KATOWICE

Staw Górnik na Giszowcu





Historia obecnej dzielnicy Giszowiec sięga 1907 roku, kiedy rozpoczęto tu budowę osiedla dla pracowników zakładów koncernu Gisches Erben (Spadkobiercy Gischego). W roku 1910 kiedy zakończyła się jego budowa według projektu Jerzego i Emila Zillmana wokół centralnego placu znalazły swoje miejsce szkoła, sklep, gospoda, poczta, administracja osiedla, nadleśnictwo oraz łaźnia i pralnia z maglem. Domy mieszkalne od dwu do czterorodzinnych z otaczającym je ogrodem wzorowane były na tradycyjnych śląskich chatach wiejskich. W tym stanie osiedle przetrwało do końca lat sześćdziesiątych, kiedy to dla nowo powstałej kopalni Staszic rozpoczęto budowę bloków mieszkalnych. W połowie lat siedemdziesiątych wyburzono zachodnią część starego osiedla, a na jej miejscu powstały jedenastopiętrowe bloki z wielkiej płyty. Dalsze wyburzenia przerwały protesty społeczne lat osiemdziesiątych i zmiana pierwszego sekretarza PZPR. Obecnie ocalała część starej zabudowy objęta jest ochroną konserwatorską.

Staw Górnik (UTM CA66) o powierzchni 1,25 ha jest stawem przepływowym na potoku Bolina Południowa. Znajduje się w katowickiej dzielnicy Giszowiec pomiędzy osiedlem Adama, a północnym krańcem lasów Murckowskich. Od drugiego, mniejszego stawu, położonego po jego zachodniej stronie oddziela go droga łącząca Giszowiec z mysłowicką dzielnicą Wesoła.

W roku 2011 ze stawu została spuszczona woda, według niektórych źródeł z powodu prac rewitalizacyjnych (pisze Krzysztof Przondziono). Inne twierdzą natomiast, że z powodem tego było wybieranie pokładów węgla bezpośrednio spod niecki stawu. Nieopróżniony zbiornik w tym przypadku stanowiłby realne zagrożenie zalania wyrobisk górniczych. Stan ten trwał przez cały rok 2012. W trakcie mojej pierwszej wizyty nad tym zbiornikiem — późną jesienią 2012 roku — nie stwierdziłem jakiś większych robót poza odnowieniem przepustu w zachodniej części stawu. W maju 2013 roku staw wypełniony był w jednej trzeciej swej objętości i nie zaobserwowałem nad nim ani jednej ważki. W lipcu wypełniony był już prawie w połowie, a przebywających nad nim ważek było całe mnóstwo. W związku z tym, o ile woda nie zostanie ponownie spuszczona, ważki szybko powrócą w to miejsce, tym bardziej, że zbiornik po drugiej stronie ulicy umożliwił przetrwanie wielu ich gatunkom.

W kolejnych latach 2014–2017 obserwacje nad Stawem Górnik prowadziła niemal codziennie Maria Wiszniowska, która pisze: „Porównać ilości ważek mogę tylko z dwóch ewentualnie trzech lat. Początkowo nie zwracałam na to uwagi, bo ważki interesowały mnie przede wszystkich jako obiekty zdjęć. Dopóki nad stawem pieczę sprawowali członkowie związku wędkarskiego brzeg był koszony i oczyszczany parę razy w sezonie. Nie wiem, kto teraz jest gospodarzem tego stawu, jest zaniedbany, brzeg jest zarośnięty, poryty przez dziki. Woda wysycha w okresie późnego lata i jesieni. w ostatnim sezonie jednak opadów było sporo i staw nie wysechł (poziom wody w porównaniu z wiosną znacznie się tylko obniżył). Nowy jaz jest zdewastowany.”

Najwyraźniej owo zaniedbanie, a raczej pozostawienie stawu samemu sobie, bez ingerencji człowieka, pozwoliło na zwiększenie różnorodności odonatofauny. Ilość obserwowanych gatunków od okresu 2011–13 r. do 2017 r. wzrosła prawie dwukrotnie (z 22 do 41) i jest to teraz najpewniej najbogatszy pod tym względem zbiornik w całej konurbacji. Trzeba jednak wziąć pod uwagę fakt, że podczas codziennych obserwacji prowadzonych w latach 2014–2017 istniała możliwość zauważenia większej ilości gatunków, niż przy obserwacjach czynionych w większych odstępach czasu.

