Procesy życiowe





Strona ta omawia zaobserwowane procesy życiowe. Jest to krótki, przedstawiony kilkunastoma zdjęciami opis takich procesów jak oddychanie, termoregulacja oraz pozycji w jakich ważki odpoczywają. Na pewno w miarę obserwacji i zdobywania ciekawych zdjęć będę tę stronę rozbudowywać.

NA SKRÓTY
Oddychanie
Termoregulacja
Odpoczynek
Defekacja
Higiena

Zdjęcia: Paweł Buczyński
Karol Frąckowiak
Piotr Mikołajczuk
Ewa Miłaczewska
Marek Miłkowski
Ryszard Pajkert
Jan Tatur-Dytkowski
Tekst: Ewa Miłaczewska
© Ewa Miłaczewska

 

 
Oddychanie
 
Ważki oddychają powietrzem atmosferycznym. Każdy z segmentów odwłoka po obu stronach ciała ważki ma po niewielkim otworku zwanym przetchlinką, poprzez którą pobierane jest powietrze do tchawek. Przetchlinki występują również na segmentach tułowia, co zostało omówione na stronie Budowa ważki, a pokazane również poniżej.
Na zdjęciu samiec żagnicy jesiennej Aeshna mixta.

(foto Ewa Miłaczewska)
 
Największa przetchlinka tułowia, na przykładzie żagnicy jesiennej Aeshna mixta. Na powiększonym zdjęciu widać to jeszcze lepiej.

(foto Jan Tatur-Dytkowski)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Na tym zdjęciu składającej jaja samicy Anax imperator widzimy wydech. Z przetchlinki zanurzonej pod wodą wydobywają się banieczki powietrza. Lepiej to widać po powiększeniu zdjęcia.

(foto Karol Frąckowiak)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
W okresie larwalnym ważki nie są w stanie oddychać powietrzem atmosferycznym, żyją pod wodą i nie wynurzają się dla nabrania powietrza z powierzchni. Muszą korzystać z tlenu rozpuszczonego w wodzie. Na końcu odwłoka larw ważek równoskrzydłych Zygoptera znajdują się przydatki analne rozwinięte jako trzy listkowate twory. To skrzelotchawki, przy pomocy których larwa oddycha pod wodą. Skrzelotchawki pozwalają na pobieranie powietrza rozpuszczonego w wodzie za pomocą dyfuzji, służą także jako napęd przy pływaniu. Mają — zależnie od gatunku — różne kształty i różnie przebiegają ich rozgałęzienia wewnątrz „listka”. Larwy Zygoptera mogą też, jak opisane niżej larwy Anisoptera, oddychać ścianami jelita, choć nie mają wykształconych skrzeli rektalnych.

(foto Ewa Miłaczewska)
 
U Anisoptera organem odpowiedzialnym za oddychanie jest jelito tylne, które przekształcone jest w skrzele rektalne, które powoduje nie tylko zaopatrzenie organizmu w tlen, ale i obok funkcji oddechowych umożliwia dzięki gwałtownemu kurczeniu się wyrzut wody, a tym samym ruch odrzutowy całego organizmu. Organa umieszczone na zakończeniu odwłoka tworzą tu tzw. piramidę analną. Znajduje się tam oprócz organów umożliwiających oddychanie również odbyt.
Na kilka dni przed przeobrażeniem w imago larwy ważek zaczynają wynurzać się z wody. W ten sposób przyzwyczajają się do oddychania powietrzem atmosferycznym poprzez przetchlinki tułowia.
Na zdjęciu larwa ważki rudej Libellula fulva z niewielką piramidą analną na końcu odwłoka.

(foto Piotr Mikołajczuk)
 
 
Termoregulacja
Nie wiem jak ważki odczuwają działanie różnych bodźców. Zapewne trzeba jeszcze wiele więcej czasu spędzić na obserwacjach. Wyraźnie natomiast widać reakcję ważek na temperaturę. Wyżej pokazałam jak larwy łątek przyniesione z lodowatej wody i umieszczone w kuwetce pod lampą, która szybko je ogrzała, zaczęły żerować. Latem najczęściej widujemy ważki w ciepłe, bezwietrzne i słoneczne dni, ale gdy jest zimno i wilgotno one też przecież żyją. Siedzą skulone, najczęściej pod osłoną roślin.
 
