Ważki - Gadziogłówka żółtonoga, gomphus flavipes

MB — Michał Brodacki — nad rzeką Nidą
PBu — Paweł Buczyński — w dolinie Wisły, Bugu, Wieprza i Narwi.
JMC — João Matos da Costa — Narwiański Park Narodowy
EG — Emilia Grzędzicka — Ląd w dolinie Warty, Borszowice w dolinie Nidy
AH — Agnieszka Henel — Ląd w dolinie Warty
GH — Grzegorz Horabik — Kampinoski Park Narodowy
MK — Michał Kaczorowski — Warszawa
AK — Andrzej Kucharski — Stary Toruń w dolinie Wisły
JL — Jakub Liberski — Kampinoski Park Narodowy
PM — Piotr Mikołajczuk — dolina Krzny, okolice Międzyrzeca Podlaskiego
EM — Ewa Miłaczewska — Pow. Mińsk Mazowiecki w pobliżu rzeki Rządzy
TS — Teresa Stolarczyk — Warszawa, Białołęka
ESz — Ewa Szczepankiewicz — Popowo nad Bugiem, woj. mazowieckie
AT — Agnieszka Tańczuk — Szpica nad Kanałem Wieprz-Krzna
GT — Grzegorz Tończyk — Ląd w dolinie Warty
MT — Marek Twardowski — Bug w okolicach ujścia
MW — Michał Wolny — Odra i Osobłoga w woj. opolskim
PZ — Piotr Zabłocki — Odra i Osobłoga w woj. opolskim
PŻ — Przemysław Żurawlew — dolina Prosny, w pow. pleszewskim

Występowanie

	*Występowanie Stylurus flavipes* w Polsce — szkic sporządzony na podstawie Atlasu rozmieszczenia ważek (Odonata) w Polsce 1 — obszar występowania związany z dużymi rzekami 2 — obszary występowania nad mniejszymi rzekami 3 — obszar o prawdopodobnym występowaniu 4 — obszar poza zasięgiem występowania 5 — punkty, w których wykonano zdjęcia: MB — Michał Brodacki — nad rzeką Nidą PBu — Paweł Buczyński — w dolinie Wisły, Bugu, Wieprza i Narwi. JMC — João Matos da Costa — Narwiański Park Narodowy EG — Emilia Grzędzicka — Ląd w dolinie Warty, Borszowice w dolinie Nidy AH — Agnieszka Henel — Ląd w dolinie Warty GH — Grzegorz Horabik — Kampinoski Park Narodowy MK — Michał Kaczorowski — Warszawa AK — Andrzej Kucharski — Stary Toruń w dolinie Wisły JL — Jakub Liberski — Kampinoski Park Narodowy PM — Piotr Mikołajczuk — dolina Krzny, okolice Międzyrzeca Podlaskiego EM — Ewa Miłaczewska — Pow. Mińsk Mazowiecki w pobliżu rzeki Rządzy TS — Teresa Stolarczyk — Warszawa, Białołęka ESz** — Ewa Szczepankiewicz — Popowo nad Bugiem, woj. mazowieckie AT — Agnieszka Tańczuk — Szpica nad Kanałem Wieprz-Krzna GT — Grzegorz Tończyk — Ląd w dolinie Warty MT — Marek Twardowski — Bug w okolicach ujścia MW — Michał Wolny — Odra i Osobłoga w woj. opolskim PZ — Piotr Zabłocki — Odra i Osobłoga w woj. opolskim PŻ — Przemysław Żurawlew — dolina Prosny, w pow. pleszewskim


Biotop

Stylurus flavipes (dawniej zwana Gomphus flavipes) występuje w dolinach dużych, nizinnych rzek. Zdarza się, że możemy napotkać S. flavipes również przy ujściach mniejszych rzek. Można ją spotkać wśród krzaków rosnących nad ich brzegami. W miejscach występowania może być nawet gatunkiem pospolitym. Poza dolinami rzecznymi napotykamy pojedyncze osobniki zaleciałe. Pokazane poniżej fragmenty rzek spełniają wszystkie wymagania gadziogłówek żółtonogich i są dla nich siedliskiem.


