GDYNIA

Gdynia-Orłowo — potoki i stawy






Orłowo (UTM CF43 i CF44) to nadmorska, południowa dzielnica Gdyni. Graniczy z dzielnicami: Redłowo (od północy), Mały Kack (od zachodu), z miastem Sopot (od południa), a także z Zatoką Gdańską (od wschodu). Przez Orłowo przepływa Rzeka Kacza, która uchodzi tu do Morza Bałtyckiego. Przy plaży funkcjonuje przystań morska dla rybaków, tuż obok znajduje się molo orłowskie, a w niedalekiej odległości także charakterystyczny dla krajobrazu dzielnicy klif.

Autor korzystał z następujących źródeł:
https://pl.wikipedia.org/wiki/Potok_Kolibkowski
https://pl.wikipedia.org/wiki/Swelina
http://inneszlaki.pl/dzielnice-gdyni/potoki-dzielnicy-orlowo
https://www.trojmiasto.pl/wiadomosci/Zabytkowy-dworek-w-Gdyni-Orlowie-bedzie-rewitalizowany-n72799.html
https://pl.wikipedia.org/wiki/Or%C5%82owo_(Gdynia)

POWRÓT
Ważki Gdyni

Zdjęcia: Peter Senn
https://gdynia.retromapy.pl/
Badania terenowe: Peter Senn
Tekst: Peter Senn
© Ewa Miłaczewska

 
 
 
Fragment mapy Pobrzeża Bałtyckiego od Gdańska po Gdynię Redłowo, wydanej przez Wojskowy Instytut Geograficzny w 1926 r., pokazującej lokalizację obiektów tu opisanych.
(REJON_POMORZE_ARK_21_(330,331)_ZOPPOT_(SOPOT)_1926_LoC_G6520_s25_.P61) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
Dzielnica Gdyni — Orłowo na współczesnej mapie z zaznaczonymi stawami, które były badane wraz z ciekami wodnymi, nad którymi leżą:
M — Staw Mazowiecki nad Potokiem Swelina, K — Staw nad Potokiem Kolibkowskim, W — Staw w parku między ul. Folwarczną i ul. Wrocławską. (https://gdynia.retromapy.pl/).
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
Potok Swelina (niem. Menzelbach, Potok Menzla; zwana także Potokiem Granicznym, niem. Grenzfließ). Po raz pierwszy słowiańska nazwa Swelina pojawiła się w dokumencie z 1235 roku (Rivulum qui Swelina dicitur), potem wymieniano ją także w innych dokumentach z lat 1283, 1291 i 1295, a jeszcze później w Słowniku Geograficznym Królestwa Polskiego. Swelina wyznaczała granicę Oliwy i Kolibek, gdy 5 marca 1283 Sopot nadany został cystersom oliwskim przez Mściwoja II. Od tego czasu potok stanowił granicę między dobrami oliwskich cystersów, a znajdującymi się na północ dobrami rycerskimi. W okresie międzywojennym wzdłuż Sweliny przebiegał najbardziej na północ wysunięty odcinek międzypaństwowej granicy pomiędzy Polską i Wolnym Miastem Gdańskiem. W miejscu, w którym Swelina przepływa pod obecną Aleją Zwycięstwa, istnieje do dziś kamień graniczny i pozostałości posterunku strzegącego ten odcinek. Obecnie Swelina, albo Swelinia, nadal wyznacza granicę, tym razem między Sopotem i Gdynią.

Swelina (długość ok. 2,6 km) jest potokiem o charakterze podgórskim. Główne źródlisko znajduje się na wysokości 60 metrów n.p.m. na terenie leśnej polany przy starej osadzie Bernadowo. To niegdyś odludne miejsce z kilkoma gospodarstwami zostało na przestrzeni ostatnich kilkunastu lat mocno rozbudowane. Spiętrzono tu nawet na prywatnym terenie niewielki staw, który pełni również rolę zbiornika retencyjnego. Inne źródła znajdują się w tworzonym w 2005 r. rezerwacie „Łęg nad Swelinią”. Przy wschodniej granicy rezerwatu strumienie te łączą się w jeden nurt i na odcinku długości ok. 0,5 km widać działalność bobrów — zatamowanie potoku. Tuż poniżej bobrowej tamy potok wpłynie do niewielkiego zbiornika wodnego o nazwie Staw Mazowiecki (M), utworzonego po 1945 r. przez spiętrzenie wód potoku. Malowniczy zbiornik wodny z wysepką to popularne miejsce spacerowe zarówno mieszkańców Sopotu jak i Gdyni. W tym miejscu czerpano ze Sweliny wodę niezbędną do procesu wytwarzania surowca w sąsiadującej ze stawkiem cegielni. Za stawem potok przepływa wpierw otwartym kanałem, później kolektorem pod linią kolejową SKM i Aleją Zwycięstwa, aby wpaść, w pobliżu dawnego posterunku granicznego, do wybudowanej w 1994 r. oczyszczalni hydrofitowej (niedostępnej dla obserwatora), dzięki której zanieczyszczone wody deszczowe po opadach zatrzymywane są w specjalnym zbiorniku. Stamtąd, z wysokości 27 m n.p.m., potok spada gwałtownie przez głęboki jar, porastany głównie przez grąd gwiazdnicowy Stellario-Carpinetum i żyzną buczynę niżową Melico-Fagetum (użytek ekologiczny „Jar Swelini”) długości ok. 0,5 km, uchodzi na plaży do Zatoki Gdańskiej.

