|
Strona główna |
Ważki-menu | Słownik | Etapy życia | Drapieżnictwo | Historia | Odonatrix | Literatura | Linki |
|
Od autorki |
Systematyka ważek |
Budowa ważki |
Zachowania rozrodcze |
Procesy życiowe |
Czas lotów |
Ważki dużych miast |
Wasze obserwacje |
Ważki w filatelistyce |
|
Ważka czteroplama Libellula quadrimaculata |
|
|
||||||||||||||||||||
| Występowanie | |
|
Występowanie Libellula quadrimaculata w Polsce — szkic sporządzony na podstawie Atlasu rozmieszczenia ważek (Odonata) w Polsce
1 — obszar występowania 2 — punkty, w których wykonano zdjęcia:
AB — Arkadiusz Begier — okolice Jeziora Rakutowskiego na Kujawach LB — Leszek Bielecki — Brzeg Dolny GB — Grzegorz Brynda — Ząbki koło Warszawy PBu — Paweł Buczyński — Sobibór na Lubelszczyźnie i Słowiński Park Narodowy MK — Michał Kaczorowski — Łacha Potocka, Warszawa, Żoliborz AK — Andrzej Kucharski — Orelec koło Leska PM — Piotr Mikołajczuk — Międzyrzec Podlaski EM — Ewa Miłaczewska — okolice Woli Polskiej, pow. Mińsk Mazowiecki WN — Witold Nocoń — Tworóg – wieś w woj. śląskim KP — Krzysztof Pakuła — Klaudyn, zachodnie obrzeże Warszawy JR — Janusz Ratajczak — Sobibór na Lubelszczyźnie AT — Agnieszka Tańczuk — Telikały, Wola Przybysławska w woj. lubelskie JW — Jarosław Wenta — okolice Zakopanego |
| Biotop | |
| Libellula quadrimaculata występuje powszechnie i pospolicie w całym kraju, jednak w górach zdecydowanie rzadziej. Nie ma większych wymagań odnośnie siedliska, choć zdecydowanie preferuje wody stojące. Występują tak powszechnie, że właściwie umieszczanie zdjęć biotopów jest czystą formalnością. | |
|
Jedno z licznych, niewielkich jeziorek, położonych w okolicy — między Wołowem a Brzegiem Dolnym (UTM XS18).
(foto Leszek Bielecki) |
|
Ja większość zamieszczonych tu fotografii wykonałam nad ogrodowym oczkiem wodnym na naszej działce rekreacyjnej w okolicy wsi Wola Polska w powiecie Mińsk Mazowiecki. Ważki czteroplame rozmnażają się w tym oczku i wiosną znajduję tam liczne wylinki. Widywałam też dziesiątki Libellula quadrimaculata nad pokazanym tu na zdjęciu torfowiskiem leśnym koło wsi Gęsianka (UTM EC49) w pobliżu naszej działki. (foto Ewa Miłaczewska) |
|
Leśne jeziorko w północnej części miasta Ząbki (UTM EC09) w powiecie wołomińskim, tuż za granicą administracyjną Warszawy.
(foto Grzegorz Brynda) |
| Samiec | |
|
To dojrzały osobnik ważki czteroplamej Libellula quadrimaculata. Sfotografowany został nad moim oczkiem wodnym (UTM EC49), na postawionym specjalnie nad wodą kijku bambusowym. Kijek taki jest mocny, sztywny, daje ważce doskonałe oparcie i pole obserwacyjne. Żadna z ważek stacjonarnie pilnujących swoich terytoriów nie pogardziła takim patykiem. Siadały tu L. quadrimaculata, L. depressa i wszystkie szablaki, jakie zjawiały się na naszej działce. Taki patyk ma dla ważek nieodparty urok, a dla mnie jest niesłychanie wygodnym miejscem do robienia zdjęć, pozwala na wygodne fotografowanie, bo jego długość jest dostosowana do mojego wzrostu i nie muszę się nisko pochylać; mogę też go dowolnie przestawiać w miejsca odpowiednio nasłonecznione i pochylać nad wodą.
