Ważka czteroplama
Libellula quadrimaculata


Rozmiary: Długość ciała Libellula quadrimaculata wynosi ok. 45-48 mm
Rozpiętość skrzydeł dochodzi do 80 mm
Czas występowania
imagines:
Od końca IV do końca VIII
Obszar występowania: Libellula quadrimaculata to gatunek pospolicie występujący w całej Polsce, w Sudetach nawet do wysokości 1430 m n.p.m.

NA SKRÓTY
Występowanie
Biotop
Samiec
Samica
Zachowania rozrodcze
Larwa/wylinka
Galeria zdjęć

Zdjęcia: Arkadiusz Begier
Leszek Bielecki
Grzegorz Brynda
Paweł Buczyński
Michał Kaczorowski
Andrzej Kucharski
Piotr Mikołajczuk
Ewa Miłaczewska
Witold Nocoń
Krzysztof Pakuła
Janusz Ratajczak
Agnieszka Tańczuk
Jarosław Wenta
Tekst: Ewa Miłaczewska
© Ewa Miłaczewska

 

Występowanie
 
Występowanie Libellula quadrimaculata w Polsce — szkic sporządzony na podstawie Atlasu rozmieszczenia ważek (Odonata) w Polsce

1 — obszar występowania

2 — punkty, w których wykonano zdjęcia:
AB — Arkadiusz Begier — okolice Jeziora Rakutowskiego na Kujawach
LB — Leszek Bielecki — Brzeg Dolny
GB — Grzegorz Brynda — Ząbki koło Warszawy
PBu — Paweł Buczyński — Sobibór na Lubelszczyźnie i Słowiński Park Narodowy
MK — Michał Kaczorowski — Łacha Potocka, Warszawa, Żoliborz
AK — Andrzej Kucharski — Orelec koło Leska
PM — Piotr Mikołajczuk — Międzyrzec Podlaski
EM — Ewa Miłaczewska — okolice Woli Polskiej, pow. Mińsk Mazowiecki
WN — Witold Nocoń — Tworóg – wieś w woj. śląskim
KP — Krzysztof Pakuła — Klaudyn, zachodnie obrzeże Warszawy
JR — Janusz Ratajczak — Sobibór na Lubelszczyźnie
AT — Agnieszka Tańczuk — Telikały, Wola Przybysławska w woj. lubelskie
JW — Jarosław Wenta — okolice Zakopanego
 
 
Biotop
Libellula quadrimaculata występuje powszechnie i pospolicie w całym kraju, jednak w górach zdecydowanie rzadziej. Nie ma większych wymagań odnośnie siedliska, choć zdecydowanie preferuje wody stojące. Występują tak powszechnie, że właściwie umieszczanie zdjęć biotopów jest czystą formalnością.
 
Jedno z licznych, niewielkich jeziorek, położonych w okolicy — między Wołowem a Brzegiem Dolnym (UTM XS18).

(foto Leszek Bielecki)
 
Ja większość zamieszczonych tu fotografii wykonałam nad ogrodowym oczkiem wodnym na naszej działce rekreacyjnej w okolicy wsi Wola Polska w powiecie Mińsk Mazowiecki. Ważki czteroplame rozmnażają się w tym oczku i wiosną znajduję tam liczne wylinki.

Widywałam też dziesiątki Libellula quadrimaculata nad pokazanym tu na zdjęciu torfowiskiem leśnym koło wsi Gęsianka (UTM EC49) w pobliżu naszej działki.

(foto Ewa Miłaczewska)
 
Leśne jeziorko w północnej części miasta Ząbki (UTM EC09) w powiecie wołomińskim, tuż za granicą administracyjną Warszawy.

(foto Grzegorz Brynda)
 
 
Samiec
 
To dojrzały osobnik ważki czteroplamej Libellula quadrimaculata. Sfotografowany został nad moim oczkiem wodnym (UTM EC49), na postawionym specjalnie nad wodą kijku bambusowym. Kijek taki jest mocny, sztywny, daje ważce doskonałe oparcie i pole obserwacyjne. Żadna z ważek stacjonarnie pilnujących swoich terytoriów nie pogardziła takim patykiem. Siadały tu L. quadrimaculata, L. depressa i wszystkie szablaki, jakie zjawiały się na naszej działce. Taki patyk ma dla ważek nieodparty urok, a dla mnie jest niesłychanie wygodnym miejscem do robienia zdjęć, pozwala na wygodne fotografowanie, bo jego długość jest dostosowana do mojego wzrostu i nie muszę się nisko pochylać; mogę też go dowolnie przestawiać w miejsca odpowiednio nasłonecznione i pochylać nad wodą.

