|
Strona główna |
Ważki-menu | Słownik | Etapy życia | Drapieżnictwo | Historia | Odonatrix | Literatura | Linki |
|
Od autorki |
Systematyka ważek |
Budowa ważki |
Zachowania rozrodcze |
Procesy życiowe |
Czas lotów |
Ważki dużych miast |
Wasze obserwacje |
Ważki w filatelistyce |
|
Szklarnik leśny
Cordulegaster boltonii |
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||
| Występowanie | |
|
Występowanie Cordulegaster boltonii w Polsce — szkic sporządzony na podstawie Atlasu rozmieszczenia ważek (Odonata) w Polsce
1 — strefa rozproszonego występowania 2 — obszary koncentracji stanowisk 3 — obszar poza zasięgiem występowania 4 — punkty, w których wykonano zdjęcia:
PBu — Paweł Buczyński — Płocice na Kaszubach MCz — Marek Czubaszek — Ludgierzowice, gm. Zawonia w woj. dolnośląskim SK — Sławomir Kłusewicz — Puszcza Knyszyńska PK — Paweł Kuziora — Lipowiec, Lasy Janowskie, woj. podkarpackie JL — Jakub Liberski — Woszczyce gmina Orzesze; Łebki koło Węglowic — woj. śląskie; Gryżyński Park Krajobrazowy oraz potok Piekielnik w Worku Żytawskim LM — Leszek Matacz — Gola Wielka w pow. oleśnicki i Skoroszów w pow. trzebnickim oraz Dziewiętlin w pow. milickim trzy stanowiska w woj. dolnośląskim SM — Stanisław Mikołajczak — okolice Dziewiętlina pow. milicki, woj. dolnośląskie EM — Ewa Miłaczewska — Dolina Czarnej Wody, Góry Świętokrzyskie oraz przy Rezerwacie Cisy nad Górną Liswartą JR — Janusz Ratajczak — rz. Szprotawka koło Szprotawy AT — Agnieszka Tańczuk — Suwalski Park Krajobrazowy PZ — Piotr Zabłocki — Opolszczyzna, kwadrat UTM CA08 i CB14 Zoology and Ecology — Dwa punkty w Puszczy Rominckiej i jeden nad Czarną Hańczą, opisane przez P. Buczyńskiego i inn. w pracy: On the occurrence of Cordulegaster boltonii (Donovan, 1807) (Odonata: Cordulegastridae) in the western part of the Lithuanian Lake District (Poland) |
| Biotop | |
| Szklarnik leśny C. boltonii występuje w Polsce północno-zachodniej i zachodniej oraz w południowej części kraju, lecz omija wyższe obszary górskie. Preferuje miejsca zalesione, w pobliżu małych rzek, potoków i strumieni o wartkim nurcie i dobrym natlenieniu, jednak często stanowiska są ograniczone do krótkich odcinków cieków. Zagrożeniem dla chronionych szklarników leśnych jest zanieczyszczenie wody, regulacja rzek, sytuowanie w ich biegu stawów rybnych oraz wylesianie i wycinanie nadbrzeżnych olch. Więcej informacji znajdziemy w opisie R. Bernarda w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt — Bezkręgowce. | |
|
|
||
|
|
|
|
||
|
|
|
|
||
|
|
|
|
||
|
|
|
|
||
|
|
|
| ||
|
|
| Samiec | |
|
Tego szklarnika leśnego Cordulegaster boltonii sfotografował Jakub Liberski 17 czerwca 2010 r. w Woszczycach (UTM CA34) w gminie Orzesze na Górnym Śląsku.
(foto Jakub Liberski) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć. |
|
W tym samym miejscu 24 czerwca 2012 r.
(foto Jakub Liberski) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć. |
|
W Woszczycach 24 czerwca 2012 r. Szklarnik często przemieszczał się i siadał w kilku stałych punktach.
(foto Jakub Liberski) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć. |
|
Jeszcze jedno ujęcie z boku.
(foto Jakub Liberski) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć. |
|
Na sympozjalnej wycieczce w Górach Świętokrzyskich 2 lipca 2010 r., w gronie ponad dwudziestu osób, nie było szans zrobienia zdjęć siedzącym ważkom. Tak więc zmuszeni byliśmy obserwować szklarniki w locie, albo oglądać je z bliska po złapaniu.
Tu widzimy samca Cordulegaster boltonii — jest to piękna, duża, zielonooka, czarno-żółta ważka. Na boku tułowia widzimy charakterystyczną dla gatunku, żółtą plamkę w kształcie wykrzyknika. Na zdjęciu w wyskakującym okienku patrz tu możemy zobaczyć bok tułowia Cordulegaster bidentata, bez tej charakterystycznej plamki. Występuje tam jedynie cieniutka i krótka kreseczka, lub kropka, albo w ogóle brak żółtego znaku na czarnym tle. (foto Ewa Miłaczewska) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć. |
|
Samiec sfotografowany 20 czerwca 2021 r. w Suwalskim Parku Krajobrazowym, na Głazowisku Bachanowo (UTM FF11).
