Smaglec ogonokleszcz
Onychogomphus forcipatus


Rozmiary: Długość ciała Onychogomphus forcipatus wynosi 50 mm
Rozpiętość skrzydeł nie przekracza 65 mm
Czas występowania
imagines:
Od 2 dekady V do końca VIII
Obszar występowania: Onychogomphus forcipatus występuje głównie w Karpatach (do wysokości 1000 m n.p.m.) oraz na Pomorzu i Mazurach — patrz mapka.
 
 

NA SKRÓTY
Występowanie
Biotop
Samiec
Samica
Zachowania rozrodcze
Larwa/wylinka
Galeria zdjęć

Zdjęcia: Robert Adamiak
Paweł Buczyński
Sylwia Dziadoń
Mirosława Kalejta
Andrzej Kucharski
Paweł Kuziora
Jakub Liberski
Ryszard Orzechowski
Anna Rychła
Krzysztof Szpiech
Marta Świtała
Jarosław Wenta
Anotni W. Wysowski
Przemysław Żurawlew
Tekst: Ewa Miłaczewska
© Ewa Miłaczewska

 

Występowanie
 
Występowanie Onychogomphus forcipatus w Polsce — szkic sporządzony na podstawie Atlasu rozmieszczenia ważek (Odonata) w Polsce

1 — obszar koncentracji stanowisk
2 — strefa rozproszonego występowania
3 — obszar potencjalnego występowania
4 — obszar poza zasięgiem występowania
5 — punkty, w których wykonano zdjęcia:
RA —Robert Adamiak — Jez, Trzcinowe na Warmii
PBu — Paweł Buczyński — Ogrodniki, Suwalszczyzna; Jez. Jelenie i Jez. Czyste we Wdzydzkim PK, Drawieński PN, Miradz koło Strzelna oraz Przydonica na zachód od Jez. Rożnowskiego, Przemkowski Park Krajobrazowy
SD — Sylwia Dziadoń — jez. Siecino na Pojezierzu Drawskim, w gm. Złocieniec
MKa — Mirosława Kalejta — Park Krajobrazowy Puszcza Romincka
AK — Andrzej Kucharski — stawy rybne koło Leska i rzeka Olszanka w Uhercach Mineralnych
PK — Paweł Kuziora — Park Krajobrazowy Lasy Janowskie
JL — JaKub Liberski — Kozi Bród w okolicy Jaworzna i Ciężkowic
RO — Ryszard Orzechowski — Obszar byłego poligonu Borne Sulinowo
AR — Anna Rychła — Obszar byłego poligonu Borne Sulinowo
KSz — Krzysztof Szpiech — Ustrzyki Górne
— Marta Świtała — Nieznajowa woj. małopolskie
JW — Jarosław Wenta — Karpaty: Beskid Niski, Pieniny, okolice Limanowej
AWW —Antoni W. Wysowski — Bakałarzewo, pow. suwalski
— Przemysław Żurawlew — Przybrodzin, Jez. Powidzkie, Pojezierze Gnieźnieńskie
   
Biotop
Onychogomphus forcipatus lubi takie same miejsca, jak gadziogłówki, należy z resztą do tej samej rodziny — gadziogłówkowate Gomphidae. Woli jednak mniejsze, śródleśne rzeki, strumienie, potoki, a nawet jeziora przepływowe. Lubi cieki o kamienistym, żwirowym i piaszczystym dnie i mało żyzne wody.

 
Beskid Niski w rejonie Krempnej i miejscowości Huta Polańska. Szlak turystyczny na górze Czerszla w pasie granicznym. Tu fotografowana była samica O. forcipatus. W pobliżu były tylko źródła, ale — jak wiemy — ważki często polują z dala od wody.
(foto Jarosław Wenta)
Zdjęcie wykonane w Falsztynie nad Jeziorem Czorsztyńskim — widok na przeciwległy brzeg z ruinami zamku w Czorsztynie.
(foto Jarosław Wenta)

 
Rzeka Olszanka poniżej mostu w Uhercach Mineralnych.
(foto Andrzej Kucharski)
10 lipca 2006 r. Przydonica wieś położona w woj. małopolskim, w pow. nowosądeckim. Przez wieś przepływa Potok Przydonicki (Przydoniczanka), który wpada do Jeziora Rożnowskiego. Jest to typowa rzeczka z podgórzy Polski południowej o kamienisto-żwirowym dnie.
(foto Paweł Buczyński)

