wazki_aeshna

Żagnica Aeshna

To opracowanie ma na celu wykazanie cech wspólnych rodzaju żagnica Aeshna, a także najważniejszych różnic, występujących u dziewięciu spotykanych w Polsce gatunków należących do tego rodzaju.


Rodzina			Żagnicowate Aeshnidae
	Rodzaj			Żagnica Aeshna
		Gatunki			Żagnica jesienna Aeshna mixta — Występuje niemal w całym kraju z wyjątkiem wyższych partii Karpat i Sudetów (do wysokości 1430 m n.p.m.), zasiedla raczej płytkie zbiorniki bogate w wysoką roślinność szuwarową, szczególnie trzciny. Występuje powszechnie nad różnego typu wodami.
					Żagnica południowa Aeshna affinis — gatunek południowy. Częściowo rodzime już populacje zasilane są osobnikami zalatującymi z południa. W ekspansji na północ od 1995 r. Pojawia się głównie w południowym i środkowym pasie kraju. Zasiedla płytkie, szybko nagrzewające się wody stojące, czasami nawet wody o znacznych wahaniach poziomu.
					Żagnica wielka Aeshna grandis — gatunek powszechnie spotykany w całym kraju, w Tatrach do wysokości 1226 m, w Sudetach do 1430 m n.p.m. Zasiedla wszelkiego typu wody stojące i wolnopłynące. Składa jaja w martwe, butwiejące drewno.
					Żagnica północna Aeshna caerulea — jest gatunkiem w Polsce chronionym prawem, a ponadto znajdującym się na Czerwonej Liście — jako gatunek o najwyższym, krytycznym (CR) stopniu zagrożenia. Tryfobiont. Znany obecnie w Polsce z jednego stanowiska, jest to Równia pod Śnieżką w Karkonoszach.
					Żagnica sina Aeshna cyanea — gatunek spotykany powszechnie w całym kraju, również w górach, gdzie dociera do wysokości 1226 m n.p.m. Zasiedla zbiorniki wszelkiego typu. Nie ma większych wymagań, często składa jaja w malutkich oczkach śródpolnych, nawet wielkości kałuży oraz malutkich plastikowych, ogrodowych oczkach wodnych. Jaja wkłuwa w rośliny pływające, leżące na wodzie i szuwarowe oraz mchy torfowce.
					Żagnica zielona Aeshna viridis — zasiedla płytkie, szybko nagrzewające się wody stojące z mulistym dnem, stawy, jeziora i starorzecza. Koniecznym warunkiem jest występowanie w nich osoki aloesowatej Stratiotes aloides L., w której pływające pędy ważka ta składa jaja, larwy rozwijają się na tych pędach i na nich nastepuje przeobrażenie. Częstsza na północy i w środkowym pasie nizin, nie występuje w południowej, górskiej części kraju. Ważka w Polsce chroniona prawem.
					Żagnica torfowa Aeshna juncea — gatunek występujący w całej Polsce, ale rzadki — nieco częsciej spotykany w północnym pasie pojezierzy, na Roztoczu, Lubelszczyźnie i wąskiej strefie od Tatr poprzez Jurę Krakowsko-Częstochowską ku północy. Zasiedla szczególnie chętnie kwaśne wody torfowiskowe, ale zdarza się spotkać ją również nad innymi akwenami o różnym stopniu żyzności. Lubi brzegi zarośnięte roślinnością szuwarową.
					Żagnica torfowcowa Aeshna subarctica — gatunek występujący w niemal całej Polsce, z wyjątkiem części skrajnie południowo-wschodniej. Występuje do wysokości 1430 m n.p.m. Zasiedla wyłącznie kwaśne wody torfowiskowe. Jej obecność jest ściśle związana z występowaniem mchów torfowców Sphagnum sp. Zasiedla małe, czesto śródleśne torfowiska i małe zbiorniki dystroficzne z płem sfagnowym na obrzeżu. Często współwystępuje z żagnicą torfową Aeshna juncea, do której zresztą jest bardzo podobna. Ważka w Polsce chroniona prawem.