(foto Agnieszka Tańczuk) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć. |
|
Ten sam samiec z Głazowiska Bachanowo. Na rozmytym tle widać lepiej użyłkowanie skrzydeł z wyraźnie żółtą żyłką kostalną i nietypową ilością komórek w trójkątach analnych (patrz dalej). Ma tych komórek tylko 4 tak, jak Cordulegaster bidentata.
(foto Agnieszka Tańczuk) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć. |
|
Ten samiec Cordulegaster bidentata pochodzi z nowego obszaru, napotkany został 17 czerwca 2024 r. nad śródleśnym strumieniem w Puszczy Knyszyńskiej (UTM FE70).
(foto Sławomir Kłusewicz) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć. |
|
Oczy szklarników są zielone i stykają się ze sobą w jednym punkcie.
(foto Ewa Miłaczewska) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć. |
|
Na czole szklarnika leśnego występuje znak w postaci czarnej poziomej linii, w przeciwieństwie do szklarnika górskiego, u którego znak na czole ma kształt litery „U”.
(foto Ewa Miłaczewska) |
|
Cordulegaster boltonii ma żółty trójkąt potyliczny, a C. bidentata ma ten trójkąt czarny.
(foto Ewa Miłaczewska) |
|
Widzimy, że na odwłoku Cordulegaster boltonii występują — poza plamkami na środku każdego z segmentów odwłoka — mniejsze plamki na tylnym skraju każdego segmentu.
(foto Ewa Miłaczewska) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć. |
|
W trójkącie analnym występuje minimum pięć komórek (obserwowaliśmy też 6 i 7). Jednak, sfotografowany przez Agnieszkę Tańczuk na Głazowisku Barchanowo samiec, ma na obu tylnych skrzydłach tylko po cztery komórki (patrz wyżej), co potwierdza wniosek, że nie powinniśmy się kierować jedną tylko cechą przy oznaczaniu gatunku. Pod spodem odwłoka, na pierwszym segmencie, występuje plamka w kształcie litery „C”.
(foto Ewa Miłaczewska) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć. |
|
No i tu niespodzianka! To zdjęcie Cordulegaster boltonii, o czym świadczy żółty trójkąt potyliczny, natomiast w trójkątach analnych występują tylko 3 i 4 pola tak, jak u Cordulegaster bidentata. Najlepszy to dowód, że przy oznaczaniu nie wolno kierować się jedną tylko cechą charakterystyczną, bo w przyrodzie wszystko jest zmienne. Jest to fragment zdjęcia, które zrobił Martin Černý, a pozwoliłam je sobie (za zgodą autora) zapożyczyć ze świetnej strony http://www.dragonflies.cz/. (foto Martin Černý) |
|
Górne narządy analne są trójkątne (bez ząbka po wewnętrznej stronie) i niemal schodzą się ze sobą u podstawy.
(foto Jakub Liberski) |
|
Narządy analne i pierwotny aparat kopulacyjny widziane od strony brzusznej.
(foto Ewa Miłaczewska) |
|
Teneralny, niecałkowicie wybarwiony samiec napotkany w 6 czerwca 2013 roku koło Dziewiętlina (UTM XT60) w powiecie milickim, woj. dolnośląskim. Siedział ok. 2,5 m nad ziemią na pniu świerka, na wylince, nieopodal leśnego strumienia.
(foto Stanisław Mikołajczak) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć. |
| Samica | |
|
Między samcem, a samicą nie ma różnicy w ubarwieniu, jednak wszystkie samice mają nieco większe żółte plamki na czarnym tle niż samce. Samice mają też często nieco mniej jaskrawe oczy. Różni je od samców przede wszystkim długie, skierowane do tyłu pokładełko, to ono głównie sprawia, że samice są dłuższe od samców.
(foto Ewa Miłaczewska) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć. |
|
Tu na tle białej bluzki jednej z uczestniczek sympozjum widzimy obok siebie samca i samicę Cordulegaster boltonii. Różnica rozmiarów jest spora — samica jest większa i grubsza od samca.
(foto Ewa Miłaczewska) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć. |
|
Trzy kolejne zdjęcia nie pochodzą z Polski, zrobione były 26 sierpnia 2021 r. w Norwegii, koło miejscowości Horten położonej w niedalekiej odległości na południe od Oslo. Przedstawiają samicę Cordulegaster boltonii nie różniącą się zupełnie od tych obserwowanych w Polsce. Jedynie ważki tego gatunku występujące na południu Europy (Hiszpania, Włochy) oraz w północnej części Afryki mają znacznie więcej koloru żółtego w swoim ubarwieniu.
