Lecicha Orthetrum


To opracowanie ma na celu wykazanie cech wspólnych rodzaju lecicha Orthetrum i zasadniczych różnic, występujących u czterech spotykanych w Polsce gatunków należących do tego rodzaju.

           
Rodzina Ważkowate Libellulidae
  Rodzaj Lecicha Orthetrum
    Gatunki Lecicha pospolita Orthetrum cancellatum
gatunek występujący w całej Polsce, z wyjątkiem obszarów górskich
    Lecicha białoznaczna Orthetrum albistylum
gatunek związany początkowo tylko z Polską południowo-wschodnią, obecnie przesuwa się ku północnemu zachodowi
    Lecicha mała Orthetrum coerulescens
gatunek związany głównie z Polską południową i częściowo środkową, zalatujący czasem na północne obszary kraju
    Lecicha południowa Orthetrum brunneum
gatunek nomadyczny, dawniej związany głównie z Polską południową, obecnie przesuwa się ku północy

NA SKRÓTY
Biotop
Cechy wspólne
Różnice

Tekst i tablica poglądowa: Ewa Miłaczewska
Zdjęcia: Ewa Miłaczewska
Ewelina M.
Piotr Mikołajczuk
© Ewa Miłaczewska

 

Biotop
Wszystkie trzy gatunki Orthetrum lubią głównie wody stojące, ale i wolnopłynące. Wszystkie cztery gatunki należą do tzw. aspektu letniego. Największe ich pojawy obserwujemy w lipcu i sierpniu. Lecichy lubią siadać na gołej ziemi i niskiej roślinności z wyjątkiem lecichy małej, która woli siadać na roślinach nadwodnych. Lubią wody o mało zarośniętych brzegach i piaszczystych dnach.
 
Tu, w Międzyrzecu Podlaskim, nad brzegami żwirowni Piotr Mikołajczuk obserwował licznie występujące O. cancellatum i O. albistylum. Często współwystępowały one na tym samym obszarze.

(foto Piotr Mikołajczuk)
 
Takie same lecichy obserwowałam w lipcu nad stawami rybnymi w pobliżu wsi Gołębiówka w powiecie kałuszyńskim na Mazowszu.

(foto Ewa Miłaczewska)
 
Lecichy małe Orthetrum coerulescens pojawiły się tylko raz 28 lipca 2005 r. nad naszym oczkiem wodnym. Ona, piaskowobeżowa, uwijała się przy składaniu jaj, zrzucając je w locie na mech torfowiec, rosnący przy brzegu oczka. On, niebieski, pilnował swojej partnerki najpierw w locie później siedząc na pędzie situ. Zaczęłam ustawiać aparat, ale zanim zdążyłam zrobić pierwsze zdjęcie samiczka gdzieś przepadła. Nigdy więcej ich tu nie widziałam, a ze złożonych jaj nie wylęgło się potomstwo.

(foto Ewa Miłaczewska)
 
 
Cechy wspólne
 
Wszystkie samce lecich Orthetrum mają odwłoki pokryte woskowym nalotem, który — mimo, że sam jest biały, wskutek załamania i interferencji świała powoduje wrażenie niebieskiego zabarwienia. Odwłoki samic są piaskowe, żółtawe, z wiekiem szarzejące i brązowiejące z ciemnym rysunkiem. Skrzydła samców wszystkich lecich są bezbarwne, przezroczyste; u samic mogą w przednich partiach występować słabe zażółcenia. Żyłki skrzydeł przeważnie czarne, w strefie marginalnej żółtawe. Narządy analne u całego rodzaju i obu płci są krótkie i proste, lecz o różnym zabarwieniu.
Samce patrolują swe terytoria w locie wzdłuż brzegów. Często robią to gromadnie nie wykazując wobec konkurentów tak dużej agresywności, jak — należące do tej samej rodziny Libellulidae — ważki Libellulae.
Związane są, z wyjątkiem lecichy pospolitej Orthetrum cancellatum z południowymi obszarami Europy i dopiero w ostatnich, cieplejszych latach zasięg ich przesuwa się stale ku północy naszego kraju.
 
 
Różnice
 
Zmienność ubarwienia przez całe życie ważki i pojawianie się u samców niebieskiego nalotu nie tylko na odwłoku może dla osób niewprawnych być mylące. Należy analizować wszystkie cechy różniące gatunki, ponieważ trudne może być czasami odróżnienie samca starszego — należącego do jednego gatunku, od samca młodszego innego gatunku.