POWRÓT
Ważki Katowic

Zdjęcia: Katarzyna Przondziono
Maria Wiszniowska
polska.e-mapa.net
Badania terenowe i tekst: Krzysztof Przondziono
(2011–2013)
Maria Wiszniowska
(2014–2018)
Bogusława Jankowska
(2018)
© Ewa Miłaczewska

 
 
 
Widoczne na planie osiedle Adama wybudowano dla pracowników kopalni Staszic pod koniec lat siedemdziesiątych XX w.
(polska.e-mapa.net)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
Na zdjęciu satelitarnym widać że osiedle Adama wybudowano na terenie lasu.
(polska.e-mapa.net)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

 
Pusta niecka stawu jesienią 2012 roku. Na przeciwległym północno-wschodnim brzegu widać wyremontowany przepust.
(foto Katarzyna Przondziono)
Maj 2013 r. — staw zaczyna się napełniać wodą — jest już około 1/3 przewidywanej ilości wody.
(foto Katarzyna Przondziono)

 
Lipiec 2013 r. — staw jest już mniej więcej w połowie napełniony.
(foto Katarzyna Przondziono)
Widok w przeciwnym kierunku.
(foto Katarzyna Przondziono)

 
Mniejszy staw wiosną.
(foto Katarzyna Przondziono)
Ten sam staw jesienią.
(foto Katarzyna Przondziono)

 
25 października 2016 r. — tak wygląda Staw Górnik jesienią — woda jest bardzo płytka.
(foto Maria Wiszniowska)
5 kwietnia 2017 r. — po wiosennych roztopach wody w stawie jest znacznie więcej.
(foto Maria Wiszniowska)

 
22 września 2017 r. — w tym roku jesienią wody jest więcej niż w ubiegłym, ale lato było raczej mokre.
(foto Maria Wiszniowska)
Zniszczony przepust — stan z 24 września 2017 roku.
(foto Maria Wiszniowska)

 
5 sierpnia 2018 r. — lato jest suche i gorące, wysokie temperatury utrzymują się od początku kwietnia.
(foto Maria Wiszniowska)
19 sierpnia 2018 r. na dawnym dnie stawu pozostały tylko błotniste kałuże, w których leżą martwe ryby.
(foto Maria Wiszniowska)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.

 
8 października 2018 r. — po suchym i gorącym lecie staw praktycznie nie istnieje. Dno jest suche i zryte przez dziki.
(foto Maria Wiszniowska)
Na tym obszarze 8 października 2018 r. obserwowano rzadką ważkę południową — samca husarza wędrownego Anax ephippiger. To wyjątkowo późne spotkanie opisano w notatce w Tomie 14 biuletynu „Odonatrix”.
(foto Maria Wiszniowska)

   
Ważki zarejestrowane nad Stawem Górnik
(47 gatunków)
Kliknięcie w nazwę ważki powoduje przejście do strony poświęconej danemu gatunkowi
 
Zygoptera

Świtezianka błyszcząca Calopteryx splendens
Pałątka pospolita Lestes sponsa
Pałątka niebieskooka Lestes dryas
Pałątka południowa Lestes barbarus
Pałątka mała Lestes virens
Pałątka zielona Chalcolestes viridis
Straszka pospolita Sympecma fusca
Straszka syberyjska Sympecma paediscagatunek chroniony
Tężnica wytworna Ischnura elegans
Tężnica mała Ischnura pumilio
Nimfa stawowa Enallagma cyathigerum
Łątka wczesna Coenagrion pulchellum
Łątka dzieweczka Coenagrion puella
Łątka halabardówka Coenagrion hastulatum
Oczobarwnica większa Erythromma najas
Oczobarwnica mniejsza Erythromma viridulum
Łunica czerwona Pyrrhosoma nymphula
Pióronóg zwyczajny Platycnemis pennipes
Anisoptera