(foto Ryszard Kołakowski) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć. |
|
Tu na zdjęciu z boku widzimy żółtą plamkę w kształcie litery „C” na pierwszym segmencie odwłoka, ona też jest wyraźniejsza niż te obserwowane u samców. Na tułowiu widzimy plamkę w kształcie wykrzyknika, która również jest obecna u obu płci. Kształt tych plamek jest charakterystyczny dla gatunku Cordulegaster boltonii.
(foto Ryszard Kołakowski) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć. |
|
Ta samica z Horten została przyłapana podczas posiłku.
(foto Ryszard Kołakowski) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć. |
|
Samica sfotografowana 20 czerwca 2021 r. w Suwalskim Parku Krajobrazowym, na Głazowisku Bachanowo (UTM FF11).
(foto Agnieszka Tańczuk) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć. |
|
Pokładełko i narządy analne na powiększonym i obróconym fragmencie powyższego zdjęcia.
(foto Agnieszka Tańczuk) |
| Zachowania rozrodcze | |
|
To zdjęcie patrolujących samców w poszukiwaniu samic zostało zrobione 18 czerwca 2018 r. nad Szprotawką w gminie Szprotawa (UTM WT41). Autor tak opisuje swoją obserwację: „Szedłem leśną drogą, którą przecinał niewielki ciek. Nie spodziewałem się tam tego gatunku i byłem zaskoczony kiedy szklarnik śmignął mi pod nogami, gdy byłem na mostku. Dwa osobniki latały wzdłuż tego rowu w jedną i drugą stronę, a gdy zbliżały sie do mostku to przelatywały nad nim. W pewnej chwili jeden z nich zainteresował się moimi butami i zawisł nad stopami. Niestety nie udało sie w tamtej chwili zrobić zdjęcia. W innym momencie obydwa osobniki spotkały się nad dnem rowu i tę chwilę udało się uwiecznić na zdjęciu.” (foto Janusz Ratajczak) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć. |
|
25 czerwca 2022 r. — samiec patrolujący wzdłuż cieku w Bachanowie (UTM FF11). Na Facebooku autorka pisze: „Stanowisko ze szklarnikiem leśnym (Cordulegaster boltonii) ma się dobrze. W tym roku widzieliśmy ok 10 osobników, głównie patrolujące samce. W pewnym momencie samiec pochwycił samicę, uformował się tandem — widzieliśmy tylko jak samica zwinęła odłok i poleciały wysoko w korony drzew, niestety byliśmy po drugiej stronie cieku i nie znaleźliśmy już tej pary.”
(foto Agnieszka Tańczuk) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć. |
|
28 czerwca 2024 r. — kopulująca para Cordulegaster boltonii. Doskonale tu widać różnicę w rozmiarach samicy i samca, grubość odwłoka samicy jest ponad dwukrotnie większa niż samca. Zdjęcie zostało zrobione w Andaluzji w Hiszpanii podczas 7. Europejskiego Kongresu Odonatologicznego ECOO 2024.
(foto Agnieszka Tańczuk) |
|
Samica Cordulegaster boltonii składająca jaja. Obserwacja miała miejsce nad leśnym odcinkiem rzeki Struga Czatkowicka koło Dziewiętlina (UTM XT60). Zdjęcia, to i przedstawione poniżej, zostały zrobione 17 czerwca 2022 r.
(foto Leszek Matacz) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć. |
|
Tu samica zanurzyła odwłok w wodzie i jaja składa wbijając pokładełko w piaszczysto-żwirowe dno.
(foto Leszek Matacz) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć. |
|
To zdjęcie samicy Cordulegaster bidentata zdobione przez Kamila Mazura. Zupełnie tak samo wygląda składanie jaj przez samicę Cordulegaster boltonii, co udało się sfilmować Stanisławowi Czachorowskiemu w Dolinie Czarnej Wody 2 lipca 2010 r. Filmiki te można obejrzeć klikając w linki You Tube. http://www.youtube.com/watch?v=HvCXFR1xG2g http://www.youtube.com/watch?v=tPbgwRq9jLY. (foto Kamil Mazur) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć. |
| Larwa/wylinka | |
|
Zdjęcie zostało zrobione 25 czerwca 2011 r. podczas Sympozjum Sekcji Odonatologicznej P.T.Ent. nad potokiem na skraju Rezerwatu Cisy nad Górną Liswartą. Jest to larwa, która najprawdopodobniej przeobrazi się dopiero w przyszłym roku. Dla skali porównawczej — te dwie obrączki mają łącznie szerokość 8 mm. Długość ciała larwy w ostatnim stadium wynosi 39–42 mm. (foto Ewa Miłaczewska) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć. |
|
Ta sama larwa co wyżej. Ma ona klinowaty odwłok z krótkimi kolcami bocznymi, masywne uda i skrzydła ułożone skośnie wzdłuż odwłoka — inaczej niż u szklarnika górskiego Cordulegaster bidentata.