Samiec

	Stylurus flavipes ma szeroko rozstawione zielone oczy, a za nimi żółty tył głowy. Odwłok samca, zwężony w obrębie segmentu trzeciego i rozszerzony na segmentach 7 i 8, wyposażony jest na końcu w niewielkie, trójkątne, czarne narządy analne. Wszystkie segmenty odwłoka mają żółte plamki na wierzchu. Plamki te zwężają się ku tyłowi segmentu. Zdjęcia tego samca robił Piotr w czerwcu 2007 roku. Samiec jest młody, kolor żółty jest jasny, czysty i jaskrawy. (foto Piotr Mikołajczuk) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

	21 sierpnia 2012 r. samiec spotkany w w Toruniu Starym nad Wisłą miał już barwy nieco zszarzałe. (foto Andrzej Kucharski) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

	Na górnej powierzchni tułowia występuje duży, żółty znak w kształcie litery „T”. Skrzydła są czarno użyłkowane, trójkąty analne są trzykomórkowe. Obok trójkątów analnych tylne skrzydła samca mają charakterystyczny dla wszystkich samców rodziny Gomphidae ząbek. Zdjęcie zrobione 5 czerwca 2013 roku na warszawskiej Białołęce, nad małym kanałkiem odprowadzającym wodę do Kanału Żerańskiego i dalej do Zalewu Zegrzyńskiego. (foto Teresa Stolarczyk) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

	Na tym zdjęciu widzimy, że na bokach tułowia przeważa kolor żółty. Czarne szwy są bardzo cienkie. Na bokach odwłoka występują także żółte plamki. Widać tu także dolne (wewnętrzne) narządy analne, nieco krótsze od górnych. Nogi ważki są żółto-czarne, z przewagą koloru żółtego na udach, co jest ważną cechą rozpoznawczą i powodem do nadania ważce polskiej nazwy gatunkowej. (foto Piotr Mikołajczuk) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

	Piękny samiec, sfotografowany dokładnie z boku — przez co można obejrzeć żółty bok tułowia z wyraźną, czarną przetchlinką oraz narządy analne. Zdjęcie zrobione zostało w dolinie Prosny — w Niniewie, w powiecie pleszewskim (UTMXT96), dnia 19 lipca 2011 r. (foto Przemysław Żurawlew) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

	Samiec Stylurus flavipes napotkany 25 sierpnia 2022 r. nad Bugiem w pow. wyszkowskim (UTM ED11). (foto Marek Twardowski) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

	Narządy analne samca S. flavipes są czarne, krótkie i rozchylone. Górne nie są dłuższe od dolnych. (foto Andrzej Kucharski) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

	Od spodu odwłoka widzimy pierwotny aparat kopulacyjny. Zdjęcie zrobione 5 czerwca 2013 roku na warszawskiej Białołęce, nad małym kanałkiem odprowadzającym wodę do Kanału Żerańskiego i dalej do Zalewu Zegrzyńskiego. (foto Teresa Stolarczyk) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

	Widok narządów analnych z boku. Jest to fragment zdjęcia wykonanego 25 sierpnia 2022 r. nad Bugiem w pow. wyszkowskim (UTM ED11). (foto Marek Twardowski) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

,,	Wtórny aparat kopulacyjny samca. (foto Teresa Stolarczyk) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

	6 lipca 2012 r. w Lądzie nad Wartą uczestnicy IX Sympozjum Odonatologicznego mogli obejrzeć zupełnie młodego samca, który właśnie się przeobraził i szykuje się do dziewiczego lotu. (foto Emilia Grzędzicka) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.


Samica

1 sierpnia 2004 r. po południu zobaczyłam w naszym oczku wodnym na gruntach wsi Wola Polska (UTM EC49), a właściwie na kożuchu glonów nitkowatych (skrętnicy), dziwną ważkę. Zrobiłam jej kilka zdjęć, ale o makrofotografii nie miałam wówczas niestety żadnego pojęcia. Bezskutecznie szukałam wiadomości o niej w posiadanych wówczas przeze mnie książkach i w internecie. Zaledwie podejrzewałam, że to właśnie gadziogłówka żółtonoga Stylurus flavipes, ale potwierdzenie uzyskałam dopiero po nawiązaniu kontaktu z odontologami. Napotkana gadziogłówka żółtonoga to samica. Siedziała na kożuchu glonów, a właściwie już topiła się w wodzie. Ledwo żyła. Wyjęłam ją z wody i posadziłam na trawie, żeby wyschła, ale widać było, że jej sytuacja życiowa pogarsza się z każdą chwilą. „Moja” gadziogłówka przyleciała nad nasze oczko wodne nie bardzo wiadomo skąd. W pobliżu (ok. 500 m) przepływa Rządza — ale jest to mała rzeczka, w dodatku w swym górnym biegu. Do Wisły jest stąd w linii prostej około 40 kilometrów, podobnie do Bugu. Stąd nie oczekuję powtórzenia takiego spotkania.

