Ważki - Lecicha białoznaczna, orthetrum albistylum

TB — Thomas Brockhaus — Jez. Czarnogłowie w Borach Tucholskich

PBu — Paweł Buczyński — Lublin Zemborzyce, Brok, Puławy i Nasutów
AJL — Agata Jirak-Leszczyńska — Puszcza Niepołomicka
MK — Michał Kaczorowski — Arkadia (Nieborów) i Warszawa
PK — Paweł Kobyłecki — Ossów woj. mazowieckie
AK — Andrzej Kucharski — Uherce Mineralne koło Leska i Stary Toruń
AKu — Adam Kuńka — kamieniołom Górażdże, woj. opolskie
JL — Jakub Liberski — Worek Turoszowski
ŁL — Łukasz Lis — Dobra, pow. sanocki, woj. podkarpackie
JM — Janusz Mazur — Stawy Retkińskie w Łodzi
PM — Piotr Mikołajczuk — Międzyrzec Podlaski i okolice
EM — Ewa Miłaczewska — pow. Mińsk Mazowiecki i pow. Kałuszyn
PN — Piotr Nowoszyński — wieś Stękiny koło Olsztyna
KPrz — Katarzyna Przondziono — Dolina Trzech Stawów Katowice
JR — Janusz Ratajczak — Tarnowa Łąka woj. wielkopolskie
GT — Grzegorz Tończyk — Worek Turoszowski
PŻ — Przemysław Żurawlew — pow. pleszewski

— uczestnicy XII Sympozjum Sekcji Odonatologicznej — Gryżyński Park Krajobrazowy (opis w

)

Występowanie

	*Występowanie Orthetrum albistylum* w Polsce — szkic sporządzony na podstawie Atlasu rozmieszczenia ważek (Odonata) w Polsce 1 — pierwotny obszar występowania 2 — obszar ostatnio skolonizowany 3 — stwierdzenia występowania okresowego lub efemerycznego 4 — obszar poza zasięgiem występowania 5 — punkty, w których wykonano zdjęcia: TB — Thomas Brockhaus — Jez. Czarnogłowie w Borach Tucholskich PBu — Paweł Buczyński — Lublin Zemborzyce, Brok, Puławy i Nasutów AJL — Agata Jirak-Leszczyńska — Puszcza Niepołomicka MK — Michał Kaczorowski — Arkadia (Nieborów) i Warszawa PK — Paweł Kobyłecki — Ossów woj. mazowieckie AK — Andrzej Kucharski — Uherce Mineralne koło Leska i Stary Toruń AKu — Adam Kuńka — kamieniołom Górażdże, woj. opolskie JL — Jakub Liberski — Worek Turoszowski ŁL — Łukasz Lis — Dobra, pow. sanocki, woj. podkarpackie JM — Janusz Mazur — Stawy Retkińskie w Łodzi PM — Piotr Mikołajczuk — Międzyrzec Podlaski i okolice EM — Ewa Miłaczewska — pow. Mińsk Mazowiecki i pow. Kałuszyn PN — Piotr Nowoszyński — wieś Stękiny koło Olsztyna KPrz** — Katarzyna Przondziono — Dolina Trzech Stawów Katowice JR — Janusz Ratajczak — Tarnowa Łąka woj. wielkopolskie GT — Grzegorz Tończyk — Worek Turoszowski PŻ — Przemysław Żurawlew — pow. pleszewski — uczestnicy XII Sympozjum Sekcji Odonatologicznej — Gryżyński Park Krajobrazowy (opis w )


Biotop
Orthetrum albistylum jest gatunkiem umiarkowanie rozpowszechnionym w południowo-wschodniej części kraju, w pozostałej jest zdecydowanie bardziej rozproszonym i rzadkim. Zasiedla wody stojące i wolnopłynące preferując wody ubogie w roślinność, o niewielkich strefach szuwarowych i odkrytych brzegach. Lubi zdecydowanie zbiorniki antropogeniczne: piaskownie, żwirownie, glinianki, stawy.


Samiec

	Podczas wspólnego obserwowania lotów patrolowych 19 lipca 2007 r. w Gołębiówce gm. Kałuszyn (UTM EC68) widzieliśmy, że samce lecichy białoznacznej Orthetrum albistylum latały w patrolu wzdłuż brzegu, w zgodzie z lecichami pospolitymi Orthetrum cancellatum. Oba te gatunki lecich, choć bardzo podobne, różnią się wyraźnie. Mają nieco inne ubarwienie. Odwłoki samców lecich białoznacznych wydają się być znacznie jaśniejsze, niemal kredowobiałe, nie mają żadnych żółtych plamek, które często widujemy u lecich pospolitych Orthetrum cancellatum, a na końcach tych odwłoków jaśnieją białe narządy analne. Narządy te mogą z wiekiem ciemnieć i dlatego, przy oznaczaniu gatunku trzeba się kierować wszystkimi wyróżniającymi cechami. Tu widzimy jasnego, młodego samca z brązowawymi jeszcze oczami. Wyraźnie widoczne są dwa jasne pasy na bokach tułowia, takich pasów nie mają lecichy pospolite, których tułowie są brązowooliwkowe, całkowicie jednolite. (foto Piotr Mikołajczuk) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