(foto Ewa Miłaczewska) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć. |
|
Larwy szklarnika leśnego Cordulegaster boltonii złapane 11 listopada 2015 roku na Opolszczyźnie. Widzimy, że są w różnym wieku — larwy tej ważki rozwijają się w wodzie przez 4 do 5 lat — największa przeobrazi się zapewne wiosną lub na początku lata 2016 roku, pozostałe będą musiały dłużej czekać na swoją kolej. Larwy złowili (i po zrobieniu fotografii wypuścili) Michał Wolny i Piotr Zabłocki na nowym stanowisku w kwadracie UTM CA08 — co opisują na prowadzonym przez siebie świetnym blogu Działu Przyrody Muzeum Śląska Opolskiego — Poszukiwanie „dobra narodowego”..., oraz podsumowanie badań — Nowe stanowiska rozrodcze szklarnika leśnego Cordulegaster boltonii w województwie opolskim.
(foto Piotr Zabłocki) |
|
Wylinka znaleziona pod mostem w okolicy miejscowości Płocice nad Wdą na Kaszubach dnia 12 czerwca 2008 r.
(foto Paweł Buczyński) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć. |
|
Wylinka znaleziona podczas XX Sympozjum Odonatologicznego 1 czerwca 2024 r. w tym samym miejscu koło mostu w okolicy miejscowości Płocice nad Wdą we Wdzydzkim Parku Krajobrazowym. Jest czyściutka, bo woda Wdy jest czysta. Spójrzmy na powiększeniu, jak bardzo kudłata jest larwa Cordulegaster boltonii. Jak widać, po 15 latach szklarniki ciągle mają się tu doskonale.
(foto Paweł Buczyński) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć. |
|
Wylinka napotkana na trawie dnia 9 czerwca 2012 r. niedaleko miejscowości Łebki w pobliżu Węglowic, kilkanaście kilometrów na zachód od Częstochowy.
(foto Jakub Liberski) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć. |
|
Wylinka Cordulegaster boltonii znaleziona została 5 czerwca 2022 r. na resztkach pnia złamanego drzewa, około dwóch metrów od brzegu płytkiej, śródleśnej rzeki Dębowiec, we wsi Lipowiec, gmina Pysznica obok Rezerwatu Jastkowice w Lasach Janowskich (UTM EB81).
(foto Paweł Kuziora) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć. |
|
Ta sama wylinka, co wyżej.
(foto Paweł Kuziora) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć. |
|
Ta sama wylinka sfotografowana od góry. Widoczne charakterystyczne głaszczki wargowe wyposażone w długie, ostre zęby.
(foto Paweł Kuziora) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć. |
|
Koniec odwłoka, na segmentach 9 i 9 widoczne niewielkie kolce boczne.
(foto Paweł Kuziora) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć. |
|
Wylinka pochodzi z kwadratu UTM CB14, znad bezimiennego śródleśnego cieku na północ od Wojciechowa koło Starego Olesna w woj. opolskim. Jest długa i wysmukła, nie posiada kolców grzbietowych.
(foto Piotr Zabłocki) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć. |
|
Ta sama wylinka od strony brzusznej. Widzimy tu szeroką bródkę larwy.
(foto Piotr Zabłocki) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć. |
|
Głaszczki wargowe mają długie, ostre zęby, które są zróżnicowanej wielkości.
(foto Piotr Zabłocki) |
|
Z boku widzimy, że wylinka nie posiada kolców grzbietowych.
(foto Piotr Zabłocki) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć. |
|
Kolce boczne na segmentach 8 i 9. Na obydwu segmentach są dobrze wykształcone, sięgają do przedniej krawędzi następnego segmentu lub poza nią.
(foto Piotr Zabłocki) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć. |
|
Tu od spodu wylinki widzimy nie tylko kolce boczne na segmentach 8 i 9, ale i punkt na środku segmentu 9, będący pierwotnym aparatem kopulacyjnym samca. Porównaj z Cordulegaster bidentata. (foto Piotr Zabłocki) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć. |
|
Paraprokty i cerci są wąskie, wierzchołki cerci lekko hakowato zagięte do wewnątrz
(foto Piotr Zabłocki) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć. |
| Galeria zdjęć |
|
|
||
|
|
|
|
||
|
|
|
Z terminami użytymi w opisie można zapoznać się na stronie: SŁOWNIK lub BUDOWA WAŻKI.
Porównanie obu szklarników spotykanych w Polsce można obejrzeć na stronie: SZKLARNIK CORDULEGASTER. |