NA SKRÓTY

Biotop

Cechy wspólne

Różnice

Tekst i tablica poglądowa: Ewa Miłaczewska

Zdjęcia: Szymon Bzoma
Maciej Górka
Andrzej Kucharski
Jakub Liberski
Ewa Miłaczewska
Piotr Mikołajczuk
Michał Wolny
Antoni W. Wysowski
Piotr Zabłocki
Przemysław Żurawlew

© Ewa Miłaczewska

Biotop

	Leśne jeziorko otoczone torfowiskiem przejściowym w okolicy wsi Gęsianka w powiecie Mińsk Mazowiecki to miejsce obserwacji czterech gatunków żagnic: A. cyanea, A. grandis, A. juncea i A. subarctica. Jest to płytki zbiornik położony wśród lasu, pomiędzy wydmami. Dwa pierwsze spośród wymienionych gatunków są wszędobylskie, natomiast pozostałe dwa są związane z wodami kwaśnymi, torfowiskami i występującymi na nich sfagnowcami. (foto Ewa Miłaczewska)

	w Górach Świętokrzyskich, w dniu 3 lipca 2010 r., podczas wycieczki sympozjalnej mogliśmy obejrzeć samca i wylinki Aeshna viridis na osoce aloesowatej porastającej obficie zbiornik Pasternik w Starachowicach. (foto Jakub Liberski)

	Aeshna affinis, ważka południowa, bardzo lubi takie płytkie, nawet okresowe zagłębienia z wodą. To położony ok. 0,5 km na północ od Nowolipska (YT06), płytki wysychający, otoczony lasem, osłonięty przed wiatrem zbiornik. Tu P. Żurawlew obserwował samce patrolujące nisko nad mozaiką odsłoniętego, wilgotnego dna dnia 15 lipca 2010 r. (foto Przemysław Żurawlew)

	Równia pod Śnieżką. Otwarta przestrzeń, tylko od północnej strony z rzadka porośnięta kosodrzewiną. Na Równi występuje torfowisko wysokie ze sfagnowcami i turzycami bagiennymi Carex limosa. Występuje tu kilkadzięsiąt zbiorniczków (pow. od 1 do kilkunastu m²) zasilanych głównie wodą roztopową. Tak wygląda jedyne w Polsce stanowisko Aeshna caerulea, zdarza się, że mniejsze z tych zbiorniczków latem wysychają, co powoduje, że larwy rozwijają się głównie w tych większych, których głębokość wynosi ok. 30–40 centymetrów. (foto Michał Wolny)

Cechy wspólne
Żagnice Aeshna są dużymi ważkami o smukłych odwłokach. Najmniejsze spośród nich A. mixta i A. affinis mają długość poniżej 65 mm i rozpiętość skrzydeł do 88 mm. Największe A. cyanea i A. grandis osiągają długość 75 mm i rozpiętość skrzydeł około 110 mm, i pod tym względem niewiele ustępują największym polskim ważkom należącym do tej samej rodziny Aeshnidae — husarzom (Anax).

	Na odwłokach wszystkich żagnic występuje mozaika barwnych plam ułożonych symetrycznie po obu stronach jego osi. Plamki te bywają niebieskie, zielone, żółte, rude. Występują o obu płci, jednakże w odmiennej barwie lub odmiennym nasyceniu barwy. U żagnic wielkich Aeshna grandis plamki widoczne są tylko na bokach odwłoka, natomiast jego strona grzbietowa jest brązowa, z jedną tylko parą plamek na drugim segmencie — u samców niebieską, u samic żółtą, słabo widoczną. Na zdjęciu widzimy żagnicę jesienną Aeshna mixta. (foto Antoni W. Wysowski) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

	Skrzydła wszystkich Aeshna we wskazanych strzałkami polach nie mają żadnych żyłek poprzecznych. Tylne skrzydła wszystkich samców tego rodzaju mają trójkąty analne (o różnej ilości pólek), są ostro zakończone przy tych trójkątach. Tu mamy do czynienia ze skrzydłami samca żagnicy północnej Aeshna caerulea. Tylne skrzydła samic nie mają trójkątów analnych i są łagodnie zaokrąglone. Widzimy to na przykładzie skrzydeł samicy żagnicy sinej Aeshna cyanea. (foto Piotr Zabłocki i Ewa Miłaczewska)

Różnice
Poniższa ilustracja pokazuje cechy charakterystyczne widoczne na głowach, tułowiach i odwłokach wszystkich spotykanych w Polsce gatunkow należących do rodzaju Aeshna. (zest. EM — wycinki zdjęć pochodzą ze strony wazki.pl, zdjęcie głowy A. viridis (z przodu) pochodzi ze strony http://www.odonata.su/pages-view-57-3-3.html) Kliknij w zestawienie aby powiększyć.


