomiast zdecydowanie rozszerzone są segmenty 7 i 8. Odwłok samca zakończony jest niewielkimi narządami analnymi.
(foto Jarosław Wenta) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć. |
||
|
Końcówka odwłoka widziana od strony grzbietowej. Narządy analne są ciemne, a zewnętrzne wyraźnie od siebie u podstawy odseparowane. U C. boltoni narządy te schodzą się w kształcie litery „V”. Dolne (wewnętrzne) narządy analne są krótsze i tępo zakończone. Kliknij w zdjęcie aby powiększyć. (foto Andrzej Kucharski) |
||
|
Ostatnie segmenty odwłoka od strony brzusznej. Widzimy na tym zdjęciu pierwotny aparat kopulacyjny.
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć. (foto Andrzej Kucharski) |
||
|
Z boku widzimy, że górne narządy analne mają widoczny ząbek u podstawy. Nie jest to cecha wyróżniająca C. bidentata od wszystkich innych szklarników — pozwala natomiast odróżnić go od drugiego występującego u nas C. boltoni.
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć. (foto Andrzej Kucharski) |
||
|
Tu ząbki u podstawy górnych narządów analnych widać jeszcze lepiej — zwłaszcza po powiększeniu zdjęcia. Zdjęcie wykonano 29 lipca 2013 roku w Górach Opawskich (UTM XR77), w województwie opolskim, a opis obserwacji wraz z innymi zdjęciami znajduje się na stronie Wasze obserwacje. Jest to nowe, pierwsze w województwie opolskim stanowisko. (foto Piotr Zabłocki) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć. |
||
|
Wtórny aparat kopulacyjny widziany z boku.
(foto Andrzej Kucharski) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć. |
||
|
Wtórny aparat kopulacyjny widziany od strony brzusznej.
(foto Andrzej Kucharski) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć. |
||
|
Skrzydła szklarnika górskiego mają wszystkie żyłki czarne i czarną pterostigmę.
(foto Andrzej Kucharski) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć. |
||
|
To, co widać na zdjęciu obok — nie jest wyłacznie cechą szklarnika górskiego — tak jest u wszystkich ważek — żyłki skrzydeł nie są gładkie, co najlepiej widać na powiększeniu. Żyłka kostalna na przykład jest tu piłkowana, ale wszystkie żyłki skrzydeł ważek mają haczyki i ząbki.
(foto Jarosław Wenta) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć. |
||
|
Na tylnym skrzydle, jak u wielu innych ważek, występuje trójkąt analny. W trójkące tym u szklarnika górskiego Cordulegaster bidentata znajdujemy najczęściej trzy komórki. Szklarnik leśny Cordulegaster boltonii ma w tym miejscu minimum 5 komórek.
(foto Jarosław Wenta) |
||
|
Tu przykład, że „najczęściej” nie oznacza „zawsze”. U tego szklarnika górskiego Cordulegaster bidentata widzimy na lewym skrzydle trzy komórki w trójkącie analnym, na prawym zaś cztery.
(foto Jarosław Wenta) |
||
|
I jeszcze jeden ważny przykład — ewidentny, oznaczony na podstawie wszystkich kluczowych cech Cordulegaster bidentata (np. widoczny tu czarny trójkąt potyliczny) ma na lewym skrzydle cztery komórki w trójkącie analnym, na prawym zaś aż pięć! Gdyby więc kierować się tylko tą jedną cechą uznawaną za kluczową, można by uznać, że jest to szklarnik leśny Cordulegaster boltoni — nigdy nie wolno w oznaczaniu gatunku poprzestawać na obserwacji jednej cechy charakterystycznej, bo łatwo popełnić błąd. Zdjęcie wykonano 29 lipca 2013 roku w Górach Opawskich, w województwie opolskim. (foto Michał Wolny) |
||
| Samica | |||
|
Samice ubarwione są tak samo jak samce. Odwłok samicy jest grubszy, nieprzewężony, zakończony długim pokładełkiem, które podczas składania jaj jest wbijane w dno strumienia. Właśnie to pokładełko sprawia, że samice są o kilka milimetrów dłuższe od samców.
(foto Krzysztof Szpiech) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć. |
||
|
Samica — 7 lipca 2013 r. — Nieznajowa (UTM EV28) w Beskidzie Niskim.
(foto Jarosław Wenta) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć. |
||
|
Samica sfotografowana 2 sierpnia 2012 r. w okolicach Kalwarii Pacławskiej (UTM FA20) na południe od Przemyśla. Skrzydła samicy są wyokrąglone, pozbawione trójkątów analnych. Na końcu odwłoka widzimy delikatne narządy analne, a między nimi duże, choć tu sfotografowane w skrócie perspektywicznym, pokładełko. (foto Tomasz Olbrycht) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć. |
||
|
Ta sama samica sfotografowana 2 sierpnia 2012 r. w okolicach Kalwarii Pacławskiej. Tym razem widzimy małą żółtą plamkę z boku drugiego segmentu odwłoka, charakterystyczną dla gatunku — o czym była już mowa przy charakteryzowaniu samca. Bardzo dokładnie też możemy obejrzeć pokładełko.
(foto Tomasz Olbrycht) |
||
|
Wycinki zdjęć samicy z Nieznajowej (UTM EV28) w Beskidzie Niskim sfotografowanej 7 lipca 2013 r. Możemy przyjrzeć się pokładełku — po lewej z góry, a po prawej z boku.
