Nomadka żółtawa
Pantala flavescens


Rozmiary: Długość ciała Pantala flavescens wynosi ok. 45 mm
Rozpiętość skrzydeł dochodzi do 85 mm
Czas występowania
imagines:
Od końca V do końca VIII
Obszar występowania: Pantala flavescens to gatunek występujący w południowej Azji w Afryce, Australii, Ameryce (mapa). Pokonuje masowo tysiące kilometrów przelatując nad lądami i oceanami. W Europie pojawia się głównie z Bliskiego Wschodu, jej zasięg kończy się tu w rejonie Bosforu. Dalej zdarza się obserwować tylko pojedyncze osobniki w czasie od końca maja do sierpnia. — patrz mapka niżej.
 
 

NA SKRÓTY
Występowanie
Biotop
Samiec
Larwa/wylinka

Zdjęcia: Paweł Buczyński
Krzysztof Lewandowski (Vedi)
Wiaczesław Michalczuk
Tekst: Ewa Miłaczewska
© Ewa Miłaczewska

 

Występowanie
 
Występowanie Pantala flavescens w Polsce

1 — punkty, w których stwierdzono pojedyncze osobniki w Polsce
EBu — Edyta Buczyńska — Nasutów koło Lublina
PBu — Paweł Buczyński — Nasutów koło Lublina i Tyszowce (opisane w Odonatrix)
KL — Krzysztof Lewandowski (Vedi) — Jezioro Rakutowskie
WM — Wiaczesław Michalczuk — Lębork i Tyszowce (opisane w Odonatrix)

2 — punkt, w którym stwierdzono występowanie na Mierzei Kurońskiej
 
   

Pantala flavescens największy znany podróżnik w świecie zwierząt. Żyje w strefie międzyzwrotnikowej całej kuli ziemskiej wykraczając poza nią chętniej ku południowi, obejmując całą Afrykę, Australię i Amerykę Południową z wyjątkiem Patagonii o chłodnym, nieprzewidywalnym klimacie. Na północ od Zwrotnika Raka ważka ta skolonizowała Stany Zjednoczone Ameryki Północnej i południowy skraj Kanady, Chiny, całą Japonię aż po południowy kraniec Kamczatki. Dotąd omijała właściwie Europę, gdzie widywana była na wybrzeżu Turcji w rejonie Bosforu. Pojedyncze osobniki notowane były na Bałkanach.

Ważki te wędrują masowo, uciekając przed porą suchą do stref, gdzie w tym czasie jest pora deszczowa. Wieloletnie obserwacje prowadzone były na trasie przelotu z Indii do Afryki przez Charles'a Andersona, który stwierdził, że Malediwy są „stacją przystankową” na trasie, którą gatunek ten przelatuje w tę i z powrotem pokonując przy tym tysiące kilometrów. Wykorzystują wyspy do odpoczynku, nie rozmnażają się na nich, gdyż nie ma tam odpowiednich zbiorników słodkowodnych. Pomiędzy październikiem a początkiem grudnia ważki wędrują w kierunku Afryki, a w okresie od kwietnia do czerwca trwa fala powrotów, lecz nie wracają już te same ważki tylko ich potomstwo, a nawet kolejne pokolenia, co jest możliwe, gdyż rozwój larwalny trwa zaledwie około 5 tygodni.

Pierwszym odnotowanym osobnikiem w naszej części Europy była samica napotkana w pułapkach ornitologicznych zastawionych na Mierzei Kurońskiej w obszarze należącym do Okręgu Królewieckiego — 29 maja 2013 roku. Opisane to zostało w artykule w czasopiśmie Odonatologica. Ważka oznaczona została przez Anatolija P. Szapowała i Pawła Buczyńskiego, który też jest szczęśliwcem mającym na koncie powtórne spotkanie z Pantala flavescens, tym razem w Nasutowie w pobliżu Lublina, gdzie obserwowali ją razem z Edytą Buczyńską 12 czerwca 2016 r. Trzecie spotkanie tej ważki przypadło Wiaczesławowi Michalczukowi dwa miesiące później, 13 sierpnia 2016 roku w Lęborku.

A więc mamy 74. gatunek ważki w Polsce !!!

Zgodnie z przyjętym zwyczajem odkrywca ma prawo być kreatorem nazwy gatunku — tak więc Paweł i Edyta Buczyńscy oraz Wiaczesław Michalczuk uzgodnili polską nazwę tej ważki — nomadka żółtawa

Paweł i Edyta Buczyńscy oraz Wiaczesław Michalczuk przygotowali publikację na temat swoich obserwacji w Journal of the Entomological Research Society, 21(1), 11-16., 2019, która jest dostępna pod tym linkiem.

 
Biotop
Pantala flavescens to gatunek związany z różnymi zbiornikami. Wiążą się z akwenami stałymi i okresowymi, bo ich rozwój larwalny trwa bardzo krótko.
 
8 czerwca 2016 roku — bardzo silnie nagrzany ugór (wymarzone miejsce dla ważek ciepłolubnych) koło wsi Nasutów na południowym skraju kompleksu Lasów Kozłowieckich położonych na północ od Lublina.
Tu Edyta i Paweł Buczyńscy obserwowali latającego samca Pantala flavescens. Niestety nie udało się go sfotografować — był zbyt szybki i latał zbyt wysoko, a brak siatki uniemożliwił złapanie go, co pewnie i tak nie byłoby możliwe z tych samych powodów.
Paweł Buczyński pisze:
„W oczy rzucała się inność Pantali. Kiedy obserwowaliśmy ją z Edytą — a była to obserwacja solidna, także lornetkowa, i całkiem długa — to oboje od razu powiedzieliśmy sobie: „oho, to coś zupełnie nowego, żaden nasz gatunek, tego jeszcze w Polsce w terenie nie widzieliśmy”. Wiacek mówił mi coś bardzo podobnego o swoim wrażeniu. Liczni przedstawiciele Libellulidae zwykle żerując latają nisko i przysiadają na ziemi. Pantala zachowuje się trochę jak żagnica, tzn. lata bardzo długo, często dość wysoko, i rzadko siada”.

