Lecicha południowa
Orthetrum brunneum


Rozmiary: Długość ciała Orthetrum brunneum wynosi maksymalnie 45 mm
Rozpiętość skrzydeł dochodzi do ok. 68 mm, samce są nieco dłuższe od samic
Czas występowania
imagines:
Od 2. dekady V do 1. dekady IX
Obszar występowania: Orthetrum brunneum to gatunek nomadyczny, dawniej związany głównie z Polską południową, obecnie wskutek ocieplenia klimatu zasięg jego przesuwa się ku północy

NA SKRÓTY
Występowanie
Biotop
Samiec
Samica
Zachowania rozrodcze
Larwa/wylinka
Galeria zdjęć

Zdjęcia: Grzegorz Brynda
Paweł Buczyński
Piotr Cuber
Maciej Górka
Paweł Jędryczak
Paweł Kobyłecki
Szymon Kubik
Andrzej Kucharski
Adam Kuńka
Piotr Mikołajczuk
Marek Miłkowski
Alicja Miszta
Ewelina M.
Jan Tatur-Dytkowski
Piotr Zabłocki
Przemysław Żurawlew
Tekst: Ewa Miłaczewska
© Ewa Miłaczewska

 

Występowanie
 
Występowanie Orthetrum brunneum w Polsce — szkic sporządzony na podstawie Atlasu rozmieszczenia ważek (Odonata) w Polsce

1 — maksymalny zasięg nomadyczny
2 — obszary i stanowiska ze stwierdzonym rozwojem larwalnym
3 — punkt, w którym wykonano zdjęcia:
GB — Grzegorz Brynda — Ząbki pod Warszawą
PBu — Paweł Buczyński — Lublin, Ewopole, Puchaczów woj. lubelskie; Zimna Woda nad Dunajcem, rezerwat Bielawa koło Pucka
PC — Piotr Cuber — okolice Pniowca i Lasy Lublinieckie
MG — Maciej Górka — hałdy koło Działoszyna w Worku Turoszowskim
PJ — Paweł Jędryczak — Gdynia, Kępa Redłowska
PK — Paweł Kobyłecki — Mokry Ług, Warszawa–Rembertów
AKu — Adam Kuńka — kopalnia margli Folwark, woj. opolskie
SK — Szymon Kubik — Sączów pow. będziński, woj. śląskie
AK — Andrzej Kucharski — Uherce Mineralne woj. podkarpackie
PM — Piotr Mikołajczuk — kamieniołom w Grzegorzowicach-Skałach (Góry Świętokrzyskie)
MM — Marek Miłkowski — Radom
AM — Alicja Miszta — okolice Pniowca i Lasy Lublinieckie
EM. — Ewelina M. — okolice Zamościa
JTD — Jan Tatur-Dytkowski — Puszcza Białowieska.
PZ — Piotr Zabłocki — Grabówka — piaskownia, woj. opolskie
— Przemysław Żurawlew — Kaźmierka Nowa i Józefów, powiat pleszewski
 
 
Biotop
Orthetrum brunneum jest gatunkiem południowym, W Polsce jest na ogół migrantem. Spotykamy punktowo rozród tych ważek i ich rozwój larwalny. Jednakże imagines rzadko występują w jednym miejscu dłużej niż rok, dwa. Lecicha południowa jest gatunkiem typowo pionierskim i rozwój roślinności w wodach może ją zniechęcać. Zasiedla z reguły cieki wolnopłynące, do wręcz sączących się, o płytkiej, szybko nagrzewającej się wodzie. Lubi rowy z ciepłą wodą, np. odprowadzające wody pokopalniane. Często siada na gołej ziemi w pobliżu wody. W ciepłe lata występują wręcz inwazje tego gatunku i wtedy (jak w 1995 i 2008 r.) może on docierać nawet do Bałtyku.

 
Stanowisko obserwacji Orthetrum brunneum w Lasach Lublinieckich na Górnym Śląsku; wąski, płytki rów o szybko nagrzewajacej sie wodzie.

(foto Alicja Miszta)
Nieczynny kamieniołom wapieni środkowodewońskich w Grzegorzowicach-Skałach w Górach Świętokrzyskich. W zalanych wodą koleinach Piotr Mikołajczuk znalazł wylinki Orthetrum brunneum, tym samym potwierdzając rozwój tej południowej ważki w tym miejscu.

(foto Piotr Mikołajczuk)

 
Torfowiska sfagnowe w okolicy wsi Kaźmierka Nowa w powiecie pleszewskim, województwie wielkopolskim.

(foto Przemysław Żurawlew)
Gdynia, Kępa Redłowska. Jeden polujący samiec zaobserwowany 3 sierpnia 2008 r. ok. 20 m od wejścia do rezerwatu — trzecie w Polsce stwierdzenie tego gatunku na północ od 54. równoleżnika i jedno z najbardziej wysuniętych na północ stanowisk tego gatunku na świecie.