(foto Jarosław Wenta) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć. |
||
| Zachowania rozrodcze | |||
|
Pokazana obok, siedząca na źdźble trawy samica, sfotografowana była przez Kamila Mazura w Bieszczadach.
Znalazła się w tym cieku, o szerokości co najwyżej pół metra, w celach rozrodczych. Wybrała sobie piaszczyste dno do składania jaj przy pomocy długiego pokładełka.
(foto Kamil Mazur) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć. |
||
|
Ważka w trakcie tej czynności ustawia się pionowo i w locie „dziubie” pokładełkiem dno. Robi to bez nadzoru samca.
(foto Kamil Mazur) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć. |
||
| Larwa/wylinka | |||
|
Tę larwę złapał Jakub Liberski 27 czerwca 2010 r. w okolicy Zwardonia, w potoku Roztoka, kwadrat UTM CV58. Jest to duża larwa, długości ciała 35–42 mm, masywna, z klinowato zwężającym się odwłokiem. Larwa ta układa skrzydła wzdłuż odwłoka równolegle do siebie. (foto Jakub Liberski) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć. |
||
|
Zdjęcie robił w warunkach studyjnych w domu, po czym larwę wypuścił na wolność.
(foto Jakub Liberski) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć. |
||
|
21 czerwca 2014 r. Jabłonica Ruska w woj. podkarpackim — potok. Cordulegaster bidentata — larwa na kamieniu po wyjęciu z wody. Prawdopodobnie dopiero w następnym roku przeobrazi się w imago.
(foto Andrzej Kucharski) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć. |
||
|
21 czerwca 2014 r. potok między wsiami Ulucz i Borowica w woj. podkarpackim. Cordulegaster bidentata — larwa w wodzie, wyraźnie jaśniejsza od poprzedniej, bardzo delikatna. Prawdopodobnie ubiegłej nocy zrzuciła starą wylinkę. Autor zdjęcia znalazł w pobliżu jej resztki.
(foto Andrzej Kucharski) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć. |
||
|
21 czerwca 2014 r. — Cordulegaster bidentata — ta sama larwa po wyjęciu z wody.
(foto Andrzej Kucharski) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć. |
||
|
Wylinka C. bidentata pozyskana przez Marka Holly 13 czerwca 2011 r. w miejscowości Pszczeliny (UTM FV24) w Bieszczadzkim Parku Narodowym. U larw zawiązki skrzydeł ułożone są równolegle, co można zobaczyć wyżej, na wylinkach są mniej (jak tu) lub bardziej rozchylone (patrz zdjęcia w galerii). (foto Andrzej Kucharski) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć. |
||
|
Od strony brzusznej widzimy szeroką i stosunkowo krótką bródkę. Jest to wylinka samicy, co łatwo poznać po znajdującym się na odwłoku pokładełku.
(foto Andrzej Kucharski) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć. |
||
|
Nie posiada ona ani kolców bocznych, ani grzbietowych — jest natomiast bogato pokryta szczecinkami.
(foto Andrzej Kucharski) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć. |
||
|
Paraprokty i cerci, widziane od góry, są wąskie, wierzchołki cerci lekko hakowato zagięte do wewnątrz.
(foto Andrzej Kucharski) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć. |
||
|
Ostatnie segmenty innej wylinki — napotkanej nad potokiem w Uhercach Mineralnych — lepiej tu widać hakowato zagięte narządy analne. Jest to wylinka samca, co zobaczymy dalej.
(foto Andrzej Kucharski) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć. |
||
|
Widok ostatnich członów odwłoka z bliska. Można tu przyjrzeć się pokładełku pomiędzy 8 a 9 segmentem u samicy z Pszczelin.
(foto Andrzej Kucharski) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć. |
||
|
Na wylince larwy samca z Uherzec Mineralnych widzimy tylko niewielki punkt na 9 segmencie, gdzie dojrzały owad ma pierwotny aparat kopulacyjny.
(foto Andrzej Kucharski) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć. |
||
|
Głowa larwy C. bidentata, zęby na głaszczku wargowym są bardzo duże, ostre i różnej wielkości.
(foto Andrzej Kucharski) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć. |
||
|
Trzeci człon czułka jest zazwyczaj dłuższy zarówno od członów 4 i 5 łącznie, jak 6 i 7 łącznie. Jest to zdjęcie szczytu głowy robione od tyłu ku przodowi. Widzimy lewe oko i lewy czułek. Oko składa się z licznych fasetek (ommatidiów), jak u imagines. Między czułkami znajduje się grzebieniasty wyrostek porośnięty szczecinkami. Widać go jako linię szczecinek również na zdjęciu powyżej. (foto Andrzej Kucharski) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć. |
||
| Galeria zdjęć |
|
|
||
|
|
|
|
||
|
|
|
|
||
|
|
|
|
||
|
|
|
|
||
|
|
|
|
||
|
|
|
|
||
|
|
|
Z terminami użytymi w opisie można zapoznać się na stronie: SŁOWNIK lub BUDOWA WAŻKI.
Porównanie obu szklarników spotykanych w Polsce można obejrzeć na stronie: SZKLARNIK CORDULEGASTER. |