	Na tym zdjęciu widać ją od strony grzbietowej. Na tułowiu i odwłoku ma charakterystyczny żółty rysunek. Jej oczy są żółto-zielonkawe i szeroko rozstawione, nie stykają się ze sobą. Tylne skrzydła samicy są wyokrąglone — tu jeszcze mokre od wody, z której ją wyjęłam. (foto Ewa Miłaczewska) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

	Na zdjęciu z boku widzimy żółty tułów ze skąpym rysunkiem szwów, żółte czoło i nogi o żółtych udach oraz żółto-czarnych goleniach i stopach. Te właśnie nogi stały się przyczyną nadania ważce polskiej nazwy i one stanowią główną różnicę w porównaniu z gadziogłówką pospolitą Gomphus vulgatissimus. (foto Ewa Miłaczewska) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

	Korzystając z okazji, że mam tę ważkę w ręku napstrykałam jej trochę zdjęć. Tu widzimy, ze skrzydła samicy są w strefie analnej wyokrąglone i pozbawione trójkąta analnego. Skrzydła są przezroczyste, bezbarwne, czarno użyłkowane. Pterostigmy są długie na 4-5 sąsiadujących z nimi komórek. Na tym zdjęciu widzimy odwłok, który ma wyraźne rozszerzenie na ósmym i dziewiątym segmencie. (foto Ewa Miłaczewska) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

	Na „plecach” samicy widnieje taki sam rysunek, jak u samców, z taką samą żółtą literą „T”. (foto Ewa Miłaczewska)

	Młoda, zupełnie żywa samica, zdjęcie której zrobione zostało 9 lipca 2009 r. w Łańcuchowie w woj. lubelskim, w pow. łęczyńskim. (foto Paweł Buczyński) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

	Młoda samica, mimo późnej pory lata, bo zrobione zostało 26 sierpnia 2022 r. koło Kanału Wieprz-Krzna w Szpicy w woj. lubelskim, w pow. łęczyńskim (UTM FB48). (foto Paweł Buczyński) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

	Ta sama samica w zbliżeniu. Ważka ta wygląda młodziutko, a czas obserwacji jest wg. Atlasu rozmieszczenia ważek (Odonata) w Polsce jest wyraźnie późny. Nie tylko zasięgi występowania, ale i czas lotów zmienia się w związku z ociepleniem klimatu. (foto Agnieszka Tańczuk) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

	Teneralna samica, zdjęcie zrobione zostało 8 czerwca 2008 r. we wsi Dołhobrody w woj. lubelskim, w pow. włodawskim, w gminie Hanna w dolinie Bugu. (foto Paweł Buczyński) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.


Zachowania rozrodcze

	Para spotkana w Narwiańskim Parku Narodowym (foto João Matos da Costa) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

	Para kopulująca nad Bugiem koło Popowa w woj mazowieckim (UTM ED11) — 26 czerwca 2022 r. (foto Ewa Szczepankiewicz) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

	Samica z pakietem jaj na końcu odwłoka. 28 sierpnia 2009 r. nad rzeką Nidą między Krzyżanowicami a Chrobrzem w woj. świętokrzyskim. (foto Michał Brodacki) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.


Larwa/wylinka

	Wylinki zebrane w dniu 6 lipca 2012 r. podczas sympozjalnej wycieczki. Zdjęcie wykonano w okolicach Lądu nad Wartą. Na górze wylinka Stylurus flavipes bez kolców grzbietowych, a na dole Ophiogomphus cecilia z wyraźnymi kolcami grzbietowymi. Poza tym cechą charakterystyczną larwy S. flavipes jest to, że długość 9 segmentu odwłoka jest zwykle większa od jego szerokości. O. cecilia ma wszystkie segmenty odwłoka podobnej długości. (foto Agnieszka Henel) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

	Wylinka znaleziona 20 czerwca 2013 r. nad Wisłą koło miejscowości Piotrawin w powiecie Opole Lubelskie, gmina Łaziska. (foto Paweł Buczyński) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

	Ta sama wylinka w ujęciu z boku. Na obu zdjęciach widać całkowity brak kolców grzbietowych oraz długi i wąski segment 9 — dwie cechy najbardziej charakterystyczne dla larw tego gatunku. (foto Paweł Buczyński) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