T-kształtny znak na czole — występuje u wszystkich żagnic, jednak u A. grandis jest niemal niewidoczny, natomiast u A. viridis „T” pozbawione jest „nóżki”. Oczy złożone — oczy samców A. affinis i A. viridis są czystoniebieskie, u samców innych żagnic oczy mają barwę mniej lub bardziej niebieską, zwykle opalizującą brązowo lub zielonkawo. Oczy samic i młodych samców mogą mieć inny kolor. Oczy złożone wszystkich żagnic stykają się ze sobą na stosunkowo długim odcinku, jedynie u A. caerulea odcinek ten jest wyraźnie krótszy. Plamki na tułowiu — małe, przecinkowate, (czasem w ogóle nieobecne) plamki występują u A mixta, A. affinis, i A. grandis. Cienkie linie obserwujemy u A. caerulea. Szerokie, żółte plamy występują u A. cyanea i A. viridis, natomiast u A. juncea i A. subarctica plamki są podłużne, rozszerzające się ku tyłowi. Pasy na tułowiu — tułów zielony z dwoma brązowymi pasami obserwujemy u A. cyanea, z jednym pasem u A. viridis.Tułów brązowy z dwoma żółtymi pasami widzimy u A. grandis. Tułów brązowy z 3 żółto-niebieskimi pasami mają A.caerulea, A. juncea i A. subarctica. Tułów niebiesko-żółty cieniowany, bez wyraźnych pasów z czarnymi cienkimi szwami obserwujemy u A. affinis. Segmenty 1-3 odwłoka — u A. juncea i A. subarctica na trzecim segmencie odwłoka występuje największe przewężenie. Każdy z gatunków ma charakterystyczny układ plamek na segmentach 1 i 2, które warto zapamiętać. Narządy analne samców — najbardziej charakterystyczne są szerokie, zakończone skierowanymi do dołu hakami narządy A. cyanea narządy A. affinis mają pokazane tu strzałką „ząbki”u podstawy górnych narządów analnych.

Skrzydła samców
Poniżej możemy prześledzić najważniejsze cechy charakterystyczne, występujące na skrzydłach ważek należących do rodzaju Aeshna.

	Żagnica jesienna Aeshna mixta. Długość tylnego skrzydła waha się w granicach 37-42 mm. Przejrzyste, bezbarwne skrzydła mają czarne żyłki i ciemnobrązowe pterostigmy. (foto Andrzej Kucharski)

	Żagnica południowa Aeshna affinis. Długość tylnego skrzydła waha się w granicach 37-42 mm. Żyłki bezbarwnych skrzydeł żagnicy południowej są ciemne, z wyjątkiem przedniej krawędzi (żyłki kostalnej) — o jasnym, żółtawym zabarwieniu. Pterostigmy są brązowe, nieco jaśniejsze i dłuższe niż u A. mixta. (foto Andrzej Kucharski)

	Żagnica wielka Aeshna grandis. Długość tylnego skrzydła waha się w granicach 41-49 mm. Skrzydła są duże, żółte z pomarańczowymi żyłkami, rudymi pterostigmami i niebieskimi nasadami. (foto Andrzej Kucharski)

	Żagnica północna Aeshna caerulea. Długość tylnego skrzydła waha się w granicach 37-41 mm. Skrzydła są bezbarwne, ciemnoużyłkowane z wyjątkiem jaśniejszej żyłki kostalnej. Pterostigmy ciemne. Żyłka radialna Ir3 nie jest rozwidlona poniżej podstawy pterostigmy, inaczej niż mają wszystkie inne nasze żagnice. (foto Piotr Zabłocki)

	Żagnica sina Aeshna cyanea. Długość tylnego skrzydła waha się w granicach 43-53 mm. Przejrzyste, bezbarwne skrzydła mają czarne żyłki i ciemne, krótkie (zwykle do 3 mm) pterostigmy. (foto Andrzej Kucharski)

	Żagnica zielona Aeshna viridis. Długość tylnego skrzydła waha się w granicach 38-45 mm. Przejrzyste, lekko żółtawe skrzydła mają czarne żyłki, z jasną żyłką kostalną i długie, jasnobrązowe pterostigmy. (foto Maciej Górka)

	Żagnica torfowa Aeshna juncea. Długość tylnego skrzydła waha się w granicach 40-48 mm. Przejrzyste, bezbarwne skrzydła mają czarne żyłki, z jasną żyłką kostalną. Ciemne, długie pterostigmy. (foto Andrzej Kucharski)

	Żagnica torfowcowa Aeshna subarctica. Długość tylnego skrzydła waha się w granicach 39-46 mm. Przejrzyste, bezbarwne skrzydła mają czarne żyłki, z brązową żyłką kostalną. Ciemne, długie pterostigmy. (foto Szymon Bzoma)

Z terminami użytymi w opisie można zapoznać się na stronie: SŁOWNIK lub BUDOWA WAŻKI.

Porównanie Aeshnidae można obejrzeć na stronie: ŻAGNICOWATE AESHNIDAE.