 
Kozi Bród prawy dopływ Białej Przemszy przepływający przez Trzebinię i Jaworzno. Tu w okolicy Jaworzna i Ciężkowic. Miejsce obserwacji wielu gatunków ważek, rzeka o piaszczysto-żwirowym dnie.
(foto Jakub Liberski)
Rzeczka Szeszupa w miejscowości Pobondzie, nad jeziorem Pobondzie, koło miejscowości Rutka Tartak powiat Suwałki (UTM FF21). I tu widzimy prześwitujące przez wodę kamieniste dno.
(foto Paweł Buczyński)

 
Rzeka Wda w kaszubskiej wsi Loryniec (UTM XV99) na Równinie Charzykowskiej, wieś położona w województwie pomorskim, w powiecie kościerskim. Dno rzeki jest kamieniste.
(foto Paweł Buczyński)
Wdzydki Park Krajobrazowy — Jez. Czyste. Jeziorko z dnem mineralnym i wyraźnym falowaniem przy brzegu. Wygląda może niepozornie ale mam wiele podobnych stanowisk, a nad tym konkretnie zbierałem masowo wylinki gatunku — pisze autor zdjęcia.
(foto Paweł Buczyński)

 
Samiec
 
9 lipca 2007 roku, okolice miejscowości Rozdziele na północ od Limanowej (UTM DA51).

Samiec O. forcipatus siedział na kamieniach na szlaku. To dobrze widoczna, jaskrawa — żółto-czarna ważka. Na silnie rozszerzonym końcu odwłoka, ma charakterystyczne, duże, kleszczowate narządy analne.

(foto Jarosław Wenta)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Tego smaglca Jarosław Wenta sfotografował 27 lipca 2008 roku w Pieninach, a dokładnie koło wsi Falsztyn (UTM DV47) na północny zachód od położonego nad samym zalewowym Jeziorem Czorsztyńskim zamku w Niedzicy. Ważka siedziała na kamienistej drodze.

(foto Jarosław Wenta)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
To nieco młodszy, jaśniejszy osobnik, sfotografowany w okolicach Świątkowej Wielkiej (UTM EV38) w Beskidzie Niskim, 11 lipca 2010 r. na śródleśnej, kamienistej drodze. Dobrze tu widać charakterystyczny żółty rysunek na czarnym tle na tułowiu i odwłoku ważki.

(foto Jarosław Wenta)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Boki odwłoka samca są ciemniejsze niż samicy, co będzie można zobaczyć za chwilę. Wzdłuż czarnych nóg ważki, zwłaszcza na udach, biegną słabo widoczne, żółte smugi.

(foto Jarosław Wenta)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Samiec sfotografowany 3 lipca 2022 r. nad jeziorem Trzcinowe (UTM DE72) na Warmii. Autor widział w tym miejscu conajmniej 10 osobników.

(foto Robert Adamiak)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Na tym zdjęciu widzimy samca siedzącego na kłosie babki lancetowatej Plantago lanceolata.

(foto Jarosław Wenta)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Czarne narządy analne starszego samca mają kształt potężnych kleszczy. Ostatnie trzy segmenty odwłoka są wyraźnie szersze, a także wyposażone w „ząbki” po bokach.

(foto Andrzej Kucharski)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Z boku narządy te również wyglądają jak kleszcze. Są jaśniejsze, bo ich „właściciel” jest młodszy. Na dolnych (wewnętrznych) narządach znajdują się charakterystyczne wyrostki (pokazane strzałkami), których kształt i kąt ustawienia jest ściśle przypisany gatunkowi Onychogomhus forcipatus, jedynemu z resztą gatunkowi smaglca występującemu na obszarze naszego kraju.

(foto Jarosław Wenta)
 
Na powiększeniu widać wyraźniej omówione powyżej wyrostki.

(foto Andrzej Kucharski)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Koniec odwłoka widziany od spodu — pierwotny aparat kopulacyjny między 8 a 9 segmentem.

(foto Andrzej Kucharski)
 
Wtórny aparat kopulacyjny w widoku z boku.

(foto Andrzej Kucharski)
 
Piękne zdjęcie portretowe, a właściwie wycinek zdjęcia młodego samca zrobionego 10 lipca 2010 roku nad jeziorem Siecino na Pojezierzu Drawskim, w gminie Złocieniec (UTM WV64). Między zielonymi oczami widzimy żółtą „beleczkę”. Na czole i nadustku występują ciemne linie, wargi i żuwaczki są żółte. Na czarnym ciemieniu, tuż nad przyoczkami widzimy małą, żółtą plamkę.