Na łące, zamglonej jeszcze po opadach deszczu, mokre szablaki żółtawe Sympetrum flaveolum siedzą skulone czekając na każdy promyk słońca.

(foto Ewa Miłaczewska)
 
Samica szablaka żółtawego Sympetrum flaveolum już obeschła, ale ciągle jest jej zimno. Siedzi w charakterystycznej pozycji otulając skrzydłami tułów.

(foto Ewa Miłaczewska)
 
To chłodny, choć słoneczny dzień — co widać po ostrych cieniach skrzydeł na łodyżce. Ważce jest wyraźnie chłodno, to lecicha białoznaczna Orthetrum albistylum.

(foto Ewa Miłaczewska)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Zmarzniete ważki chętnie siadają na oświetlonych przez słońce i nagrzanych miejscach. Ta samica szablaka żółtawego Sympetrum flaveolum wygrzewała się na balustradzie tarasu, a gdy zasłaniałam jej słońce przelatywała kawałek dalej i znowu siadała.

(foto Ewa Miłaczewska)
 
Pozycja tego szablaka krwistego Sympetrum sanguineum wskazuje na to, że dzień jest gorący. Ważka stara się przyjąć taką pozycję, aby na ekspozycję słoneczną wystawić jak najmniejszą powierzchnię ciała, dodatkowo ustawienie skrzydeł powoduje odbijanie promieni słonecznych i zacienienie tułowia. Jest to tzw. „pozycja obelisku”.

(foto Ewa Miłaczewska)
 
 
Odpoczynek
Oprócz układania skrzydeł tak, aby stanowiły ochronę tułowia ważki przed zbyt niską, lub zbyt wysoką temperaturą — warto wspomnieć o sposobie, w jaki różne ważki układają skrzydła podczas, gdy siedzą i odpoczywają.
 
Większość Zygoptera podczas spoczynku trzyma skrzydła złożone wzdłuż odwłoka. Tak siadają wszystkie łątkowate Coenagrionidae (tu oczobarwnica większa Erythromma najas) i pióronogowate Platycnemididae.

(foto Piotr Mikołajczuk)
 
Tak samo siadają świteziankowate Calopterygidae. Tu widzimy samca świtezianki dziewicy Calopteryx virgo w pozycji czatującej, o czym świadczy ciało uniesione na naprężonych odnóżach.

(foto Ewa Miłaczewska)
 
Pałątki, jak ta pałątka niebieskooka (podobna) Lestes dryas, siadają ze skrzydłami odchylonymi do tyłu na kształt litery delta.
Natomiast obserwowane przeze mnie straszki Sympecma fusca, czyli straszka pospolita, i Sympecma paedisca, czyli straszka syberyjska (północna) — należące do pałątkowatych Lestidae — zawsze siadały ze skrzydłami złożonymi wzdłuż tułowia podobnie jak łątkowate.

(foto Ewa Miłaczewska)
 
Wszystkie Anisoptera siadają z szeroko i sztywno rozłożonymi skrzydłami. Tu widzimy ważkę czteroplamą Libellula quadrimaculata odpoczywającą po oblocie terytorium na przygotowanym przeze mnie kijku bambusowym.