(foto Paweł Jędryczak)

 
Piaskownia Grabówka w woj. opolskim. 13 lipca 2011 r. Piotr Zabłocki i Michał Wolny obserwowali w tej piaskowni 39 osobników O. brunneum i 46 O. coerulescens i to tylko w NW części piaskowni. Na stanowisku tym był też stwierdzony rozród na podstawie występowania osobników teneralnych O. brunneum. Poza tym można tu zobaczyć również pozostałe dwa gatunki lecich.

(foto Piotr Zabłocki)
Kopalnia margli kredowych Folwark w województwie opolskim.

(foto Adam Kuńka)

 
Puchaczów, rów melioracyjny.

(foto Paweł Buczyński)
Zimna Woda w dolinie Dunajca — wyrobisko piasku, zbiornik około 10x10 metrów.

(foto Paweł Buczyński)

 
Samiec
 
Samiec Orthetrum brunneum sfotografowany 5 lipca 2018 r. nad okresowym zbiornikiem na Zimnych Dołach w zachodniej części Lublina (UTM FB07). Jest niebieski, pozbawiony jakichkolwiek innych barw.

(foto Paweł Buczyński)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Samiec Orthetrum brunneum napotkany 27 sierpnia 2023 r. na obszarze piaskowni w Ewopolu gm.Trawniki, pow. świdnicki (UTM FB46). Jest to okaz napotkany w póżnym terminie, ale jeszcze na tyle młody, że ma szanse jeszcze długo polatać.

(foto Paweł Buczyński)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Samiec Orthetrum brunneum napotkany 7 września 2021 r. na międzywydmowym torfowisku Mokry Ług koło warszawskiego Rembertowa (UTM EC19), jeszcze dobitniej potwierdza wydłużenie okresu lotów tego gatunku — patrz Czas lotów. Obserwację tę autor zdjęcia uwzględnił w swoim artykule w 19 tomie Odonatrixa.

(foto Paweł Kobyłecki)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Typowe dla wszystkich lecich jest przysiadanie na gołej, niezarośniętej ziemi. Okolice Zamościa, lipiec 2009 r.

(foto Ewelina M.)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
W pierwszych dniach sierpnia lecichy południowe Orthetrum brunneum kręciły się nad kałużą w Uhercach Mineralnych w pow. leskim w woj. podkarpackim. To zdjęcie wykonano 3 sierpnia 2016 roku.

(foto Andrzej Kucharski)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Z tej odległości widać, że samiec tego gatunku jest całkowicie niebieski. Nawet oczy i czoło ważki są niebieskie.

(foto Andrzej Kucharski)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Bok tułowia w zbliżeniu.

(foto Andrzej Kucharski)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Żyłki skrzydeł są czarne, a pterostigma bursztynowo-brązowa.

(foto Andrzej Kucharski)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Zdjęcie Piotra Cubera zrobione przy Wodzie Granicznej 4 lipca 2009 r. Widzimy, że ciało ważki jest całkowicie niebieskie, na odwłoku aż po końce narzadów analnych nie zauważamy ani jednej plamki innego koloru. Niebieski jest tułów i niebieskie nasady bezbarwnych, czarno użyłkowanych skrzydeł.

(foto Piotr Cuber)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Pozwoliłam sobie zrobić takie zestawienie dwóch zdjęć Piotra Cubera. Widzimy tu zarówno porównanie wielkości dwóch podobnych do siebie lecich, jak i ich ubarwienia — zwłaszcza tułowia oraz wyeksponowanych w czerwonych prostokątach obszarów Rspl (tu zaznaczonych białym tłem z przyciemnionymi żyłkami) tak, aby można było łatwiej wychwycić różnice. Lecicha mała ma w tym obszarze pojedynczy rząd pólek, a lecicha południowa ma kilka środkowych pólek podwójnych.

(foto Piotr Cuber/zest. Ewa Miłaczewska)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Z boku na tułowiu samca Orthetrum brunneum nie występują żadne barwne pasy. Tułów jest całkowicie niebieski.

(foto Piotr Cuber)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Jeszcze jedno porównanie dwóch siedzących obok siebie lecich. Z lewej samiec Orthetrum brunneum, z prawej Orthetrum coerulescens.

(foto Piotr Cuber)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Głowa Orthetrum brunneum jest tak, jak całe ciało, niebieska.

(foto Andrzej Kucharski)
 
Trójkąt potyliczny i skronie ważki są brązowe.

(foto Andrzej Kucharski)
 
Ostatnie segmenty odwłoka z wygiętymi, czarnymi narządami analnymi.

(foto Andrzej Kucharski)
 
Widziane od strony grzbietowej górne narządy analne są proste i równoległe do siebie.

(foto Andrzej Kucharski)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Tu widzimy spód odwłoka, narządy analne oraz pierwotny aparat kopulacyjny.

(foto Andrzej Kucharski)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Wtórny aparat kopulacyjny widziany z boku.

(foto Andrzej Kucharski)
 
Wtórny aparat kopulacyjny widziany od strony brzusznej.