	30 czerwca 2015 r. nad Wisłą w Toruniu Starym, larwa Stylurus flavipes zbliża się do brzegu rzeki — to i kolejne pięć zdjęć zrobiono w tym samym miejscu i czasie. (foto Andrzej Kucharski) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

	Po krótkim czasie jest już na wystającym z wody kamieniu na rzecznej ostrodze. (foto Andrzej Kucharski) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

	W pobliżu jest takich okazów więcej. (foto Andrzej Kucharski) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

	Wkrótce zaczyna się przeobrażenie. (foto Andrzej Kucharski) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

	Wszystko poszło dobrze i na kamieniu pozostała tylko wylinka. Jak widać larwa wyszła zaledwie kilka centymetrów ponad powierzchnię wody. (foto Andrzej Kucharski) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

	Pomiędzy ostrogami (główkami) brzegi są piaszczyste, przy niskim stanie wody mocno odsłonięte. Tej ważce zupełnie się nie powiodło. Tuż po przeobrażeniu zjawił się jakiś drapieżnik, do lotu dziewiczego nie doszło, a martwa, pozbawiona głowy ważka pozostała na mokrym piasku. (foto Andrzej Kucharski) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

	Larwa wyłowiona 25 maja 2016 roku z rzeki Osobłogi, koło miejscowości Kórnica, UTM: YR08. Zupełnie inaczej przedstawia się odłowiona larwa, sfotografowana w czystej wodzie, w doskonałych warunkach oświetlenia. Autor zdjęcia pisze: „Wszystkie larwy przed fotografowaniem przechodzą lifting... ;-) czyszczę je pędzelkiem... Wszystkie larwy wyglądały tak, jak ta na zdjęciu zastanawiający jest zielony kolor i te ciemne oczy... ale wszystkie tak właśnie wyglądały, a było ich w sumie kilkanaście z 4 stanowisk. Fotki są robione w akwarium z lampami błyskowymi w terenie... więc sama widzisz jaki majdan ze sobą zabieramy...;-)”. (foto Piotr Zabłocki) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć. Klikając tu możemy porównać larwy obu gadziogłówek sfotografowane w tej samej pozycji. Wyświetlone (ruchome) zdjęcie G. vulgatissimus można przesunąć tak, aby oba były obok siebie.

	Ta sama larwa z boku. (foto Michał Wolny) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć. Klikając tu możemy porównać larwy obu gadziogłówek sfotografowane w tej samej pozycji. Trzeba jednak „zgasić” poprzednie zdjęcie.

	I z przodu. (foto Michał Wolny) Klikając tu możemy porównać larwy obu gadziogłówek sfotografowane w tej samej pozycji. Oba zamieszczone wyżej zdjęcia i to, z którego wycięłam przedstawiony obok fragment pochodzą z blogu: dzialprzyrody.blogspot.com ... Nowe stanowiska gadziogłówki żółtonogiej Stylurus flavipes w województwie opolskim.. Ilustrują też projekt „Inwentaryzacje przyrodnicze kluczem do edukacji ekologicznej i ochrony bioróżnorodności w województwie opolskim” opisany na Facebooku www.facebook.com/inwentaryzacjeprzyrodniczebioroznorodneopolskie/ Tu umieszczone zostały za aprobatą autorów.

	Wylinka znaleziona 30 czerwca 2015 r. nad Wisłą w Toruniu Starym. Długość ciała wynosi 32–35 mm, szerokość odwłoka 6–8 mm. Segment 9 odwłoka jest długi i wąski, zdecydowanie dłuższy od sąsiednich. Kolce boczne występują na segmentach 6–9, kolców grzbietowych brak. (foto Andrzej Kucharski) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

	Larwa ma charakterystyczne nogi z pękatymi udami. (foto Andrzej Kucharski) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

	Jak u wszystkich Gomphidae czułki są krótkie i masywne. Trzeci człon czułka jest cylindryczny i cieńszy od obydwu członów podstawnych. Jest gęsto pokryty włoskami. (foto Andrzej Kucharski) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

	Bródka szeroka, bez talii. Długość bródki wyraźnie większa od szerokości (stosunek długości do szerokości wynosi 1,3:1) (foto Andrzej Kucharski) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

	Na goleniach przednich odnóży występuje niewielka ostroga (zaznaczona strzałką), na goleni środkowych nóg ostrogi brak. Natomiast u drugiej występującej u nas gadziodłówki Gomphus vulgatissimus występują wyrażniejsze ostrogi na przednich nogach i obecne są również na nogach środkowych. (foto Andrzej Kucharski)