Żagnica jesienna Aeshna mixta
Żagnica południowa Aeshna affinisważka południowa
Żagnica ruda Aeshna isoceles
Żagnica wielka Aeshna grandis
Żagnica sina Aeshna cyanea
Husarz władca Anax imperator
Husarz ciemny Anax parthenope
Husarz wędrowny Anax ephippigerważka południowa
Żagniczka wiosenna Brachytron pratense
Gadziogłówka pospolita Gomphus vulgatissimus
Trzepla zielona Ophiogomphus ceciliagatunek chroniony
Szklarka zielona Cordulia aenea
Miedziopierś metaliczna Somatochlora metallica
Przeniela dwuplama Epitheca bimaculata
Ważka czteroplama Libellula quadrimaculata
Ważka płaskobrzucha Libellula depressa
Lecicha pospolita Orthetrum cancellatum
Lecicha białoznaczna Orthetrum albistylumważka południowa
Lecicha mała Orthetrum coerulescensważka południowa
Lecicha południowa Orthetrum brunneumważka południowa
Zalotka torfowcowa Leucorrhinia dubia
Zalotka większa Leucorrhinia pectoralisgatunek chroniony
Szablak czarny Sympetrum danae
Szablak krwisty Sympetrum sanguineum
Szablak żółty Sympetrum flaveolum
Szablak wędrowny Sympetrum fonscolombiiważka południowa
Szablak późny Sympetrum striolatum
Szablak zwyczajny Sympetrum vulgatum
Szablak południowy Sympetrum meridionaleważka południowa
 
 
Obserwacje

.
Świtezianka błyszcząca
Calopteryx splendens
2011–2013 — dwa samce i jedna samica.
2014+, 2015+, 2016+, 2017+, 2018+ — dwa–trzy osobniki przelotnie w każdym sezonie.
 
Pałątka pospolita
Lestes sponsa
2011–2013 — pospolita, samce, samice, kopulacje, składanie jajeczek.
2014+, 2015+, 2016+, 2017+, 2018+ — bardzo liczna, w 2017 r. liczba nieco mniejsza.
 
Pałątka niebieskooka
Lestes dryas
2014+, 2015+, 2016-brak, 2017+, 2018+ — liczna.
 
Pałątka południowa
Lestes barbarus
2014-brak, 2015-brak, 2016+, 2017+, 2018+ — po kilka osobników.
 
Pałątka mała
Lestes virens
2011–2013 — kilkanaście samców i samic, tandemy — składanie jajeczek.
2014+, 2015+, 2016+, 2017+, 2018+ — wyraźna tendencja wzrostowa, w 2017 — bardzo liczna.
 
Pałątka zielona
Chalcolestes viridis
2014+, 2015+, 2016+, 2017+, 2018+ — bardzo liczna, bez zmian. W 2017 setki tandemów składających jaja.
 
Straszka pospolita
Sympecma fusca
2014+, 2015+, 2016+ 2017+, 2018+ — liczna nad stawem w okresie przeobrażeń i rozrodu, poluje na leśnych polanach w pobliżu stawu, ilość bez zmian.
 
Straszka syberyjska
Sympecma paedisca
2014–brak, 2015+, 2016–brak, 2017–brak — w 2015 tylko jeden osobnik.
 
Tężnica wytworna
Ischnura elegans
2011–2013 — liczna.
2014+, 2015+, 2016+, 2017+, 2018+ — liczna, bez zmian.
 
Tężnica mała
Ischnura pumilio
2014+, 2015+, 2016+, 2017+, 2018+ — kilka osobników, bez zmian.
 
Nimfa stawowa
Enallagma cyathigerum
2011–2013 — kilkanaście osobników.
2014+, 2015+, 2016+, 2017+, 2018+ — kilka osobników w sezonie, bez zmian.
 
Łątka wczesna
Coenagrion pulchellum
2018+ — pojedyncze osobniki.
 
Łątka dzieweczka
Coenagrion puella
2011–2013 — bardzo liczna.
2014+, 2015+, 2016+, 2017+, 2018+ — bardzo liczna, bez zmian.
 
Łątka halabardówka
Coenagrion hastulatum
2014+, 2015+, 2016+, 2017+, 2018+ — liczna, bez zmian.
 
Oczobarwnica większa
Erythromma najas
2014+, 2015+, 2016+, 2017+, 2018+ — spada populacja, powodem może być brak roślinności w wodzie.
 
Oczobarwnica mniejsza
Erythromma viridulum
2014+, 2015–brak, 2016–brak, 2017–brak — populacja nie rozwinęła się, powodem może być brak roślinności w wodzie.
 
Łunica czerwona
Pyrrhosoma nymphula
2011–2013 — nieliczna
2014+, 2015+, 2016+, 2017+, 2018+ — liczna w każdym sezonie.
 