W czystych wodach górnego biegu potoku Swelina żyje wypławek alpejski Crenobia alpina, gatunek zimnolubnego płazińca zaliczanego do wirków. Jest on poglacjalną formą reliktową. Fauna jest bogata w bezkręgowce (kiełż zdrojowy Gammarus pulex, larwy chruścików Trichoptera itp.). Przy brzegu można spotkać pliszkę górską Motacilla cinerea. W rzece nie ma wielu ryb, żyje tu pstrąg potokowy Salmo trutto fario, jednak jest go zbyt mało, by można go łowić. Rzeka nie jest zbyt zanieczyszczona, ale ze względu na głębokość i nurt nie nadaje się do kąpieli.

 
Potok Swelina.
(foto Peter Senn)
Potok Swelina.
(foto Peter Senn)
Staw Mazowiecki (M) (pow. ok. 2400 m²; wys. 44 m n.p.m.). Staw ten otoczony jest od południa i zachodu lasem, od północy działkami a od wschodu tamą. Brzegi i wyspa są dość gęsto zarośnięte, dominujące rośliny na brzegach są: olcha czarna Alnus glutinosa, wierzba Salix sp., tojeść pospolita Lysimachia vulgaris, krwawnica pospolita Lythrum salicaria, karbieniec pospolity Lycopus europaeus, trędownik bulwiasty Scrophularia nodosa, sitowie leśne Scirpus sylvaticus, tarczyca pospolita Scutellaria galericulata, niezapominajka Myosotis sp., sit Juncus sp. Helofitów nie widziałem, ani roślin z pływającymi liśćmi, za to pod wodą rośnie moczarka kanadyjska Elodea canadensis.
 
Staw Mazowiecki.
(foto Peter Senn)
Staw Mazowiecki.
(foto Peter Senn)
Potok Kolibkowski (Kolibianka, kaszub. Kolibsczô Strëga) — potok w całości zlokalizowany w Gdyni o długości 2 km, całkowitej powierzchni zlewni 2,2 km² i średnim przepływie wynoszącym 0,03 m³/s. Źródła potoku znajdują się na obszarze leśnym otuliny Trójmiejskiego Parku Krajobrazowego, u podnóża wzgórz morenowych, przy granicy dwóch dzielnic. Źródło najbardziej wysunięte na zachód znajduje się w granicach dzielnicy Mały Kack, a mniejsze źródła, będące kolejnymi dopływami, znajdują się Orłowie. Potok przepływa w sąsiedztwie zabudowy jednorodzinnej na południu Orłowa wśród olsów i wilgotnych łąk. Następnie płynie kolektorem pod linią kolejową SKM i al. Zwycięstwa w sąsiedztwie Centrum Handlowego Klif. Na terenie zespołu dworsko-parkowego w Kolibkach potok wypływa z kanału do stawu młyńskiego (K), powstałego poprzez spiętrzenie wód, który jest częścią dawniej funkcjonującego w tym miejscu młyna wodnego. Za ścianą spiętrzającą wodę znajdują się pozostałości infrastruktury młyna wraz z uregulowanym korytem. Dalej potok spływa jarem, spadając z wysokości 25 m do poziomu morza na odcinku niespełna pół kilometra. Potok uchodzi do Zatoki Gdańskiej pod powierzchnią wody — na skraju lasu wody potoku spływają do kolektora i wypływają rurą w odległości około 5 metrów od brzegu. Potok niesie większą ilość wody tylko po obfitszych deszczach.
 
Potok Kolibkowski.
(foto Peter Senn)
Staw Młyński nad Potokiem Kolibkowskim.
(foto Peter Senn)
Staw młyński w Kolibkach (K) (pow. ok. 400 m²; wys. 25 m n.p.m.). Ten malowniczy mały staw leży w dość głębokiej niecce z bujną roślinnością zarówno lądową jak i wodną. Prawdopodobnie jest on dość mocno zeutrofizowany, bowiem w lecie pokryty jest szczelnym kobiercem rzęsy drobnej Lemna minor. Na brzegach rośnie m.in.: wierzba wiciowa Salix viminalis, krwawnica pospolita Lythrum salicaria i turzyca Carex sp., a w wodzie przy brzegach kosaciec żółty Iris pseudacorus oraz tatarak zwyczajny Acorus calamus. Na wodzie widać liście rdestu ziemnowodnego Polygonum amphibium.
 