	Ten samiec jest już osobnikiem dojrzałym, o czym świadczą zabarwione na niebieskozielony kolor oczy. Skrzydła tej ważki są czarno użyłkowane, z wyjątkiem jasnych przednich krawędzi (żyłek kostalnych), czarne są też pterostigmy. Również całkowicie czarne są nogi samca Orthetrum albistylum. (foto Piotr Mikołajczuk) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

	To piękne zdjęcie samca od strony grzbietowej. Widać na nim, że przednie krawędzie skrzydeł są żółtawe. Pomiędzy skrzydłami biegnie wzdłuż tułowia pas o jasnej barwie — takiej samej, jak na bokach tułowia. Na odwłoku samca nie widać jeszcze żadnych zadrapań, o których będzie mowa za chwilę. (foto Piotr Mikołajczuk) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

	Na tym zdjęciu obserwujemy charakterystyczne dla gatunku ubarwienie odwłoka. Pierwsze dwa segmenty są szarawe — zaledwie lekko „przypudrowane” jasnoniebieskim kolorem, następne cztery są zdecydowanie jasnoniebieskie z białymi plamkami po bokach, cztery ostatnie segmenty są czarne, a na ostatnim — dziesiątym — widać białe narządy analne. Niebieski pudrowy nalot na segmentach 3-6 jest podrapany, co jednoznacznie świadczy o tym, że samiec ten czynił już próby przedłużenia gatunku. Takie ślady zostawiają właśnie „kolczaste” odnóża samic, a widoczne są one tylko u samców gatunków mających na odwłoku pudrowy nalot. (foto Piotr Mikołajczuk) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

	Jasne pasy na bokach tułowia, a także białe narządy analne, są doskonale widoczne nawet u ważek obserwowanych w locie patrolowym. To zdjęcie wykonano 28 czerwca 2008 roku w Arkadii (UTM DC36). (foto Michał Kaczorowski)

	21 czerwca 2014 r. Teneralny samiec. Żwirownia w Dobrej pow, sanocki, woj. podkarpackie. (foto Łukasz Lis) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

	5 czerwca 2013 r. juwenilny samiec sfotografowany w Uhercach Mineralnych koło Leska (UTM FV08). (foto Andrzej Kucharski) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

	5 czerwca 2013 r. ten sam samiec, co wyżej — ma pięknie kontrastujące jasne pasy na bokach ciemnego tułowia. (foto Andrzej Kucharski) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

	26 sierpnia 2015 r. w Broku nad Bugiem (UTM ED53) — mocno zlatany, stary samiec, ze ściemniałymi narządami analnymi. Trudno go odróżnić od samca Orthetrum cancellatum. (foto Paweł Buczyński) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

	26 sierpnia 2015 r. w Broku nad starorzeczem Bugu — również stary samiec, u którego zatarł się kontrast jasnych pasów na bokach ciemnego tułowia. Trzeba się dobrze przyjrzeć, żeby nie pomylić go z samcem Orthetrum cancellatum. (foto Paweł Buczyński) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

	Głowa samca — 17 czerwca 2016 r. w Uhercach Mineralnych pow. Lesko. (foto Andrzej Kucharski)

	Skrzydła samca — 17 czerwca 2016 r. w Uhercach Mineralnych pow. Lesko. (foto Andrzej Kucharski) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

	5 czerwca 2013 r. — białe narządy analne juwenilnego samca. (foto Andrzej Kucharski)

	26 czerwca 2015 r. nad stawem rybnym w Starym Toruniu (UTM CD27) — pociemniałe narządy analne starszego samca Orthetrum albistylum widziane z boku. (foto Andrzej Kucharski) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

	17 czerwca 2016 r. w Uhercach Mineralnych pow. Lesko — wtórny aparat kopulacyjny. (foto Andrzej Kucharski)


Samica

	Młoda samica Orthetrum albistulum sfotografowana 16 czerwca 2016 roku w Nasutowie (UTM FB09) leżącym niedaleko na północ od Lublina. Samica uniosła skrzydła demonstrując wyraźne, jasne pasy na tułowiu. Jest bardzo młoda, ma jeszcze niewybarwione na zielono oczy. Na swój zapewne pierwszy w życiu posiłek zjada jakiegoś białego motyla. (foto Paweł Buczyński) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