(foto Sylwia Dziadoń)
 
Na tym zbliżeniu widzimy zielone, w charakterystyczny dla gadziogłówkowatych sposób rozstawione oczy. Tył głowy jest czarny. Warto też zapamiętać rysunek na górnej powierzchni śródtułowia. Trójkąty analne skrzydeł mają zwylke TRZY komórki.

(foto Jarosław Wenta)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
2 sierpnia 2012 roku w Lesku (UTM EV98) — Onychogomphus forcipatus od przodu i w całości.

(foto Andrzej Kucharski)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Skrzydła smaglca ogonokleszcza — prawa para. Zdjęcie zrobione 7 lipca 2015 roku w Uhercach Mineralnych (UTM FV08). W trójkącie analnym najczęściej obserwujemy trzy pólka, ale sporo osobników, jak ten, ma tam pólka cztery.

(foto Andrzej Kucharski)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Nieco jaśniejszy samiec, z większymi, żółtymi plamkami na odwłoku. Sfotografowany został 23 czerwca 2012 roku w Bakałarzewie około 20 km na zachód od Suwałk (UTM FE09).

(foto Antoni W. Wysowski)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
 
Samica
 
Samica O. forcipatus fotografowana była 13 lipca 2010 r. w Beskidzie Niskim, w okolicy Krempnej (UTM EV38) na kamienistej drodze prowadzącej przez las.
Odwłok samicy jest szerszy, a występujące na jego górnej powierzchni żółte plamy są większe niż u samca. Widzimy, że odwłok samicy jest szerszy i nie ma widocznych przewężeń ani rozszerzeń.

(foto Jarosław Wenta)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Ta samica natomiast sfotografowana została rok wcześniej — 24 lipca 2009 r. w dzień upalny, słoneczny i bezwietrzny, także w Beskidzie Niskim, w okolicy Krempnej i Huty Polańskiej (UTM EV38).

(foto Jarosław Wenta)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Lekkie zbliżenie i skrzydła ważki zaczynają się unosić w gotowości do lotu. Moment później już było po wszystkim.
Z boku na odwłoku samicy występuje charakterystyczny czarno-żółty rysunek, inny niż na bokach samca.

(foto Jarosław Wenta)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Na powiększeniu widać charakterystyczny żółto-czarny rysunek na boku tułowia oraz zielone (choć bardziej żółtawe niż u samca) oczy i żółte czoło samicy Onychogomphus forcipatus. Żółty „lampas” na odnóżach jest tu lepiej widoczny niż u pokazanego wyżej samca. Nogi samców są czarne z cienkim żółtym lampasem, samice zaś mają oprócz tego żółte plamy w górnej części ud tylnych nóg.

(foto Jarosław Wenta)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Głowa samicy z przodu. Zdjęcie zrobione 5 czerwca 2010 r. nad Kozim Brodem w okolicy Jaworzna i Ciężkowic (UTM CA86).

(foto Jakub Liberski)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Odwłok samicy zakończony jest niewielkimi narządami analnymi, na ostatnich segmentach nie ma rozszerzenia ani ząbków po bokach.

(foto Jarosław Wenta)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Ostatnie segmenty odwłoka samicy widziane z góry.

(foto Andrzej Kucharski)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
5 sierpnia 2015 r. w Uhercach Mineralnych woj. podkarpackie (UTM FV08).

(foto Andrzej Kucharski)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
1 czerwca 2020 r. w Drawieńskim Parku Narodowym nad rzeką Cieszynką, w dolnym biegu blisko ujścia do Płocicznej (UTM WU68).

(foto Paweł Buczyński)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
 
Zachowania rozrodcze
 
Para Onychogomphus forcipatus — zdjęcie zrobione 20 lipca 2018 r. na drodze prowadzącej do Nieznajowej w Beskidzie Niskim, tuż przy Wisłoce (UTM EV28).

(foto Marta Świtała)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
 
Larwa/wylinka
 
Larwa zagrzebana w żwirku, napotkana 29 czerwca 2020 r. w cieku koło Pustelni (UTM WU68) w Drawieńskim Parku Narodowym.

(foto Paweł Buczyński)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Wylinka — 29 czerwca 2020 w nadleśnictwie Miradz (UTM CD03), na południe od Strzelna woj. kujawsko-pomorskie.

(foto Paweł Buczyński)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Wylinka znaleziona 14 czerwca 2008 r. nad Jeziorem Czyste we Wdzydzkim Parku Krajobrazowym (UTM XV98). Ma ona zadziwiająco niewielkie narządy analne w porównaniu do narządów imago.

(foto Paweł Buczyński)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Wylinka nad rzeką Olszanką w Uhercach Mineralnych pow. Lesko, Woj. podkarpackie (UTM FV08). Fotografię wykonano 7 lipca 2015 roku.

