Pióronóg zwykły
Platycnemis pennipes


Rozmiary: Długość ciała Platycnemis pennipes wynosi 35 mm
Rozpiętość skrzydeł dochodzi do 48 mm
Czas występowania
imagines:
Od początku V do końca IX
Obszar występowania: Platycnemis pennipes spotykamy pospolicie w całym kraju, z wyjątkiem obszarów górskich powyżej 600 m n.p.m.

NA SKRÓTY
Występowanie
Biotop
Samiec
Samica
Zachowania rozrodcze
Larwa/wylinka
Galeria zdjęć

Zdjęcia: Leszek Bielecki
Paweł Buczyński
Julia Dobrzańska
Marek Gryboś
Bogusława Jankowska
Michał Kaczorowski
Jakub Liberski
Piotr Łatecki
Piotr Mikołajczuk
Ewa Miłaczewska
Tomasz Pietryszek
Grzegorz Tończyk
Jarosław Wenta
Maria Wiszniowska
Daniel Zwierzyński
Tekst: Ewa Miłaczewska
© Ewa Miłaczewska

 

Występowanie
 
Występowanie Platycnemis pennipes w Polsce — szkic sporządzony na podstawie Atlasu rozmieszczenia ważek (Odonata) w Polsce

1 — obszar występowania

2 — punkty, w których wykonano zdjęcia:
LB — Leszek Bielecki — Brzeg Dolny
PBu — Paweł Buczyński — rezerwat Wielosił i Gardzienice na Lubelszczyźnie
JD — Julia Dobrzańska — Warszawa, Wilanów
MG — Marek Gryboś — Kraków
MK — Michał Kaczorowski — Warszawa i okolice
JL — Jakub Liberski — nad Kozim Brodem w okolicy Jaworzna i Ciężkowic
PM — Piotr Mikołajczuk — Międzyrzec Podlaski i okolice
EM — Ewa Miłaczewska — Wola Polska, powiat Mińsk Mazowiecki
GT — Grzegorz Tończyk — Ląd nad Wartą
JW — Jarosław Wenta — Zakopane i okolice
MWi — Maria Wiszniowska — Katowice
DZ — Daniel Zwierzyński — Mielnik
 
 
Biotop
Platycnemis pennipes występuje pospolicie w całej Polsce z wyjątkiem obszarów górskich. Zasiedla wszelkiego rodzaju wody płynące i stojące. Lubi wody w ruchu, bądź to płynące, bądź falujące i dlatego spotykamy go nad rzekami i strumieniami oraz w zbiornikach takich, jak jeziora, starorzecza i żwirownie.

 
Rzeka Rządza w pow. Mińsk Maz. — w pobliżu wsi Gęsianka (UTM EC49). Tu w okolicy spotykam dość liczne pióronogi.
(foto Ewa Miłaczewska)
Rzeka Bug w Mielniku (UTM FC39).
(foto Daniel Zwierzyński)

 
Kozi Bród w okolicy Jaworzna i Ciężkowic (UTM CA76).
(foto Jakub Liberski)
W Międzyrzecu Podlaskim (UTM FC25) znajduje się zalana żwirownia o powierzchni wody około 45 hektarów, falowanie wody zastępuje tu pióronogom nurt rzeczny.
(foto Piotr Mikołajczuk)

 
Warta w okolicy Lądu (UTM XT98).
(foto Grzegorz Tończyk)
Rzeka Liwiec w Liwie (UTM ED60).
(foto Ewa Miłaczewska)

 
Warszawa — Jeziorko Wilanowskie (UTM EC08), Most Rzymski.
(foto Julia Dobrzańska)
Staw na Bonarce w Krakowie (UTM DA24) — przykład występowania pióronogów w środowisku miejskim.
(foto Marek Gryboś)

 
Samiec
 
Młody samiec sfotografowany 6 maja 2018 r. w rezerwacie Wielosił koło miejscowości Nowy Staw (UTM FB09) w Lasach Kozłowieckich na północ od Lublina.
Widać tu jego nogi z rozszerzonymi goleniami, pokrytymi długimi szczecinkami. Od tych nóg pochodzi nazwa ważki.
Czytałam, że samce pióronogów popisują się przed innymi samcami demonstrując im w locie swoje wspaniałe, szerokie, owłosione golenie. Robią to machając nimi w locie. Przypuszczam, że ma to na celu „zbicie z pantałyku” ewentualnego konkurenta. A mając na uwadze, że owadożerne przecież ważki — uzbrojonymi w sztywne szczecinki nogami chwytają swoje ofiary — jest to również demonstrowanie niebezpiecznej broni.