Widzimy rozpostarte skrzydła ważki z charakterystycznymi dla rodzaju Libellula zaciemnieniami u nasady tylnej pary, oraz charakterystycznymi dla gatunku zażółceniami w polach medialnych przy nasadach obu par. Najważniejsze jednak są niewielkie zaciemnienia koło węzełków wszystkich skrzydeł. Zapewne to one były powodem nazwania ważki polską nazwą gatunkową CZTEROPLAMA. (foto Ewa Miłaczewska) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć. |
|
To nieco jaśniejszy samiec, zapewne trochę młodszy. Widzimy, że większość żyłek w skrzydłach jest czarna. Żółtawa jest żyłka kostalna na przestrzeni od nasady do węzełka. Żółte są drobne żyłki poprzeczne w polu marginalnym, także na przestrzeni do węzełka oraz te na tle ciemnych plam. Na bokach odwłoka biegną linie wąskich żółtych plamek. Ostatnie 5 segmentów odwłoka ma wyraźnie ciemniejszy kolor. Odwłok zakończony jest rozchylonymi w kształcie litery „V” czarnymi, górnymi narządami analnymi. (foto Ewa Miłaczewska) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć. |
|
Zadzierając do góry głowę ważka demonstruje białe czoło silnie kontrastujące z ciemnobrązowymi oczami.
(foto Ewa Miłaczewska) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć. |
|
Bok samca Libellula quadrimaculata sfotografowanego w Brzegu Dolnym (UTM XS18). Widać tu całkowicie czarne nogi ważki oraz czarne szwy na brązowo-żółtym tułowiu.
(foto Leszek Bielecki) |
|
Na tym zdjęciu widzimy ciemne oczy, białe czoło, żółto-biały nadustek, ciemną z jasnymi plamkami wargę górną i żółte żuwaczki.
(foto Ewa Miłaczewska) |
|
Na spodzie drugiego segmentu odwłoka widzimy wtórny aparat kopulacyjny.
(foto Ewa Miłaczewska) |
|
To zbliżenie pokazuje nam górne (zewnętrzne) narządy analne, a pomiędzy nimi krótsze o połowę narządy dolne (wewnętrzne). Obie pary narządów są czarne.
(foto Ewa Miłaczewska) |
|
Pod spodem odwłoka, na 8 segmencie widać pierwotny aparat kopulacyjny Libellula quadrimaculata.
(foto Ewa Miłaczewska) |
|
Jeszcze jeden samiec sfotografowany w pobliżu miejscowości Podczerwone na Podhalu (UTM DV16).
(foto Jarosław Wenta) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć. |
|
To bardzo już stary „zlatany” samiec, zszarzały, wręcz sczerniały, ze zniszczonymi skrzydłami. Ciągle siadał na bambusowym kijku i patrolował nasze oczko wodne. Zdjęcie zrobione 23 lipca 2009 roku.
(foto Ewa Miłaczewska) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć. |
|
Znacznie rzadsza forma Libellula quadrimaculata f. praenubila charakteryzująca się mocniejszymi zażółceniami w przedniej części wszystkich skrzydeł i przede wszystkim dodatkowymi ciemnymi plamami na końcach skrzydeł pod pterostigmą.
(foto Ewa Miłaczewska) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć. |
|
Libellula quadrimaculata f. praenubila ma takie zaciemnienia na końcach skrzydeł niezależne od płci. Tu widzimy samca.
(foto Ewa Miłaczewska) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć. |
| Samica | |
|
Nie ma wyrażnej różnicy w ubarwieniu samca i samicy. Samice zwykle bywają nieco jaśniejsze i mają nieco grubsze odwłoki, ale dopóki nie widzimy w naturze lub na zdjęciach obu płci — sprawa nie jest prosta. Ważnym wskaźnikiem jest zachowanie ważki. Samice nie siedzą i nie patrolują terytorium, nie biorą udziału w bójkach — choć czasem trudno odróżnić bójkę od kopulacji, która przebiega równie gwałtownie. Ta samica właśnie odpoczywa po składaniu jaj.
(foto Ewa Miłaczewska) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć. |
|
Samica sfotografowana w Międzyrzecu Podlaskim (UTM FC25). Widać tu przede wszystkim pękaty, w porównaniu z widzianym wcześniej u samca, odwłok. Jest on również jaśniejszy, miodowo-bursztynowy, podobnie jak u samca ma ciemne ostatnie segmenty i czarne narządy analne. Nie są one jednak rozchylone w kształcie litery „V”, lecz szeroko rozstawione, biegnące równolegle. Na bokach odwłoka widzimy po obu stronach linie żółtych plamek.