(foto Andrzej Kucharski)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Ta sama wylinka, co wyżej sfotografowana w warunkach „studyjnych”. Widzimy, że kolce boczne występują na segmentach 6-9, a kolce grzbietowe nie są wyraźne. Długość wylinki wynosi 22–25 mm — tej konkretnie 26 mm. Największa szerokość odwłoka 7–8 mm.

(foto Andrzej Kucharski)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Grube, z wyraźnymi 3 członami, czułki charakterystyczne dla gadziogłówkowatych Gomphidae. Trzeci człon czułka pośrodku wklęsły, brzegi pogrubione. Przylegające, krótkie szczecinki są równomiernie rozmieszczone na całej powierzchni trzeciego członu.

(foto Andrzej Kucharski)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Wylinki znalezione nad rzeką Piławą 12 czerwca 2021 r. (UTM WV93) — od lewej: Onychogomphus forcipatus, Orthetrum coerulescens, Libellula fulva — sfotografowane podczas XVII Sympozjum Odonatologicznego w Bornem Sulinowie.

(foto Ryszard Orzechowski)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

   
Galeria zdjęć

 
Teneralny samiec. 1 czerwca 2007 r. nad Jeziorem Hołny w Ogrodnikach na Suwalszczyźnie (UTM FF60).
(foto Paweł Buczyński)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
Samiec. 10 lipca 2006 r. Przydonica na wschód od Jez. Rożnowskiego w Beskidzie (UTM DA80).
(foto Paweł Buczyński)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

 
Samiec. 4 sierpnia 2007 r. Czarlina nad Jez. Jelenie, Wdzydzki Park Krajobrazowy (UTM XV88).
(foto Paweł Buczyński)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
Samiec. 16 czerwca 2011 r. w Ustrzykach Górnych (UTM FV24).
(foto Krzysztof Szpiech)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

 
Samiec O. forcipatus siadający na ciele autorki zdjęcia. 10 lipca 2010 r. nad jeziorem Siecino na Pojezierzu Drawskim (UTM WV64).
(foto Sylwia Dziadoń)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
Ten sam samiec co obok. 10 lipca 2010 r. nad jeziorem Siecino na Pojezierzu Drawskim (UTM WV64).
(foto Sylwia Dziadoń)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

 
Samiec O. forcipatus sfotografowany 5 sierpnia 2012 roku nad rzeką Olszanką poniżej wodospadu w Uhercach Mineralnych (UTM FV08).
(foto Andrzej Kucharski)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
Samica O. forcipatus. 30 sierpnia 2012 roku — okolice żwirowni w Uhercach Mineralnych (UTM FV08).
(foto Andrzej Kucharski)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

 
O. forcipatus z izolowanego stanowiska na Pojezierzu Gnieźnieńskim, gdzie gatunek ten notowany był już w 1950 roku przez Stefana Mielewczyka. Obecnie jest corocznie, od roku 2010, obserwowany przez autora zdjęcia, które zrobiono 2 lipca 2016 r. w miejscowości Przybrodzin, nad Jez. Powidzkim (UTM XU91)
(foto Przemysław Żurawlew)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
Ten sam samiec, co obok. Autor zdjęcia opisał ten fakt już w artykule w numerze 7(2) czasopisma Odonatrix w 2011 roku.
(foto Przemysław Żurawlew)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

 
O. forcipatus zauważony 6 sierpnia 2022 r. koło miejscowości Kuziory, małej śródleśnej wioski, przysiółka Jastkowic, na południowo-zachodnim skraju Lasów Janowskich. Ważka sfotografowana na polanie przy moście, na rzece Bukowej. (UTM EB80)
(foto Paweł Kuziora)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
Samiec napotkany w okolicy leśniczówki Bludzie nad rzeką Bludzią (UTM FF02) w Puszczy Rominckiej dnia 11 sierpnia 2022 r.
(foto Mirosława Kalejta)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

 
Samiec O. forcipatus napotkany 17 czerwca 2022 r. w Przemkowskim Parku Krajobrazowym (UTM WS59).
(foto Paweł Buczyński)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
Teneralna samica sfotografowana nad rzeką Piławą 12 czerwca 2021 r. na południe od Bornego Sulinowa (UTM WV93).
(foto Anna Rychła)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

 
 

Z terminami użytymi w opisie można zapoznać się na stronie: SŁOWNIK lub BUDOWA WAŻKI.

Porównanie Gomphidae można obejrzeć na stronie: GADZIOGŁÓWKOWATE GOMPHIDAE.