(foto Paweł Buczyński)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Taki sam młodzik, zdjęcie zrobiono tego samego dnia, w tym samym miejscu. Nie jest jeszcze całkowicie wybarwiony, wkrótce będzie niebiesko-czarny.

(foto Paweł Buczyński)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Ten samiec sfotografowany nad żwirownią w Międzyrzecu Podlaskim jest już prawie dojrzały.

(foto Piotr Mikołajczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Samiec sfotografowany 26 lipca 2019 roku nad potokiem Bolina Zachodnia (UTM CA66) w Janowie (Katowice) właśnie posila się. Tu dobrze widać, że rozszerzone golenie występują tylko na tylnych i środkowych odnóżach. Przednie odnóża ich nie mają.

(foto Maria Wiszniowska)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Ten sam samiec znad potoku Bolina Zachodnia w Janowie. Tu widać rozszerzone golenie Od strony grzbietowej ważki.

(foto Maria Wiszniowska)
 
Na tym zdjęciu widzimy głowę, przedtułów i tułów samca pióronoga. Na pierwszy, bardzo pobieżny rzut oka wydaje się być podobny do łątki dzieweczki, którą również przypomina rozmiarami. Po bliższym przyjrzeniu się widzimy ciemną, prostą linię pomiędzy oczami i przedtułów przypominający swym wyglądem pognieciony kołnierzyk. Czarny pas biegnący wzdłuż szwu humeralnego tułowia jest wyraźnie rozdwojony. Są to cechy wyróżniające pióronogi.

(foto Piotr Mikołajczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Zdjęcie przedstawia zakończenie odwłoka samca, z jasnymi narządami analnymi i charakterystycznymi ciemnymi plamkami na bokach ostatnich segmentów. Widzimy, że dolne narządy analne są nieco dłuższe od górnych.

(foto Piotr Mikołajczuk)
 
Zakończenie odwłoka samca widziane od strony grzbietowej.

(foto Maria Wiszniowska)
 
Ten samiec jest nieco starszy, znacznie mocniej wybarwiony. Na jego odwłoku widnieje znacznie silniej zarysowany czarny wzór, co nie jest zależne od wieku i raczej jest cechą osobniczą.

(foto Piotr Mikołajczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
To ten sam pióronóg, możemy tu zobaczyć czarny rysunek na odwłoku widziany z góry.

(foto Piotr Mikołajczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
U tego pióronoga na środkowych segmentach odwłoka występują rozmazane plamy.

(foto Piotr Mikołajczuk)
 
 
Samica
 
Młoda samica pióronoga Platycnemis pennipes sfotografowana 3 czerwca 2018 r. w Zemborzycach koło Lublina.

(foto Paweł Buczyński)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Samica pióronoga widziana z góry. Ma widoczną ciemną linię miedzy oczami i czarne szerokie pasy na wierzchu tułowia.

(foto Jarosław Wenta)
 
Widzimy, że samice mają zupełnie takie same jak samce, jasne, rozszerzone golenie na środkowej i tylnej parze nóg. Są one charakterystyczne dla tego gatunku. Porośnięte są ciemnymi, lśniącymi, bardzo długimi szczecinkami. Wyglądają one faktycznie jak pióra. Samice są piaskowożółtego koloru z czarnym wzorem.

(foto Ewa Miłaczewska)
 
Samica o ubarwieniu androchromatycznym.

(foto Bogusława Jankowska)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Tę samicę pióronoga sfotografowano na Podhalu.

(foto Jarosław Wenta)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Na zbliżeniu widać, że ma ona przyczepione na spodzie zatułowia kulki, są to larwy wodopójki Hydrachnida sp., której dziewięć rodzin bytuje w naszych stojących wodach słodkich. Dorosłe osobniki wodopójek, to malusieńkie czerwone pajączki czasem spotykane wśród roślin wodnych. Świadczyć by to mogło, że ta samica pióronoga nie wychowała się w wodach rzeki ani strumienia i związana jest z wodami stojącymi.