(foto Andrzej Kucharski)
 
 
Samica
 
Samica jest koloru piaskowego, środkiem odwłoka biegnie cienka ciemna linia, w tylnej części każdego z segmentów znajdują się z obu stron tej linii malutkie ciemne punkciki.
Tułów w całości jest takiego samego koloru jak odwłok.


(foto Piotr Cuber)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Z boku widzimy brak jakichkolwiek barwnych pasów. Czoło jest piaskowe lub kremowopiaskowe, a oczy niebieskie — nieco jaśniejsze niż u samca.

(foto Piotr Cuber)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Samica O. coerulescens napotkana 24 czerwca 2016 r., podczas XIII Sympozjum Odonatologicznego, nad zbiornikiem na zrekultywowanych hałdach koło Działoszyna w Worku Turoszowskim.

(foto Maciej Górka)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Samica z Zimnych Dołów w Lublinie sfotografowana 5 lipca 2018 r.

(foto Paweł Buczyński)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
14 sierpnia 2016 r. na osiedlu Nad Potokiem w Radomiu. Samica Orthetrum brunneum ma charakterystyczne wybrzuszenie 8 segmentu odwłoka od strony brzusznej.

(foto Marek Miłkowski)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
 
Zachowania rozrodcze
 
Parę podczas kopulacji sfotografował Piotr Cuber 4 lipca 2009 r. nad Wodą Graniczną, w okolicy Pniowca na Górnym Śląsku.

(foto Piotr Cuber)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
5 lipca 2018 r. — Zimne Doły w Lublinie — para kopulująca na butwiejących trawach nad brzegiem okresowego stawku.

(foto Paweł Buczyński)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Obok inna para kopuluje wprost na odsłaniającym się dnie wysychającego zbiornika.

(foto Paweł Buczyński)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Okolice Zamościa, lipiec 2009 r. Samica składa jaja zrzucając je na płytką wodę. Robi to pod nadzorem samca, który unosi się tuż nad nią, przez co znalazł się zbyt blisko obiektywu aparatu wycelowanego na samicę i jest na tym zdjęciu mniej ostro widoczny. Zdjęcie zrobiono w połowie lipca 2009 r.

(foto Ewelina M.)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Piotr Cuber 4 lipca 2009 r. sfotografował samicę, która samotnie składała jaja na dno płytkiego rowu.

(foto Piotr Cuber)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
 
Larwa/wylinka
 
Na wycieczce zorganizowanej podczas Sympozjum Sekcji Odonatologicznej PTE, dnia 3 lipca 2010 r. w kamieniołomie w Grzegorzowicach-Skałach Piotr Mikołajczuk znalazł w koleinach zalanych wodą wylinki O. brunneum. Wylinki takie mają około 20 mm długości.

(foto Piotr Mikołajczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Inna wylinka widziana z boku.
Znalezione wylinki niezbicie potwierdzają rozwój Orthetrum brunneum na obszarze Gór Świętokrzyskich, a przynajmniej w tym konkretnym punkcie.

(foto Piotr Mikołajczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
 
Galeria zdjęć

 
6 sierpnia 2011 r. — samica Orthetrum brunneum na nasypie kolejowym na trasie Hajnówka–Czerlonka–Grudki, koło wsi Grudki.
(foto Jan Tatur-Dytkowski)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
11 sierpnia 2008 r. — samiec Orthetrum brunneum siedzący na piórze żurawia w rezerwacie Bielawa koło Pucka — najbardziej na północ wysunięte stanowisko.
(foto Paweł Buczyński)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

 
7 sierpnia 2011. Siedzący na suchej trawce samiec Orthetrum brunneum na polanie leśnej koło miejscowości Ząbki koło Warszawy — z dala od wody.
(foto Grzegorz Brynda)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
Ten sam samiec, co obok.
(foto Grzegorz Brynda)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

 
9 lipca 2011 r. Samica Orthetrum brunneum. Zdjęcie zostało zrobione w miejscowości Sączów (pow. będziński, woj. śląskie) na łąkach łęgowych.
(foto Szymon Kubik)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
Samica sfotografowana 14 czerwca 2008 roku w kopalni margli kredowych w Folwarku, woj. opolskie.
(foto Adam Kuńka)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

 
13 lipca 2011 r. — samiec Orthetrum brunneum w piaskowni w Grabówce woj. opolskie.
(foto Piotr Zabłocki)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
Samiec O. brunneum w piaskowni w Grabówce woj. opolskie. 13 lipca 2011 r. Michał Wolny i Piotr Zabłocki obserwowali w północno-zachodniej części kopalni 39 osobników tego gatunku.
(foto Piotr Zabłocki)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

 

Z terminami użytymi w opisie można zapoznać się na stronie: SŁOWNIK lub BUDOWA WAŻKI.

Porównanie wszystkich lecich spotykanych w Polsce można obejrzeć na stronie: LECICHA ORTHETRUM.