	Samica napotkana w Woli Polskiej (UTM EC49) — 10 lat wcześniej — w lipcu 2006 roku jest najwyraźniej starsza od sfotografowanej przez Pawła. Ma oliwkowozielone oczy, zszarzały też już barwy na jej odwłoku. Nadal jaskrawo kontrastują z resztą ciała białe narządy analne. Pojawiła się w naszym ogrodzie nieoczekiwanie i bez żadnego związku z oczkiem wodnym. Była tu najwyraźniej na polowaniu i widziałam ją zjadającą jakąś złapaną muchę. (foto Ewa Miłaczewska) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

	To ta sama samica widziana z przodu, widać jej oliwkowozielone oczy, białe czoło i jasne pasy na bokach tułowia. Nogi samicy są czarne z jasnymi smugami na udach i biodrach. (foto Ewa Miłaczewska) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

	Przyjrzyjmy się teraz zakończeniu odwłoka samicy. Widzimy wyraźnie, że samice mają białe nie tylko narządy analne, ale również ostatni, dziesiąty segment odwłoka. (foto Przemysław Żurawlew) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.


Zachowania rozrodcze

	Pary lubią łączyć się na gołej ziemi. Zapewne tu czują się stabilnie, są to przecież ważki dość duże i ciężkie. Możemy tu porównać kolory na ciałach obu płci. Pasy na bokach tułowia u samca są jasne, białawe, a nawet niebieskawe — u samicy żółtozielone. Odwłok samicy jest wyraźnie grubszy. Czoło samca jest białe, czasem lekko niebieskie — samicy żółte. Oczy samic są jaśniejsze. (foto Piotr Mikołajczuk) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

	Pary siadały też na suchych, sztywnych roślinach. Widzimy tu, że żyłki kostalne wszystkich skrzydeł u obu płci są żółtawe. (foto Piotr Mikołajczuk) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

	To zdjęcie zrobione 25 czerwca 2016 r. podczas Sympozjum w Działoszynie. Na obszarze spuszczonego Zbiornika Niedów uczestnicy obserwowali liczne Orthetrum albistylum i ich zachowania rozrodcze. Jest to nowe dla tego gatunku stanowisko. Dojście do wody było bardzo utrudnione, bo dno zbiornika obeschło tylko po wierzchu, dalej było grząskie błoto. Zdjęcie wykonano z dużej odległości, wyłącznie w celach dokumentacyjnych. (foto Grzegorz Tończyk) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

	8 lipca 2012 r. — samiec Orthetrum albistylum nadzorujący składanie jaj nad stawem rybnym w Uhercach Mineralnych koło Leska woj. podkarpackie. (foto Andrzej Kucharski) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

	Ta sama scena. Samiec krąży nad składajacą jaja samicą, którą widzimy na dole w 1/3 długości zdjęcia od lewej ramki. (foto Andrzej Kucharski) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

	Pilnuje jej nawet, gdy ta przez moment przysiada dla odpoczynku. (foto Andrzej Kucharski) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

	Samica Orthetrum albistylum składająca jaja, zaobserwowana na starorzeczu Wisły koło Ispiny (UTM DA55), podczas XVI Sympozjum Sekcji Odonatologicznej w Puszczy Niepołomickiej. Wydaje się, że robi to samotnie, ale niewykluczone, że samiec po prostu nie zmieścił się w kadrze. (foto Agata Jirak-Leszczyńska) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

	To się nazywa lot synchroniczny! Samiec leci tuż nad samicą. Zdjęcie zostało wykonane 11 lipca 2019 r. w nieczynnym wyrobisku piasku koło miejscowości Tarnowa Łąka (UTM XT13), woj wielkopolskie. (foto Janusz Ratajczak) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

	Składanie jaj 2 lipca 2020 r. nad stawami rybnymi w Ossowie (UTM EC19) między Rembertowem a Okuniewem w woj. mazowieckim. (foto Paweł Kobyłecki) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.


Larwa/wylinka

	To zdjęcie zrobił Piotr Mikołajczuk w 2009 roku, wtedy udało mu się tę larwę oznaczyć zaledwie co do rodzaju. (foto Piotr Mikołajczuk) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

	W roku 2010 złowił taką samą larwę i tym razem sfotografował ją dużo dokładniej. Widać tu charakterystyczny dla gatunku Orthetrum albistylum ciemny rysunek na ostatnich czterech segmentach odwłoka. Na powiększeniu widać też, że jest to larwa bardzo „kosmata”. Lecicha białoznaczna nie ma kolców grzbietowych — a tylko wzgórki i gęste kępy szczecinek w miejscu kolców grzbietowych — co na na niektórych zdjęciach może wyglądać jak kolce. Długość ciała larwy wynosi około 21-25 mm. (foto Piotr Mikołajczuk) Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.