(foto Jarosław Wenta)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Tu widzimy narządy analne i pokładełka samicy Platycnemis pennipes.

(foto Jarosław Wenta)
 
Najpiękniejsze zdjęcie samicy pióronoga zwykłego zrobił Tomasz Pietryszek z Łodzi. Gdzie to zdjęcie zrobił nie wiem, stąd nie jest zaznaczone jego stanowisko na mapce. Zdjęcie to zostało również użyte na stronie Budowa ważki, gdzie jest szczególowo opisane. Warto zajrzeć.

(foto Tomasz Pietryszek)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
 
Zachowania rozrodcze
 
Porównania ubarwienia samca i samicy najlepiej dokonać przy obserwowaniu pary. Tu widać to zupełnie nieźle, samiec niebiesko-czarny i piaskowo-czarna samica. Oboje mają rozszerzone i wyposażone w długie szczecinki golenie. U obojga wzdłuż nóg biegną ciemne pasy. Oboje mają przezroczyste, bezbarwne skrzydła z czranymi żyłkami i rudymi pterostigmami.

(foto Piotr Mikołajczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Ta kopulująca para — to „zdobycz” Leszka Bieleckiego z Brzegu Dolnego (UTM XS17).

(foto Leszek Bielecki)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Tu widać sposób, w jaki samiec chwyta samicę narządami analnymi.

(foto Leszek Bielecki)
 
Pióronogi składają jaja w tandemach w rośliny zanurzone blisko powierzchni wody — tu w gałązki rogatka sztywnego Ceratophyllum demersum. Zdjęcie zrobione 13 sierpnia 2010 r. nad Jeziorkiem Wilanowskim w Warszawie.

(foto Michał Kaczorowski)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Robią to też na liściach i łodygach roślin pływających oraz, jak tu, poziomo leżących na wodzie. 2 lipca 2010 r. nad rzeką Świder (UTM EC17).

(foto Michał Kaczorowski)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
... a także w sporej grupie na kwiatach grążela żółtego Nuphar lutea.

(foto Piotr Łatecki)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Lublin 4 czerwca 2019 r. — dwie pary składające jaja w atmosferze przyjaźni. Samce piórnoga dają sobie „łapki” podpierając się o siebie, gdy samice zawzięcie składały jaja. Czysta sympatia, zero agresji :-)

(foto Paweł Buczyński)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
   

To montaż trzech kolejnych zdjęć tej samej pary wykonanych 10 maja 2018 r w Gardzienicach pow. świdnicki (UTM FB26). Widać na nim kolejne ruchy składającego jaja tandemu Platycnemis pennipes.

(foto Paweł Buczyński)
 
 
Larwa/wylinka
 
Larwa Platycnemis pennipes ma barwne, szerokie, ostro zakończone skrzelotchawki z charakterystycznym nitkowatym końcem. Ciało ma długość 10-14 mm, przydatki analne 5-7 mm.
Warto zwrócić uwagę na krótką — w porównaniu na przykład z pałątkami (patrz Lestes sponsa) — bródkę, czyli maskę.

(foto Piotr Mikołajczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Pigmentacja może być znacznie jaśniejsza i mniej kontrastowa.

(foto Piotr Mikołajczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
 
Galeria zdjęć

 
5 czerwca 2010 r. — samiec, Kozi Bród w okolicy Jaworzna i Ciężkowic.
(foto Jakub Liberski)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
8 czerwca 2010 r. — samiec nad Świdrem.
(foto Michał Kaczorowski)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

 
1 sierpnia 2010 r. — samica Platycnemis pennipes.
(foto Jarosław Wenta)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
1 sierpnia 2010 r. — samica z larwami wodopójki Hydrachnida sp. na tułowiu.
(foto Jarosław Wenta)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

 
12 czerwca 2010 r. — tandem Platycnemis pennipes nad Bugiem w Mielniku.
(foto Daniel Zwierzyński)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
12 czerwca 2010 r. — tandem Platycnemis pennipes nad Bugiem w Mielniku.
(foto Daniel Zwierzyński)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.


Z terminami użytymi w opisie można zapoznać się na stronie: SŁOWNIK lub BUDOWA WAŻKI.