Wazki_leucorrhinia

Zalotka Leucorrhinia

To opracowanie ma na celu wykazanie cech wspólnych rodzaju zalotka Leucorrhinia i zasadniczych różnic, występujących u pięciu spotykanych w Polsce gatunków należących do tego rodzaju.


Rodzina			Ważkowate Libellulidae
	Rodzaj			Zalotka Leucorrhinia
		Gatunki			Zalotka torfowcowa (wątpliwa) *Leucorrhinia dubia* gatunek występujący w całej Polsce, na stanowiskach rozproszonych, nad kwaśnymi wodami
					Zalotka czerwonawa Leucorrhinia rubicunda gatunek występujący w całej niżowej Polsce, związany z obszarami bagien i torfowisk, niekoniecznie kwaśnych
					Zalotka większa Leucorrhinia pectoralis gatunek chroniony, związany z Polską niżową, lubi wody o odczynie zbliżonym do obojętnego
					Zalotka białoczelna Leucorrhinia albifrons gatunek chroniony, najsilniej związany z Polską północną, na pozostałym obszarze lokalny, lubi śródleśne wody stojące, często kwaśne o przezroczystej wodzie
					Zalotka spłaszczona Leucorrhinia caudalis gatunek chroniony, najsilniej związany z Polską północno-zachodnią, na pozostałym obszarze lokalny, lubi wody stojące z bogatą roślinnością pływającą i zanurzoną

NA SKRÓTY

Biotop

Cechy wspólne

Różnice

Tekst i tablice poglądowe: Ewa Miłaczewska

Zdjęcia: Piotr Mikołajczuk
Ewa Miłaczewska
Jarosław Wenta

© Ewa Miłaczewska

Biotop
Właściwie wszystkie gatunki zalotek lubią tereny torfowisk lub podobne: bagniska, oczka leśne, jeziora o bagnistych brzegach. Lubią stanowiska nasłonecznione. Najłatwiej je obserwować w słoneczne i bezwietrzne dni przy temperaturze powyżej +20°C.

	Niewielki, śródleśny zbiornik wodny położony jest niedaleko wsi Gęsianka w powiecie Mińsk Mazowiecki. Jest to leśne jeziorko otoczone torfowiskiem przejściowym o kwaśnym odczynie wody. Woda jest czysta, choć zabarwiona na kolor herbaty. w strefie szuwaru występują turzyce, wełnianki i sity, za nimi pło torfowcowe. Do 2009 roku nie było tam roślin pływających, póżniej pojawiły się nieliczne grzybienie białe Nymphaea alba L. najpewniej przyniesione przez dzikie kaczki. Nad tym zbiornikiem spotykam w maju zalotki czerwonawe Leucorrhinia rubicunda, a w czerwcu zwykle bardzo liczne zalotki białoczelne Leucorrhinia albifrons oraz pojedyncze zalotki większe Leucorrhinia pectoralis. Jestem też przekonana, że widziałam tam zalotkę torfowcową Leucorrhinia dubia, jednak zdjęcie, zrobione z dużej odległości i przez to nieostre, nie jest wystarczającym dowodem. (foto Ewa Miłaczewska)

	Zbiornik Torfisko położony jest między wsiami Ludwinów i Mistów w powiecie Mińsk Mazowiecki. To również torfowisko, lecz torfowisko niskie. Ma ona powierzchnię około 11 hektarów, w znacznej mierze zarośniętą trzcinami, pałką wodną, sitem, a nawet wierzbą olchą i brzozą. Na powierzchni wody widać grzybienie białe i rdestnicę pływającą. Nad Torfiskiem spotykam w lipcu zalotki większe Leucorrhinia pectoralis. Jest ich tu w niektórych latach sporo. (foto Ewa Miłaczewska)

	W Międzyrzecu Podlaskim jest kilka zbiorników powstałych po eksploatacji żwiru. W różnych częściach zbiorniki te mają różny charakter, zależny od czasu zaprzestania eksploatacji na danym obszarze. Są tam obszary bardzo ubogie w roślinność i strefy o silnie zarośniętych brzegach i pełne pływającej moczarki kanadyjskiej, wywłócznika, rogatka sztywnego, rdestu ziemnowodnego i wielu innych. W jednej z zatok Piotr Mikołajczuk obserwuje wiosną zalotki spłaszczone Leucorrhinia caudalis, a także mniej liczne (i tylko w 2007 r.) — zalotki białoczelne Leucorrhinia albifrons. (foto Piotr Mikołajczuk)

	Jarosław Wenta z Zakopanego fotografował zalotki torfowcowe Leucorrhinia dubia w maju i czerwcu, a nawet jeszcze 20 lipca na torfowiskach orawsko-nowotarskich, w okolicy wsi Podczerwone oraz na zachód od wsi Chochołów. Tu widzimy całe połacie porośnięte wełnianką, której tak liczne występowanie potwierdza kwaśny charakter torfowiska. Spotykał je również nad Toporowym Stawem Niżnim. Jest to najniżej położony staw tatrzański. Znajduje się w zachodniej części Doliny Suchej Wody Gąsienicowej, ma częściowo bagniste brzegi i powoli zanika. Znajduje się poza szlakami turystycznymi, w obszarze objętym ścisłą ochroną. Jarosław Wenta jest pracownikiem Tatrzańskiego Parku Narodowego i robi zdjęcia na jego potrzeby. (foto Jarosław Wenta)

Prawdziwym zagrożeniem dla zalotek jest człowiek i jego działalność. Zanieczyszczenie zbiorników, w których następuje rozród jest bardzo powszechne. Również osuszanie obszarów, zasypywanie zbiorników wodnych, wydobywanie torfu i wycinka lasu wokół bagnisk stanowi dla tych ważek poważne niebezpieczeństwo. Zarybianie zamieszkałych przez zalotki zbiorników jest też poważnym zagrożeniem, zwłaszcza dla larw zalotek torfowcowych (wątpliwych) Leucorrhinia dubia, które na widok drapieżnika zamiast znieruchomieć uciekają, czym prowokują ryby do polowania na ruchomy cel.