Tułów
Orthetrum cancellatum — za młodu jasnobrązowooliwkowy, bez wyraźnych pasów innego koloru, u starych okazów szarobrązowy, często u starszych samców jest pokryty woskowym pudrem takim, jaki występuje na odwłoku.
Orthetrum albistylum — ma tułów podobny jak wyżej, ale z jaśniejszymi pasami po bokach, pasy te u samców są białoniebieskawe, u samic żółtawe.
Orthetrum coerulescens — tułów samców brązowy z jasnymi pasami na górnej powierzchni i dwoma jasnymi pasami po bokach, z wiekiem pokrywa się szaro-niebieskim nalotem woskowym. Tułów samic piaskowy z jaśniejszymi pasami na grzbiecie, bez pasów na bokach.
Orthetrum brunneum — tułów samców całkowicie niebieski, pokryty nalotem woskowym. Tułów samic piaskowy. U obu płci nie występują żadne pasy barwne.

Głowa
Orthetrum cancellatum — ma jasne kremowe czoło, wargi i nadustek. Oczy są zielone, u samic jaśniejsze — oliwkowozielone.
Orthetrum albistylum — ma czoło białawe, reszta twarzy w tym samym kolorze. Oczy niebieskozielone, u samic oliwkowozielone.
Orthetrum coerulescens — ma czoło jasnobrązowe, reszta twarzy w tym samym kolorze, twarz nigdy nie jest niebieskawa. Twarze samic są piaskowożółte. Oczy samców ciemnoniebieskie, u samic jasnoniebieskie.
Orthetrum brunneum — czoło i oczy u samców są niebieskie. U samic czoło ma kolor piaskowy. Oczy samic są beżowozielonkawe.
 
Odwłok
Orthetrum cancellatum — u samców niebieski z trzema ostatnimi segmentami czarnymi. U samic żółty do szarobeżowego, ciemniejący z wiekiem, z dwiema falistymi, czarnymi liniami po bokach. Narządy analne u obu płci czarne. Za młodu odwłoki samców są ubarwione tak samo jak samic, często u młodych, ale już niebieskich samców na bokach odwłoka widać jeszcze żółte plamki.
Orthetrum albistylum — u samców tułów podobny jak wyżej lecz jaśniejszy, kredowo-niebieski. U samic jeszcze bardziej podobny. Narządy obu płci białe, u samic biały również ostatni segment odwłoka. Za młodu odwłoki samców są ubarwione tak samo jak samic. U młodych, ale już niebieskich samców na bokach odwłoka widać często białe plamki.
Orthetrum coerulescens — odwłok naszej najmniejszej lecichy jest u samców jednolicie niebieski z niebieskimi narządami analnymi, za młodu żółty z czarnymi bokami i żółtymi narządami analnymi. Odwłoki samic są piaskowożółte z cienką czarną linią wzdłuż osi i krótkimi, poprzecznymi do niej kreseczkami na końcu każdego segmentu. Narządy analne samic są żółte.
Orthetrum brunneum — odwłok samców całkowicie niebieski, narządy analne niebieskie. Tułów samic piaskowożółty z ciemną linią wzdłuż osi, ciemnymi kropeczkami po obu jej stronach, na końcu każdego segmentu. Tylna granica segmentów podkreślona cienką pomarańczową linią. Od segmentu 8 począwszy — segmenty wypukłe od spodu.

(foto: Piotr Cuber, Piotr Mikołajczuk, Ewa Milaczewska)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
Nie posiadam w swojej kolekcji fotografii samicy O. coerulescens w takim ujęciu i pokazany tu odwłok jest fragmentem zdjęcia z internetu, ze strony www.brocross.com/dfly/species/coerul.htm
 
Na tym fragmencie zdjęcia Orthetrum brunneum pozwoliłam sobie zaznaczyć kołem i przyciemnić kontury komórek w obszarze między żyłkami radialnymi (Rs i Rspl), gdzie występuje ich podwójny rząd. Podobna, również niebieska i również rzadka, lecicha mała O. coerulescens, ma tym miejscu pojedynczy rząd komórek. Jest to decydująca cecha przy odróżnianiu tych dwóch podobnych lecich, jeśli inne zawodzą.

(foto Ewelina M.)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
 

Z terminami użytymi w opisie można zapoznać się na stronie: SŁOWNIK lub BUDOWA WAŻKI.