Widzimy rozpostarte skrzydła ważki z charakterystycznymi dla rodzaju Libellula zaciemnieniami u nasady tylnej pary, oraz charakterystycznymi dla gatunku zażółceniami w polach medialnych przy nasadach obu par. Najważniejsze jednak są niewielkie zaciemnienia koło węzełków wszystkich skrzydeł. Zapewne to one były powodem nazwania ważki polską nazwą gatunkową CZTEROPLAMA.

(foto Ewa Miłaczewska)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
To nieco jaśniejszy samiec, zapewne trochę młodszy. Widzimy, że większość żyłek w skrzydłach jest czarna. Żółtawa jest żyłka kostalna na przestrzeni od nasady do węzełka. Żółte są drobne żyłki poprzeczne w polu marginalnym, także na przestrzeni do węzełka oraz te na tle ciemnych plam.
Na bokach odwłoka biegną linie wąskich żółtych plamek. Ostatnie 5 segmentów odwłoka ma wyraźnie ciemniejszy kolor. Odwłok zakończony jest rozchylonymi w kształcie litery „V” czarnymi, górnymi narządami analnymi.

(foto Ewa Miłaczewska)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Zadzierając do góry głowę ważka demonstruje białe czoło silnie kontrastujące z ciemnobrązowymi oczami.

(foto Ewa Miłaczewska)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Bok samca Libellula quadrimaculata sfotografowanego w Brzegu Dolnym (UTM XS18). Widać tu całkowicie czarne nogi ważki oraz czarne szwy na brązowo-żółtym tułowiu.

(foto Leszek Bielecki)
 
Na tym zdjęciu widzimy ciemne oczy, białe czoło, żółto-biały nadustek, ciemną z jasnymi plamkami wargę górną i żółte żuwaczki.

(foto Ewa Miłaczewska)
 
Na spodzie drugiego segmentu odwłoka widzimy wtórny aparat kopulacyjny.

(foto Ewa Miłaczewska)
 
To zbliżenie pokazuje nam górne (zewnętrzne) narządy analne, a pomiędzy nimi krótsze o połowę narządy dolne (wewnętrzne). Obie pary narządów są czarne.

(foto Ewa Miłaczewska)
 
Pod spodem odwłoka, na 8 segmencie widać pierwotny aparat kopulacyjny Libellula quadrimaculata.

(foto Ewa Miłaczewska)
 
Jeszcze jeden samiec sfotografowany w pobliżu miejscowości Podczerwone na Podhalu (UTM DV16).

(foto Jarosław Wenta)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
To bardzo już stary „zlatany” samiec, zszarzały, wręcz sczerniały, ze zniszczonymi skrzydłami. Ciągle siadał na bambusowym kijku i patrolował nasze oczko wodne. Zdjęcie zrobione 23 lipca 2009 roku.

(foto Ewa Miłaczewska)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Znacznie rzadsza forma Libellula quadrimaculata f. praenubila charakteryzująca się mocniejszymi zażółceniami w przedniej części wszystkich skrzydeł i przede wszystkim dodatkowymi ciemnymi plamami na końcach skrzydeł pod pterostigmą.

(foto Ewa Miłaczewska)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Libellula quadrimaculata f. praenubila ma takie zaciemnienia na końcach skrzydeł niezależne od płci. Tu widzimy samca.

(foto Ewa Miłaczewska)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
 
Samica
 
Nie ma wyrażnej różnicy w ubarwieniu samca i samicy. Samice zwykle bywają nieco jaśniejsze i mają nieco grubsze odwłoki, ale dopóki nie widzimy w naturze lub na zdjęciach obu płci — sprawa nie jest prosta. Ważnym wskaźnikiem jest zachowanie ważki. Samice nie siedzą i nie patrolują terytorium, nie biorą udziału w bójkach — choć czasem trudno odróżnić bójkę od kopulacji, która przebiega równie gwałtownie. Ta samica właśnie odpoczywa po składaniu jaj.

(foto Ewa Miłaczewska)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Samica sfotografowana w Międzyrzecu Podlaskim (UTM FC25). Widać tu przede wszystkim pękaty, w porównaniu z widzianym wcześniej u samca, odwłok. Jest on również jaśniejszy, miodowo-bursztynowy, podobnie jak u samca ma ciemne ostatnie segmenty i czarne narządy analne. Nie są one jednak rozchylone w kształcie litery „V”, lecz szeroko rozstawione, biegnące równolegle. Na bokach odwłoka widzimy po obu stronach linie żółtych plamek.

