Szablak Sympetrum


To opracowanie ma na celu wykazanie cech wspólnych rodzaju szablak Sympetrum, a także najważniejszych różnic, występujących u dziewięciu spotykanych w Polsce gatunków należących do tego rodzaju.

W przypadku tych ważek pierwsza i najważniejsza cecha, którą należy zaobserwować to barwa odnóży, która pozwala zaliczyć szablaka do jednej z dwóch grup (szablaki czarnonogie i szablaki żółtonogie). Dopiero po stwierdzeniu, jakie są nogi szablaka można szukać następnych cech, które pokazują zdjęcia na pokazanych na tej stronie zestawieniach. W Polsce występuje 9 gatunków szablaków.

Żaden z występujących w Polsce gatunków szablaków nie jest chroniony.

           
Rodzina Ważkowate Libellulidae
  Rodzaj Szablak Sympetrum
    Gatunki SZABLAKI CZARNONOGIE
— których nogi są całe czarne
    Szablak czarny (szkocki) Sympetrum danae
— powszechnie występująca w całej Polsce ważka, zasiedla głównie wody stojące, przeważnie kwaśne, bagna i torfowiska
    Szablak przepasany (górski) Sympetrum pedemontanum
— ważka występująca w całej Polsce, lecz nie w górach — wbrew starej polskiej nazwie, tworząca mniejsze populacje, preferuje wody wolnopłynące na otwartych, nasłonecznionych przestrzeniach, zwłaszcza śródłąkowe kanały
    Szablak krwisty Sympetrum sanguineum
— występująca pospolicie w całej Polsce ważka zasiedlająca różnego typu wody stojące do wolnopłynących
    Szablak przypłaszczony Sympetrum depressiusculum
— ważka związana głównie z południową i środkową Polską, rozszerzająca ku północy zasięg swego występowania. Preferuje płytkie, zarośnięte zbiorniki z ciepłą wodą
    SZABLAKI ŻÓŁTONOGIE
— których czarne nogi mają po zewnętrznej stronie wyraźny żółty „lampas”
    Szablak żółty Sympetrum flaveolum
— ważka powszechnie występująca w całej Polsce, zasiedla wody stojące wszelkiego typu, lubi drobne, płytkie zbiorniki oraz rowy.
    Szablak wędrowny (wiosenny) Sympetrum fonscolombii
— rzadko spotykany, nie tworzący trwałych populacji w Polsce. Nawet jeśli rozmnaża się w Polsce w płytkich i ciepłych wodach — i w krótkim czasie następuje wylot imagines drugiego pokolenia — nie jest w stanie przetrwać naszych zim
    Szablak późny (podobny) Sympetrum striolatum
— występująca w całej Polsce, preferuje wody o mało rozwiniętej roślinności, chętnie zasiedla nowe zbiorniki antropogeniczne. Stara, polska nazwa sugerowała podobieństwo do szablaka zwyczajnego, co nie było jednak całkowicie jasno określone
    Szablak zwyczajny Sympetrum vulgatum
— jedna z najpospolitszych polskich ważek
    Szablak południowy Sympetrum meridionale
— szablak śródziemnomorski, występujący głównie w Polsce południowo-wschodniej, najrzadszy z naszych szablaków, choć zalatujący daleko na północ, niespotykany na Pomorzu. Widuje się go nad płytkimi i ciepłymi zbiornikami z bogatą roślinnością

NA SKRÓTY
Biotop
Cechy wspólne
Różnice

Tekst i tablice poglądowe: Ewa Miłaczewska
Zdjęcia: Jakub Liberski
Ewa Miłaczewska
Piotr Mikołajczuk
Jarosław Wenta
Przemysław Żurawlew
© Ewa Miłaczewska

 

Biotop
 
Nad sztucznym oczkiem wodnym położonym na naszej działce rekreacyjnej w powiecie Mińsk Mazowiecki spotykam S. danae, S. sanguineum, S. flaveolum, S. striolatum i S. vulgatum. Działka ta leży w bezpośrednim sąsiedztwie podmokłych, torfiastych łąk i rowów melioracyjnych.