Staw Młyński nad Potokiem Kolibkowskim.
(foto Peter Senn)
Staw Młyński nad Potokiem Kolibkowskim.
(foto Peter Senn)

 
Potok Kolibkowski, przed ujściem do morza.
(foto Peter Senn)
Potok Kolibkowski, budynek dawnego młyna.
(foto Peter Senn)
Staw w parku między ul. Folwarczną i ul. Wrocławską (W) (pow. 1600 m²; wys. 37 m n.p.m.). W tym miejscu od XIV w. znajdowała się posiadłość rycerska. Barokowy dworek z elewacjami neogotyckimi przed II wojną światową należał do Towarzystwa Nauczycieli Szkół Średnich i Wyższych w Warszawie. Po wojnie obiekt przejęła Centralna Rada Związków Zawodowych. W latach 80. XX w. dworek trafił w ręce Związku Nauczycielstwa Polskiego. Przez blisko 60 lat, swoją siedzibę miało tam I Akademickie Liceum Ogólnokształcące w Gdyni. Uczniowie, choć narzekali na spartańskie, zwłaszcza zimą, warunki, cenili sobie spokój oraz wyjątkową atmosferę, która towarzyszy do dziś kompleksowi przy ul. Folwarcznej. Po wyprowadzeniu liceum, budynek niszczył się, a przyległy park zaniedbano do tego stopnia, że prawie całkowicie zarósł, stając się atrakcją najwyżej dla miłośników wysokoprocentowych napitków. Budynek jednak sprzedano i w 2013 r. przystąpiono do jego remontu. Obecnie w pałacyku mieści się hotel i ośrodek konferencyjny, a przyległy do niego park zrewitalizowano, stając się jednym z najbardziej urokliwych miejsc w Gdyni. Dawniej staw był mocno zarośnięty i zacieniony. Obecnie dochodzi do niego dużo światła i są małe płaty roślin wodnych: brzegowe — sitowie leśne Scirpus sylvaticus, wierzbownica kosmata Epilobium hirsutum; helofity — pałka wąskolistna Typha angustifolia, oczeret jeziorny Schoenoplectus lacustris, ponikło błotne Eleocharis palustris; pływające — grzybień biały Nymphaea alba. Staw jest zasilany w wodę z pobliskiego źródliska (w lesie za ul Wrocławską), a wypływa z niego woda do wąskiego kanału, który jest prawdopodobnie połączony tunelem z Rzeką Kaczą.
 
Staw parkowy przy ul. Wrocławskiej.
(foto Peter Senn)
Staw parkowy przy ul. Wrocławskiej.
(foto Peter Senn)

   
Ważki zarejestrowane nad stawami w Gdyni Orłowie
(8 gatunków)
Kliknięcie w nazwę ważki powoduje przejście do strony poświęconej danemu gatunkowi
 
Zygoptera

Tężnica wytworna Ischnura elegans
Łątka dzieweczka Coenagrion puella
Oczobarwnica większa Erythromma najas
Anisoptera

Żagnica wielka Aeshna grandis
Żagnica sina Aeshna cyanea
Husarz władca Anax imperator
Szablak krwisty Sympetrum sanguineum
Szablak żółty Sympetrum flaveolum

 
Obserwacje

Tężnica wytworna
Ischnura elegans
Staw M — 1 obserwacja, 24 VII 2018. Jeden samiec. Staw W — 2 obserwacje, 9 VI–14 VII 2019. W obu przypadkach kilka samców.
 
Łątka dzieweczka
Coenagrion puella
Staw M — 1 obserwacja, 24 VII 2018. Kilkanaście samców i kilka samic, tandemy i kopulacja. Staw K — 3 obserwacje, 3 VI–11 V II 2019. Samce i samice, w tym teneralne; zachowanie terytorialne oraz tandemy. Gatunek autochtoniczny. Staw W — 1 obserwacja, 9 VI 2019. Kilka samców.
 
Oczobarwnica większa
Erythromma najas
Staw W — 1 obserwacja, 9 VI 2019. Kilka terytorialnych samców.
 
Żagnica wielka
Aeshna grandis
Staw M — 1 obserwacja, 24 VII 2018. Jeden samiec, zachowanie terytorialne.
 
Żagnica sina
Aeshna cyanea
Staw M — 2 obserwacje, 24 VII–4 IX 2018. Samce, zachowania terytorialne. Staw K — 1 obserwacja, 2 IX 2018. Dwa patrolujące samce.
 
Husarz władca
Anax imperator
Staw K — 1 obserwacja, 10 VI 2019. Jedna wylinka. Gatunek autochtoniczny.
 
Szablak krwisty
Sympetrum sanguineum
Staw M — 2 obserwacje, 24 VII–4 IX 2018. Samce, zachowanie terytorialne. Staw K — 1 obserwacja, 11 VII 2019. Jeden samiec.
 
Szablak żółty
Sympetrum flaveolum
Staw K — 1 obserwacja, 11 VII 2019. Jeden samiec.