(foto Piotr Mikołajczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Samica sfotografowana 26 maja 2013 r. na terenie hitlerowskiego obozu zagłady w Sobiborze (UTM FC80), niedaleko linii kolejowej łączącej Chełm z Włodawą, na Lubelszczyźnie. U tej ważki widać ciekawie zdwojoną ilość plamek na skrzydłach — poniżej pterostigmy i poniżej węzełka — w każdym skrzydle.

(foto Paweł Buczyński)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Leśne torfowisko koło wsi Gęsianka w powiecie Mińsk Mazowiecki. 15 maja 2010 roku, 15º ciepła, szaroburo i pochmurno, po całodobowym opadzie. Dopiero po południu zauważam pierwsze przeobrażenia ważek. Ta L. quadrimaculata siedziała jeszcze blisko wylinki, już pięknie wybarwiona, ale jeszcze przed pierwszym lotem. W miejscu, w którym ją zauważyłam nie było światła do zdjęć, stąd zdjęcie ważki na mojej dłoni.
To samica Libellula quadrimaculata f. praenubila — ma mocno wybarwione na żółto strefy marginalne skrzydeł, ma duże, czarne plamy przy węzełkach i poniżej pterostigmy. Jej odwłok nie jest tak pękaty jak samic pokazanych powyżej, ale też jest ona od tamtych młodsza i nie ma w sobie dojrzałych do składania jajeczek.
Tego dnia nad torfianką widziałam jeszcze drugą L. quadrimaculatę, też świeżo przeobrażoną, też samicę i też formy praenubila.

(foto Ewa Miłaczewska)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Ta samica Libellula quadrimaculata f. praenubila została sfotografowana 10 czerwca 2021 r. koło wsi Telikały w woj. lubelskim (UTM FA19) — ma mocno wybarwione na żółto żyłki skrzydeł oraz duże, czarne plamy przy węzełkach i poniżej pterostigmy, dużo większe niż ta powyżej.

(foto Agnieszka Tańczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Podobnie ubarwiona samica, napotkana również 10 czerwca 2021 r. w Woli Przybysławskiej (UTM EB99). Jest nieco starsza od poprzedniej i żółte żyłki nie są już tak jaskrawe.

(foto Agnieszka Tańczuk)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Ta L.quadrimaculata formy praenubila została sfotografowana 8 lipca 2021 r. w okolicach Tworogu, wsi koło Tarnowskich Gór (UTM CB30). Żółte żyłki już wyraźnie sciemniały, ale na tle jasnego piasku wspaniale widać całe użyłkowanie skrzydeł, zwłaszcza na powiększeniu.

(foto Witold Nocoń)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Tę samicę 4 lipca 2009 roku wyjęłam z wody (z naszego oczka wodnego), gdzie wpadła podczas składania jaj i nie potrafiła się z niej szybko wydostać, a zbliżająca się żaba zielona miała na nią wyraźną chrapkę. Żaby tylko czekają na taką okazję.

Widzimy dość gruby odwłok a pod nim, pod ósmym segmentem, pakiet jaj.

(foto Ewa Miłaczewska)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Jeszcze zbliżenie na koniec odwłoka i wysuwające się z niego jaja i ważka wraca na wolność.

(foto Ewa Miłaczewska)
 
 
Zachowania rozrodcze
 
17 czerwca 2006 r. — zaloty w Woli Polskiej pow. Mińsk Mazowiecki.

(foto Ewa Miłaczewska)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
„Lato, lato wszędzie,
Zwariowało, oszalało moje serce
Lato, lato wszędzie
A Ty dziewczę zaraz wpadniesz w moje ręce...”

Refren piosenki „Lato” Formacji Nieżywych Schabuff


11 czerwca 2019 r. — okolice Sobiboru (UTM FC80), koło Włodawy w woj. lubelskim.


(foto Janusz Ratajczak)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
17 czerwca 2006 r. obserwowałam terytorialnego samca siedzącego nad naszym oczkiem wodnym w Woli Polskiej pow. Mińsk Mazowiecki. W pewnym momencie nad oczko nadleciała samica, samiec pochwycił ją w locie i kopulowali w powietrzu zaledwie kilka sekund. Robili przy tym mnóstwo hałasu szeleszcząc skrzydłami. Następnie samica opadła ku wodzie...

(foto Ewa Miłaczewska)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
... i zaczęła zrzucać na nią jaja. Samiec tymczasem unosił się nad nią kontrolując sytuację. Gdy wydawało się, że samica kończy składanie jaj — chwytał ją i znowu tworzyli miłosne serduszko w locie. A ona wracała do składania jaj. Rytuał powtórzył się jeszcze następne dwa razy.