(foto Ewa Miłaczewska)
 
Piotr Mikołajczuk fotografował nad brzegami żwirowni położonej koło Międzyrzeca Podlaskiego oprócz wymienionych wyżej szablaków S. depressiusculum, S. fonscolombii oraz S. meridionale. Szablaki te wykorzystywały do rozrodu płytkie zatoczki, kałuże powstałe w zagłębieniach wygniecionych w terenie przez gąsienice koparek, a nawet wypełnione wodą koleiny, zrobione przez ciężarówki. Ostatnio udało się Piotrowi sfotografować tam S. pedemontanum. Tak więc w okolicach Międzyrzeca Podlaskiego występują wszystkie znane z obszaru Polski szablaki.
 
 
Cechy wspólne
Szablaki to niewielkie ważki o długości ciała od 30-44 mm. Wszystkie samce z wyjątkiem Sympetrum danae mają czerwone odwłoki w wieku dojrzałym. Wszystkie samice są żółte z czarnymi znakami. Należące do tego rodzaju gatunki są łatwe do rozróżnienia z wyjątkiem pary S. striolatum/S. vulgatum. Sposób na odróżnienie również tych gatunków podają poniższe zestawienia zdjęć.
Wszystkie szablaki zachowują się podobnie, samce zwykle obserwują swoje terytoria siedząc na wyniesionych punktach, na nadbrzeżnej roślinności. Swych terytoriów bronią zaciekle przed innymi samcami, również innych gatunków. Samice pojawiają się nad wodą dla rozrodu. Jaja składane są w tandemie, przynajmniej w pierwszym etapie. W drugim jednak samiec zwykle lata w pobliżu i nie pozostawia samicy bez nadzoru.
 
 
Różnice
 
Szablaki czarnonogie
S. danae — jest szablakiem, którego dojrzałe samce mają zupełnie odrębne ubarwienie. Są czarne (co wyraża jego polska nazwa), z żółtymi plamkami. Na bokach tułowia, u obu płci, występują dwa żółte pasy, a między nimi na czarnym tle trzy żółte plamki. Samce mają czoła czarne, po bokach żółte, a oczy z wierzchu ciemnobrązowe lub czarne, zaś zielonkawe od spodu. Skrzydła są bezbarwne, czarno użyłkowane, z czarnymi pterostigmami. Skrzydła samic mogą mieć niewielkie zażółcenia u nasady. U samic przeważa kolor zółty nad czarnym. Na wierzchu odwłoka, u obu płci, na ciemnym tle segmentów 8 i 9 występuje po parze żółtych plamek.
S. pedemontanum — jest szablakiem, którego samce mają czerwone odwłoki, jak wszystkie samce tego rodzaju, oprócz wyżej opisanego S. danae. Najbardziej wyróżniającą go cechą są ukośnie biegnące ciemne pasy na skrzydłach obu par i u obu płci. Czoło samców czerwone. Pterostigmy u samców czerwone, u samic kremowe. U nasady skrzydła obu płci mogą mieć niewielkie zażółcenia.
S. sanguineum — samce charakteryzują się jaskrawym ciemnoczerwonym ubarwieniem, odwłoki ich najczęściej mają wyraźne przewężenie na 4 segmencie. Na bokach odwłoka obu płci występują czarne linie. Tułów samca jednolicie czerwonobrązowy, samicy żółty lub pomarańczowożółty. Czoła samców malinowoczerwone. Żyłki skrzydeł czarne, ciemne pterostigmy.
S. depressiusculum — obie płcie mają stosunkowo szerokie odwłoki z czarnymi, widocznymi od góry, trójkątnymi plamkami na bokach. Jaskrawożółte tułowie, żółte czoła. Skrzydła z lekkimi zażółceniami u nasady tylnej pary, stosunkowo duże jasne pterostigmy.