(foto Piotr Mikołajczuk) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć. |
|
Samica sfotografowana 26 maja 2013 r. na terenie hitlerowskiego obozu zagłady w Sobiborze (UTM FC80), niedaleko linii kolejowej łączącej Chełm z Włodawą, na Lubelszczyźnie. U tej ważki widać ciekawie zdwojoną ilość plamek na skrzydłach — poniżej pterostigmy i poniżej węzełka — w każdym skrzydle.
(foto Paweł Buczyński) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć. |
|
Leśne torfowisko koło wsi Gęsianka w powiecie Mińsk Mazowiecki. 15 maja 2010 roku, 15º ciepła, szaroburo i pochmurno, po całodobowym opadzie. Dopiero po południu zauważam pierwsze przeobrażenia ważek. Ta L. quadrimaculata siedziała jeszcze blisko wylinki, już pięknie wybarwiona, ale jeszcze przed pierwszym lotem. W miejscu, w którym ją zauważyłam nie było światła do zdjęć, stąd zdjęcie ważki na mojej dłoni. To samica Libellula quadrimaculata f. praenubila — ma mocno wybarwione na żółto strefy marginalne skrzydeł, ma duże, czarne plamy przy węzełkach i poniżej pterostigmy. Jej odwłok nie jest tak pękaty jak samic pokazanych powyżej, ale też jest ona od tamtych młodsza i nie ma w sobie dojrzałych do składania jajeczek. Tego dnia nad torfianką widziałam jeszcze drugą L. quadrimaculatę, też świeżo przeobrażoną, też samicę i też formy praenubila. (foto Ewa Miłaczewska) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć. |
|
Ta samica Libellula quadrimaculata f. praenubila została sfotografowana 10 czerwca 2021 r. koło wsi Telikały w woj. lubelskim (UTM FA19) — ma mocno wybarwione na żółto żyłki skrzydeł oraz duże, czarne plamy przy węzełkach i poniżej pterostigmy, dużo większe niż ta powyżej.
(foto Agnieszka Tańczuk) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć. |
|
Podobnie ubarwiona samica, napotkana również 10 czerwca 2021 r. w Woli Przybysławskiej (UTM EB99). Jest nieco starsza od poprzedniej i żółte żyłki nie są już tak jaskrawe.
(foto Agnieszka Tańczuk) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć. |
|
Ta L.quadrimaculata formy praenubila została sfotografowana 8 lipca 2021 r. w okolicach Tworogu, wsi koło Tarnowskich Gór (UTM CB30). Żółte żyłki już wyraźnie sciemniały, ale na tle jasnego piasku wspaniale widać całe użyłkowanie skrzydeł, zwłaszcza na powiększeniu.
(foto Witold Nocoń) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć. |
|
Tę samicę 4 lipca 2009 roku wyjęłam z wody (z naszego oczka wodnego), gdzie wpadła podczas składania jaj i nie potrafiła się z niej szybko wydostać, a zbliżająca się żaba zielona miała na nią wyraźną chrapkę. Żaby tylko czekają na taką okazję.
Widzimy dość gruby odwłok a pod nim, pod ósmym segmentem, pakiet jaj. (foto Ewa Miłaczewska) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć. |
|
Jeszcze zbliżenie na koniec odwłoka i wysuwające się z niego jaja i ważka wraca na wolność.
(foto Ewa Miłaczewska) |
| Zachowania rozrodcze | |
|
17 czerwca 2006 r. — zaloty w Woli Polskiej pow. Mińsk Mazowiecki.
(foto Ewa Miłaczewska) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć. |
|
„Lato, lato wszędzie, Zwariowało, oszalało moje serce Lato, lato wszędzie A Ty dziewczę zaraz wpadniesz w moje ręce...” Refren piosenki „Lato” Formacji Nieżywych Schabuff 11 czerwca 2019 r. — okolice Sobiboru (UTM FC80), koło Włodawy w woj. lubelskim. (foto Janusz Ratajczak) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć. |
|
17 czerwca 2006 r. obserwowałam terytorialnego samca siedzącego nad naszym oczkiem wodnym w Woli Polskiej pow. Mińsk Mazowiecki. W pewnym momencie nad oczko nadleciała samica, samiec pochwycił ją w locie i kopulowali w powietrzu zaledwie kilka sekund. Robili przy tym mnóstwo hałasu szeleszcząc skrzydłami. Następnie samica opadła ku wodzie...
(foto Ewa Miłaczewska) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć. |
|
... i zaczęła zrzucać na nią jaja. Samiec tymczasem unosił się nad nią kontrolując sytuację. Gdy wydawało się, że samica kończy składanie jaj — chwytał ją i znowu tworzyli miłosne serduszko w locie. A ona wracała do składania jaj. Rytuał powtórzył się jeszcze następne dwa razy.