Cechy wspólne

	Zalotki są niewielkimi ważkami o długości ciała od ok. 30-43 mm i rozpiętości skrzydeł od ok. 58-68 mm. Mają przewagę czarnego koloru w ubarwieniu odwłoka i czarne nogi. Różnice zostaną omówione dalej. Wszystkie zalotki mają białe „twarze”. Od tych twarzy zresztą pochodzi nazwa całego rodzaju Leucorrhinia. Tu na przykładzie zalotki czerwonawej Leucorrhinia rubicunda widzimy, że białe jest czoło ważki frons, nadustek clypeus i warga górna labrum (patrz Budowa ważki). (foto Ewa Miłaczewska)

	Wszystkie zalotki mają skrzydła zaciemnione u nasady. Kształt tych zaciemnień jest różny i zależny od gatunku — tu na przykładzie Leucorrhinia dubia. U samic może występować zażółcenie skrzydeł, pojawiające się w różnym stopniu, od nikłego — przy samych nasadach, aż poza trójkąt środkowy (patrz — L. pectoralis). (foto Jarosław Wenta) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

	Widoczne z daleka białe żyłki, biegnące od pterostigmy ku szczytom skrzydeł, są cechą wspólną wszystkich zalotek. Występują one u obu płci. Natomiast same pterostigmy są różne: u samców — od białych (L. caudalis), czerwonych (L. rubicunda), przez brunatne (L. dubia) do czarnych (L. pectoralis i L. albifrons), u samic — są zawsze czarne. (foto Ewa Miłaczewska)

Wszystkie zalotki mają charakterystyczny, niespokojny lot. Wszystkie łączą się w pary przeważnie w locie, czasem przysiadają, aby znów razem zerwać się do lotu. Kopulacja trwa kilkanaście minut, po czym samice składają jaja zrzucając je na wodę lub pływające, zanurzone rośliny. Samce często nadzorują tę czynność z lotu. Rozwój larw trwa przeciętnie dwa lata. Larwy są niewielkie, długości kilkunastu milimetrów.

Różnice

	Odwłoki samców Trzy pierwsze ważki mają czerwone plamki na odwłoku i czerwone nasady skrzydeł oraz czarne narządy analne. Różni je szerokość czerwonych plamek na odwłoku, ponadto zalotka większa L. pectoralis ma charakterystyczną dla gatunku cytrynowożółtą plamkę na 7 segmencie odwłoka. Odwłok zalotki torfowcowej (wątpliwej) L. dubia jest cienki jak zapałka. Dwie pozostałe ważki mają odwłoki czarne z niebieskawo białym nalotem i białym owłosieniem oraz białe narządy analne. Różnice tkwią głównie w kształcie odwłoka, który u zalotki spłaszczonej L. caudalis jest rozszerzony i w obrębie segmentów 6-8 grzbietobrzusznie spłszczony. (foto: Piotr Mikołajczuk, Ewa Miłaczewska, Jarosław Wenta) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

	Odwłoki samic Podobnie jak w przypadku samców — trzy pierwsze zalotki mają wyraźne plamy na odwłoku tyle — że nie czerwone — a żółte. Różni je szerokość i kształt tych żółtych plamek. Odwłok zalotki torfowcowej (wątpliwej) L. dubia, podobnie jak u samca, jest cienki jak zapałka. Te trzy samice mają czarne narządy analne. Dwie pozostałe zalotki mają nikłe żółte plamki, wyraźne białe owłosienie na odwłokach i białe narządy analne. Biały nalot u samic L. caudalis pojawia się z wiekiem — młode mają tylko białe włoski — patrz strona L. caudalis. (foto: Piotr Mikołajczuk, Ewa Miłaczewska, Jarosław Wenta) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
Przesuwając tę część strony do góry i na dół łatwo porównać odwłoki samców i samic. Warto to zrobić, aby odkryć, że nie tak trudno jest stwierdzić, które z nich stanowią parę. L. dubia, L. rubicunda i L. pectoralis mają takie same kształty plamek: u samców czerwone — u samic żółte. Natomiast u następnych par kierować się należy szerokością odwłoka i wielkością białych narządów analnych.

	Wtórne aparaty kopulacyjne Czasami trudno odróżnić niektóre gatunki zalotek, głównie dubia/rubicunda, warto wówczas przyjrzeć się kształtom i kolorom kopulatorów. Na zestawieniu obok przedstawiam te narządy wszystkich gatunków zalotek. Widzimy tu tzw. hamuli (l.p. hamulus) i występujące na nich haczyki, mające różny kształt, proporcje i rozmiary. Haczyki te służą do przytrzymywania odwłoka samicy podczas kopulacji. W rzeczywistości kopulatory ważek są niewiele większe od łebka szpilki, a więc aby je obejrzeć trzeba to zrobić okiem uzbrojonym w solidną lupę. W tej sytuacji ważkę trzeba najpierw złapać. Można też, jak widać obok, posłużyć się odpowiednio powiększonym zdjęciem makro — do czego chwytanie ważek nie jest konieczne. (foto: Piotr Mikołajczuk, Ewa Miłaczewska) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

Z terminami użytymi w opisie można zapoznać się na stronie: SŁOWNIK lub ZACHOWANIA WAŻEK.