(foto Ewa Miłaczewska)
 
 
Defekacja
„Układ pokarmowy owadów rozpoczyna się otworem gębowym, opatrzonym aparatem gębowym w zależności od rodzaju pokarmu. Ektodermalne jelito przednie składa się z gardzieli, przełyku, wola, gdzie odbywa się wstępne trawienie pokarmu oraz wchłanianie (miejsce przechowywania pokarmu przez pszczoły i mrówki). Na końcu jelita przedniego znajduje się żołądek, który służy do mechanicznego rozdrabniania pokarmu. W jelicie środkowym odbywa się trawienie ostateczne oraz wchłanianie. Jelito zaopatrzone jest w liczne zachyłki zwiększające powierzchnię chłonną. Formowanie kału oraz defekacja następują w jelicie tylnym.” Wikipedia

Szeroki opis sposobu odżywiania ważek znajdziemy w zakładce Drapieżnictwo. Nie musimy go już tu powtarzać. Jednak kto je, musi też pozbywać się resztek pokarmowych. Zważywszy, że ważki odżywiają się innymi owadami, wśród resztek pokarmowych muszą się znaleźć chitynowe pancerzyki, skrzydła, odnóża. Są one zwykle twarde i często posiadają kolce. Ważki jak wiele innych owadów mają przewód pokarmowy otoczony wielowarstwową błoną perytroficzną, błona ta jest przepuszczalna dla enzymów i produktów trawienia i nie tylko ochrania nabłonek jelita środkowego przed uszkodzeniami mechanicznymi, ale i przed zakażeniami. Wydalany kał ma kształt foremnych balasków. Na poniższych zdjęciach owe balaski pokazane są strzałką.
 
Wypróżniający się samiec żagnicy jesiennej Aeshna mixta.

(foto Ryszard Pajkert)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Ważka czteroplama Libellula quadrimaculata — samiec.

(foto Paweł Buczyński)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Samica zalotki spłaszczonej Leucorrhinia caudalis.

(foto Paweł Buczyński)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Samica smaglca ogonokleszcza Onychogomphus forcipatus.

(foto Paweł Buczyński)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Samica pałątki zielonej Chalcolestes viridis.

(foto Paweł Buczyński)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Zalotka większa Leucorrhinia pectoralis napotkana 18 maja 2017 r. w Dąbrowie Kozłowskiej (UTM EC10) tuż za północno-wschodnią granicą Radomia. Samica ta ma zwinięte prawe przednie skrzydło, nie udało się go w porę wyciągnąć z wylinki i tak wyschło. Mimo tego kalectwa ważka radzi sobie z na tyle sprawnym lataniem, że udaje się jej polować, a dowodem na to jest fakt, uchwycenia na fotografii momentu defekacji. Nie jest to żaden paproch, proszę zwrócić uwagę, że na cieniu odwłoka widać jeszcze cieniutkie pasemko śluzu łączące kupkę z odwłokiem. W dolnym, prawym rogu zdjęcia umieszczono powiększenie jego fragmentu.

(foto Marek Miłkowski)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
 
Higiena
Ważki, jak wszystkie istoty żywe, utrzymują swoje ciało w porządku. Na zdjęciach poniżej zapoznajemy się ze sposobem, w jaki czyszczą swoje skrzydła za pomocą odwłoka. Widoczna na zdjęciach zrobionych przez Pawła Buczyńskiego świtezianka błyszcząca Calopteryx splendens przesuwa pomiędzy złożonymi skrzydłami odwłok unosząc go i opuszczając w dół. W ten sposób wyciera odwłokiem powierzchnię skrzydeł, a przekładając go między skrzydłami jak zakładkę między kartkami książki — czyści wszystkie skrzydła po obu stronach.
Klikając w poszczególne zdjęcia uzyskamy ich powiększenie.
   






   
Po jedzeniu ważki czyszczą sobie narządy gębowe. Tu, na zdjęciach Edyty Buczyńskiej możemy zobaczyć, jak robi to lecicha pospolita Orthetrum cancellatum. Najpierw czyści dokładnie przednimi odnóżami jedną stronę głowy, następnie równie dokładnie robi to z drugiej strony zerkając na aparat fotograficzny oboma oczami jednocześnie.
Klikając w poszczególne zdjęcia uzyskamy ich powiększenie.




   
Z terminami użytymi w opisie można zapoznać się na stronie: SŁOWNIK lub BUDOWA WAŻKI.