(foto Piotr Mikołajczuk, Ewa Miłaczewska)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Szablaki żółtonogie
S. flaveolum — samce są jasnoczerwone, niemal pomarańczowe. Mają jasne boki tułowia z widocznymi czarnymi szwami. Czoło jest jaskrawe pomarańczowożółte. Oczy rudobrązowe, od spodu zielonkawe. Skrzydła z czerwonymi lub jasnobrązowymi pterostigmami mają duże zażółcenia u nasady przekraczające trójkąt środkowy, u samic zażółcenia występują również koło węzełka. Żyłki czarne i żółte. Odwłoki obu płci mają czarne znaki na bokach i wierzchu 8 i 9 segmentu.
S. fonscolombii — Samce mają charakterystyczny różowoczerwony kolor. Na bokach tułowia występuje jeden jasny pas pomiędzy dwoma czerwonymi. Czoło różowoczrwone, po bokach jaśniejsze. Oczy jasnoczerwone od spodu niebieskie. Żółte, kontrastujące z oczami skronie. Na skrzydłach z jasną dużą pterostigmą występują liczne jaskrawoczerwone żyłki. U samic żyłki te są żółte. Odwłoki samców różowoczerwone z czarnymi znakami. Odwłoki samic piaskowożółte z czarnymi znakami i często z pomarańczowymi paskami na tylnej krawędzi każdego z segmentów. Czarne znaki na wierzchu 8 i 9 segmentu odwłoka u obu płci szerokie, okrągło zakończone.
S. striolatum — ma charakterystyczne dwa jasne pasy na bokach brązowego tułowia. Czoło jasne żółte lub piaskowe. Brak widocznego szwu między czołem a okiem. Oczy brązowe. Pterostigmy brązowe. Żyłki skrzydeł czarne. U obu płci czarne znaki na odwłoku. U samic płytki zakrywające ujście narządów płciowych są ustawione ukośnie pod ostrym kątem w stosunku do odwłoka.
S. vulgatum — jest szablakiem, którego samce są czerwono-brązowe. Boki tułowia jednolicie brązowe, szwy wąskie, czarne. Czoła jasne, żółtawe z widocznym czarnym, trójkątnym szwem między brązowo-zielonkawym okiem a czołem. Pterostigmy brązowe. Żyłki skrzydeł czarne. Czarne znaki na odwłokach obu płci. U samic płytki zakrywające ujście narządów płciowych są ustawione niemal prostopadle do spodu odwłoka.
S. meridionale — Przewężony czerwony odwłok samca bez czarnych znaków na wierzchu 8 i 9 segmentu. Boki tułowia są jasnobrązowe z niemal niewidocznymi szwami. Czoło jasne, czerwieniejące z wiekiem. Oczy brązowoczerwone. Skrzydła bezbarwne z jasnoczerwonymi dużymi pterostigmami. Żyłki skrzydeł czarne.

(foto Piotr Mikołajczuk, Ewa Miłaczewska, Jarosław Wenta)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Inne różnice
 
Czasami trudno odróżnić niektóre gatunki szablaków na przykład striolatum/vulgatum, a czasami, zwłaszcza w przypadku starszych osobników także vulgatum/meridionale. W takiej sytuacji trzeba porównać wtórne aparaty kopulacyjne, które są naprawdę unikalne dla każdego gatunku. Na zestawieniu obok przedstawiam te narządy wszystkich gatunków szablaków. Strzałkami pokazane są tzw. hamuli (l.p. hamulus) i występujące na nich haczyki, mające różny kształt, proporcje i rozmiary. Haczyki te służą do przytrzymywania końca odwłoka samicy podczas kopulacji.

W rzeczywistości kopulatory szablaków są niewiele większe od łebka szpilki, a więc aby je obejrzeć trzeba to zrobić okiem uzbrojonym w solidną lupę. W tej sytuacji ważkę trzeba najpierw złapać. Można też, jak widać obok, posłużyć się odpowiednio powiększonym zdjęciem makro — do czego chwytanie ważek nie jest konieczne.

(foto Jakub Liberski, Piotr Mikołajczuk, Ewa Miłaczewska, Przemysław Żurawlew)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
 

Z terminami użytymi w opisie można zapoznać się na stronie: SŁOWNIK lub BUDOWA WAŻKI.