(foto Ewa Miłaczewska)
 
Na tym zdjęciu widać jaką energię ważka czteroplama wkłada w tę czynność. Unosi się i przypada odwłokiem ku wodzie powodując powstawanie na niej kręgów.

(foto Krzysztof Pakuła)
 
 
Larwa/wylinka
 
Piotr Mikołajczuk, przysłał mi takie zdjęcie larwy Libellula quadrimaculata wyłowionej spośród gnijących liści na dnie płytkiego zbiornika w międzyrzeckiej żwirowni.

(foto Piotr Mikołajczuk)
 
13 maja 2005 r. w ogrodowym oczku wodnym w Woli Polskiej pow. Mińsk Mazowiecki wyłowiłam żywą larwę L. quadrimaculata. Zdjęcie zostało wykonane po umieszczeniu larwy w czystej wodzie; w płytkim, białym pudełku.

Długość ciała larwy zwykle wynosi 24–27 mm.

(foto Ewa Miłaczewska)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Wylinka napotkana 11 maja 2013 roku w Orelcu koło Leska
Cerci sięgają poza połowę paraproktów. Kolce grzbietowe występujące na segmentach 3–8 są dość niskie.

(foto Andrzej Kucharski)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Z boku widać wyraźnie, jak płasko przy ciele znajdują się kolce grzbietowe.

(foto Andrzej Kucharski)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
Głowa znacznie bardziej zwęża się ku tyłowi niż u L. depressa (otwarcie tego linku w nowym oknie pozwoli na łatwiejsze porównanie).

(foto Andrzej Kucharski)
 
Na krawędzi głaszczka wargowego obserwujemy symetryczne występy, a między nimi bardzo płytkie karby — co znacznie lepiej widać po powiększeniu zdjęcia.

(foto Andrzej Kucharski)

Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
 
Galeria zdjęć

 
Samiec napotkany 24 sierpnia 2018 r. nad zbiornikiem międzywydmowym koło Białej Góry (UTM XA36) w Słowińskim Parku Narodowym podczas XV Sympozjum Sekcji Odonatologicznej PTEnt. Mimo bardzo późnego terminu ważka ma skrzydła w doskonałym stanie.
(foto Paweł Buczyński)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
Samiec napotkany 25 sierpnia 2018 r. nad potorfiem na Wielkim Bagnie w okolicy Krakulic (UTM XA66) na wschód od Słowińskiego Parku Narodowym podczas XV Sympozjum Sekcji Odonatologicznej PTEnt. Obie te obserwacje zrobione zostały niemal miesiąc po przyjmowanym terminie lotów tego gatunku.
(foto Paweł Buczyński)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

Podczas XV Sympozjum w Smołdzinie Piotr Mikołajczuk opowiedział o licznym występowaniu Libellula quadrimaculata w sierpniu 2018 r. w okolicach Międzyrzeca Podlaskiego na północnej Lubelszczyźnie. Ważek było bardzo dużo i miały niezniszczone skrzydła, które najczęściej ulegają uszkodzeniu dopiero podczas walk w okresie godów. Domniemywał, że mogły się one tam znaleźć po przylocie z północnej części Europy, gdzie jest chłodniej i przeobrażają się one później. Trudno się z tym nie zgodzić zważywszy, że ważka czteroplama Libellula quadrimaculata jest ważką o dużych skłonnościach do dalekich, masowych przelotów. Przedstawiciele tego gatunku przemieszczają się na duże odległości w chmarach liczących setki tysięcy osobników. Takie przeloty widziane były w Poznaniu, bodajże w 1952 r., w Łodzi, Gdańsku i w Warszawie. Były teź opisywane przeze mnie, między innymi na podstronach — https://wazki.pl/warszawa_1933.html oraz https://wazki.pl/warszawa_1956.html na warszawskiej stronie obserwacji czynionych w miastach. W roku 2012 masowe przeloty obserwowane były na Wybrzeżu, o czym donosił na forum entomologicznym Szymon Bzoma.
Na XII Sympozjum w Gryżynie w 2015 r. notowano również napotkanie Libellula quadrimaculata na dwóch różnych stanowiskach w dniu 22 sierpnia, co opisano w artykule — Dane o ważkach (Odonata) Gryżyńskiego Parku Krajobrazowego i okolic (Polska środkowo-zachodnia) zebrane podczas XII Ogólnopolskiego Sympozjum Odonatologicznego PTE (Gryżyna, 21–23.08.2015) — opublikowanym w Tomie 11 (2) Odonatrix.