(foto Paweł Buczyński)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
To samo miejsce sfotografowane w przeciwnym kierunku w sierpniu. Miejsce to znajduje się prawdopodobnie na trasie znad Bosforu i Bałkanów nad Bałtyk.

(foto Paweł Buczyński)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
13 sierpnia 2016 roku — bajorko na obszarze nagrzanej słońcem cegielni w Lęborku — miejsce, gdzie Wiaczesław Michalczuk obserwował i fotografował samca Pantala flavescens. Jest to klasyczne siedlisko rozrodcze gatunku tzw. „kałuże z deszczówką”. Zdjęcia ważki, jak widać niżej, niezupełnie ostre, lepszych zrobić się nie dało. O złapaniu w siatkę nie mogło być mowy. Nieudana próba mogła spowodować ucieczkę ważki i utratę możliwości obserwowania i fotografowania, a ważka była tylko jedna.

(foto Wiaczesław Michalczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
 
Samiec
 
Jedno ze zdjęć samca z Lęborka. To, co charakterystyczne i nietypowe wydało się na pierwszy rzut oka, to kontrast pomiędzy kasztanowymi oczami i żółto-pomarańczową twarzą. Twarz wyglądała jakby świeciła.

(foto Wiaczesław Michalczuk)
 
W trakcie obserwacji osobnik latał na wysokości ok. 1 m nad lustrem wody, od czasu do czasu zrywał się w pogoni za zdobyczą lub niemal przysiadał na wodzie zbierając owady z jej powierzchni. Latał, jakby przeczesując zbiornik; unosił się od jednego do drugiego brzegu, jakby szybując — mimo dość silnego przeciwnego wiatru. Jest to typowy lot patrolowy samca. Osobnik był mniej wrażliwy na brak słońca od współwystępującej lecichy białoznacznej. O. albistylum (która była obecna również na stanowisku w Nasutowie). Przy zachmurzeniu lecicha siadała zaraz na brzegu, natomiast Pantala czyli nomadka żółtawa latała wytrwale dalej, jakby nie miało to dla niej znaczenia, czy świeci słońce, czy nie.
Na zdjęciu samiec Pantala flavescens z boku. Widoczny niemal jednolity oliwkowy tułów z charakterystycznymi dwiema małymi, czarnymi kreskami (plamkami) na szwach. Osobnik dojrzały, ponieważ ma czerwonawy nalot na odwłoku i czole.

(foto Wiaczesław Michalczuk)
 
Tu widać, jak długie są jego skrzydła. Tylne skrzydła, które są nieco krótsze od przednich, są bardzo szerokie. W strefie analnej ściśle przylegają do odwłoka, co ułatwia ważce szybowanie, gdyż tworzą szczelną płaszczyznę powodując lepsze noszenie. Na skrzydle widoczna wygięta żyłka radialna odróżniająca Pantala flavescens od innych ważek (za Dijkstra). Pterostigma czerwonawa.

(foto Wiaczesław Michalczuk)
 
I jeszcze zdjęcie od przodu. Niestety szybki i zwrotny samiec nie pozwolił na wykonanie ostrzejszych zdjęć, ale i te stanowią doskonały dokument.

(foto Wiaczesław Michalczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
W dniu 12 sierpnia 2020 r. nad Jeziorem Rakutowskim Elżbieta i Krzysztof Lewandowscy napotkali trzy juwenilne samce nomadki żółtawej Pantala flavescens. Jest to dowód na rozród tego gatunku na tym stanowisku. Pantala flavescens jest ważką sporadycznie zalatującą do Polski. Tym bardziej cieszy fakt spotkania i udokumentowania drugiego pokolenia. Jezioro Rakutowskie jest obecnie najdalej na północ wysuniętym w całej Palearktyce miejscem, gdzie jest dowód skutecznego rozrodu gatunku.
Widzimy tu jednego z nich od strony grzbietowej.

(foto Krzysztof Lewandowski)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Drugi z trzech napotkanych samców ma uszkodzone lewe skrzydła, najwyraźniej podczas przeobrażenia.
Z większą ilością zdjęć i opisem spotkania możemy zapoznać się na stronie wazki-nasza=pasja.com.pl — https://wazki-nasza-pasja.com.pl/nomadka-zoltawa-pantala-flavescens

(foto Krzysztof Lewandowski)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
 
Larwa/wylinka
 
Wylinka napotkana przez Wiaczesława Michalczuka w kopalni piasku koło Tyszowiec (UTM FB91) w dniu 21 sierpnia 2020 r. W płytkiej strefie przybrzeżnej niewielkiego zbiornika zebrano dwie wylinki P. flavescens, o długości 22,25 mm i 22,47 mm.


(foto Paweł Buczyński)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Na odwłoku wydzimy długie i ostre kolce boczne na 8. i 9. segmencie, kolców grzbietowych brak. Epiprokt i paraprokty mają taką samą długość.
Więcej informacji przeczytamy w notatce zamieszczonej w czasopiśmie Odonatrix — kliknij tu.

(foto Paweł Buczyński)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
 

Z terminami użytymi w opisie można zapoznać się na stronie: SŁOWNIK lub BUDOWA WAŻKI.