(foto Ewa Miłaczewska) |
|
Na tym zdjęciu widać jaką energię ważka czteroplama wkłada w tę czynność. Unosi się i przypada odwłokiem ku wodzie powodując powstawanie na niej kręgów.
(foto Krzysztof Pakuła) |
| Larwa/wylinka | |
|
Piotr Mikołajczuk, przysłał mi takie zdjęcie larwy Libellula quadrimaculata wyłowionej spośród gnijących liści na dnie płytkiego zbiornika w międzyrzeckiej żwirowni.
(foto Piotr Mikołajczuk) |
|
13 maja 2005 r. w ogrodowym oczku wodnym w Woli Polskiej pow. Mińsk Mazowiecki wyłowiłam żywą larwę L. quadrimaculata. Zdjęcie zostało wykonane po umieszczeniu larwy w czystej wodzie; w płytkim, białym pudełku. Długość ciała larwy zwykle wynosi 24–27 mm. (foto Ewa Miłaczewska) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć. |
|
Wylinka napotkana 11 maja 2013 roku w Orelcu koło Leska Cerci sięgają poza połowę paraproktów. Kolce grzbietowe występujące na segmentach 3–8 są dość niskie. (foto Andrzej Kucharski) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć. |
|
Z boku widać wyraźnie, jak płasko przy ciele znajdują się kolce grzbietowe.
(foto Andrzej Kucharski) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć. |
|
Głowa znacznie bardziej zwęża się ku tyłowi niż u L. depressa (otwarcie tego linku w nowym oknie pozwoli na łatwiejsze porównanie).
(foto Andrzej Kucharski) |
|
Na krawędzi głaszczka wargowego obserwujemy symetryczne występy, a między nimi bardzo płytkie karby — co znacznie lepiej widać po powiększeniu zdjęcia.
(foto Andrzej Kucharski) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć. |
| Galeria zdjęć |
|
|
||
|
|
|
Podczas XV Sympozjum w Smołdzinie Piotr Mikołajczuk opowiedział o licznym występowaniu Libellula quadrimaculata w sierpniu 2018 r. w okolicach Międzyrzeca Podlaskiego na północnej Lubelszczyźnie. Ważek było bardzo dużo i miały niezniszczone skrzydła, które najczęściej ulegają uszkodzeniu dopiero podczas walk w okresie godów. Domniemywał, że mogły się one tam znaleźć po przylocie z północnej części Europy, gdzie jest chłodniej i przeobrażają się one później. Trudno się z tym nie zgodzić zważywszy, że ważka czteroplama Libellula quadrimaculata jest ważką o dużych skłonnościach do dalekich, masowych przelotów. Przedstawiciele tego gatunku przemieszczają się na duże odległości w chmarach liczących setki tysięcy osobników. Takie przeloty widziane były w Poznaniu, bodajże w 1952 r., w Łodzi, Gdańsku i w Warszawie. Były teź opisywane przeze mnie, między innymi na podstronach — https://wazki.pl/warszawa_1933.html oraz https://wazki.pl/warszawa_1956.html na warszawskiej stronie obserwacji czynionych w miastach. W roku 2012 masowe przeloty obserwowane były na Wybrzeżu, o czym donosił na forum entomologicznym Szymon Bzoma. Na XII Sympozjum w Gryżynie w 2015 r. notowano również napotkanie Libellula quadrimaculata na dwóch różnych stanowiskach w dniu 22 sierpnia, co opisano w artykule — Dane o ważkach (Odonata) Gryżyńskiego Parku Krajobrazowego i okolic (Polska środkowo-zachodnia) zebrane podczas XII Ogólnopolskiego Sympozjum Odonatologicznego PTE (Gryżyna, 21–23.08.2015) — opublikowanym w Tomie 11 (2) Odonatrix. |
|
|
||
|
|
|
|
||
|
|
|
|
||
|
|
|
Przeobrażenie 1 maja 2011 r. |
|
|
||
|
|
|
|
||
|
|
|
|
||
|
|
|
|
||
|
|
|
|
||
|
|
|
|
||
|
|
|
Z terminami użytymi w opisie można zapoznać się na stronie: SŁOWNIK lub BUDOWA WAŻKI.
Porównanie ważek Libellula spotykanych w Polsce można obejrzeć na stronie: WAŻKA LIBELLULA. |