 
Samiec, 20 lipca 2007 r., Brzeziny nad Toporowym Stawem Niżnim (UTM DV25).
(foto Jarosław Wenta)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
Terytorialny smiec, 17 czerwca 2006 r., koło wsi Gęsianka, pow. Mińsk Mazowiecki.
(foto Ewa Miłaczewska)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

 
Samiec, 6 czerwca 2010 r. w Warszawie na Żoliborzu, nad Łachą Potocką (UTM DC99).
(foto Michał Kaczorowski)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
Samiec, 2 czerwca 2010 r. w Klaudynie na zachodnim obrzeżu Warszawy (UTM DC99).
(foto Krzysztof Pakuła)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

 
Samiec, 2 czerwca 2010 r. w Klaudynie na zachodnim obrzeżu Warszawy.
(foto Krzysztof Pakuła)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
Samica, 5 czerwca 2008 r. na zachód od wsi Chochołów (UTM DV16).
(foto Jarosław Wenta)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

Przeobrażenie
1 maja 2011 r.

 
1 maja 2011 r., godzina 12.02 w Ząbkach (UTM EC09) koło Warszawy. Zaczyna się przeobrażenie, larwa wyszła po gałązce wierzby nad powierzchnię wody.
(foto Grzegorz Brynda)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
Sześć minut później — oskórek larwy pęka na grzbiecie. W pęknięciu ukazuje się grzbietowa strona śródtułowia i przedtułów imago.
(foto Grzegorz Brynda)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

 
Po następnych dwóch minutach oskórek pęka również na głowie larwy. Widzimy różnicę wielkości oczu larwy i imago.
(foto Grzegorz Brynda)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
Mijają następne dwie minuty. Z oskórka wysuwa się głowa ważki i tułów. Otwór gębowy jest w takiej chwili zawsze szeroko otwarty.
(foto Grzegorz Brynda)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

 
Teraz trzeba poczekać niemal kwadrans, tułów wysuwa się coraz bardziej, gwałtownym ruchem opuszcza się w dół, powodując wyciągnięcie części odwłoka siłą grawitacji.
(foto Grzegorz Brynda)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
W ciągu następnego kwadransa ważka chwyta odnóżami wylinkę i wyciąga z niej resztę ciała. zdjęcie zostało nieco obrócone, aby ważka zmieściła się w kadrze, w rzeczywistości wisi ona ciągle pionowo w dół.
(foto Grzegorz Brynda)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

 
Skrzydła powoli prostują się, choć ciągle są miękkie i lepkie. Owad pompuje do nich limfę — ten proces trwa dość długo.
(foto Grzegorz Brynda)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
1 maja 2011 r. nad leśnym torfowiskiem koło Gęsianki w powiecie Mińsk Mazowiecki. Teraz ważka jest już łatwiej rozpoznawalna.
(foto Ewa Miłaczewska)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

 
Powoli zaczyna się wybarwiać, na skrzydłach pojawiają się charakterystyczne czarne plamki. Odwłok wydłuża się, smukleje, na jego końcu pojawia się czarne zabarwienie. Ciemnieją nogi. Z czoła powoli znika zielony kolor, charakterystyczny dla teneralnego imago.
(foto Ewa Miłaczewska)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
Rozkłada skrzydła, które są jeszcze przez pewien czas szkliste i bardzo delikatne. Do jej dziewiczego lotu musi minąć jeszcze trochę czasu, skrzydła muszą zesztywnieć i nabrać mocy.
Cały proces przeobrażenia może trwać nawet kilka godzin.
(foto Ewa Miłaczewska)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

 
2 maja 2011 r. zdjęcie wykonane na ciepłym i suchym, piaszczystym skłonie w słonecznym lesie sosnowym — tuż obok mokradeł i podmokłych łąk otaczajacych Jezioro Rakutowskie — w województwie kujawsko pomorskim niedaleko Kowala (UTM CD72).
(foto Arkadiusz Begier)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
Ta sama samiczka, co obok, jedna z bardzo wielu obserwowanych tego dnia.
Często otrzymuję pytanie — z jakiej odległości najlepiej fotografować ważki? Zależnie od obiektywu. Kompaktem właśnie z takiej — z użyciem funkcji makro.
(foto Arkadiusz Begier)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.



Z terminami użytymi w opisie można zapoznać się na stronie: SŁOWNIK lub BUDOWA WAŻKI.

Porównanie ważek Libellula spotykanych w Polsce można obejrzeć na stronie: WAŻKA LIBELLULA.