Pióronóg zwyczajny
Platycnemis pennipes
2014+, 2015+, 2016+, 2017+, 2018+ — kilka osobników w każdym sezonie.
 
Żagnica jesienna
Aeshna mixta
2011–2013 — dwa samce podczas patrolu.
2014+, 2015+, 2016+, 2017+, 2018+ — kilka osobników w każdym sezonie.
 
Żagnica południowa
Aeshna affinis
2011–2013 — jeden patrolujący samiec.
2014 i 2015 nie obserwowano, w 2016 3–4 osobników, w 2017 przeobrażenia (ponad 20), 2018. Widoczna tendencja wzrostowa.
 
Żagnica ruda
Aeshna isoceles
2014+, 2015+, 2016+, 2017+, 2018+ — tendencja wzrostowa, w 2017 liczna.
 
Żagnica wielka
Aeshna grandis
2011–2013 — około 10 osobników.
2014+, 2015+, 2016+, 2017+, 2018+ — 2–3 osobniki w każdym sezonie.
 
Żagnica sina
Aeshna cyanea
2014+, 2015+, 2016+, 2017+, 2018+ — liczna z tendencją wzrostową.
 
Husarz władca
Anax imperator
2011–2013 — kilka samców w locie (mniej niż husarzy ciemnych).
2014+, 2015+, 2016+, 2017+, 2018+ — kilka osobników w każdym sezonie.
 
Husarz ciemny
Anax parthenope
2011–2013 — kilka samców w locie.
2014+, 2015+, 2016+, 2017+, 2018+ — jeden osobnik w każdym sezonie.
 
Husarz wędrowny
Anax ephippiger
2018+ — jeden osobnik spotkany 8 października.
 
Żagniczka wiosenna
Brachytron pratense
Od 2016+, 2017+, 2018+ — kilka osobników.
 
Gadziogłówka pospolita
Gomphus vulgatissimus
2013+ — jeden samiec.
 
Trzepla zielona
Ophiogomphus cecilia
2012+, 2014+, 2015+, 2018+ — pojedyncze samce.
 
Szklarka zielona
Cordulia aenea
2011–2013 — kilka samców w locie.
2014+, 2015+, 2016+, 2017+, 2018+ — 2–3 osobniki w każdym sezonie.
 
Miedziopierś metaliczna
Somatochlora metallica
2011–2013 — kilka osobników.
2014+, 2015+, 2016–brak,, 2017+, 2018+ — 2–3 osobniki w sezonie.
 
Przeniela dwuplama
Epitheca bimaculata
2015 — jeden przeobrażający się samiec.
 
Ważka czteroplama
Libellula quadrimaculata
2011–2013 — kilkanaście osobników.
2014+, 2015+, 2016+, 2017+, 2018+ — dość liczna w każdym sezonie.
 
Ważka płaskobrzucha
Libellula depressa
2011–2013 — kilkanaście osobników.
2014+, 2015+, 2016+, 2017+, 2018+ — kilka osobników w każdym sezonie.
 
Lecicha pospolita
Orthetrum cancellatum
2011–2013 — kilkanaście osobników.
2014+, 2015+, 2016+, 2017+, 2018+ — liczna w 2017 bardzo liczna.
 
Lecicha białoznaczna
Orthetrum albistylum
2014+, 2015+, 2016+, 2017+, 2018+ — kilka osobników, ilości bez zmian.
 
Lecicha mała
Orthetrum coerulescens
2015+, 2016+, 2017+, 2018+ — kilka osobników, ilości bez zmian.
 
Lecicha południowa
Orthetrum brunneum
2018 — jeden samiec
 
Zalotka torfowcowa
Leucorrhinia dubia
2014+, 2015+ — kilka osobników w sezonie.
 
Zalotka większa
Leucorrhinia pectoralis
2011–2013 — 1 juwenilny i 3 dojrzałe samce.
2014–brak, 2015+, 2016+, 2017+, 2018+ — kilka osobników w sezonie.
 
Szablak czarny
Sympetrum danae
2011–2013 — liczny gatunek, samce, samice, kopulacje, składanie jajeczek.
2014+, 2015+, 2016+, 2017+, 2018+ — liczny w 2017 spadek liczebności.
 
Szablak krwisty
Sympetrum sanguineum
2011–2013 — bardzo liczny gatunek, samce, samice, kopulacje i składanie jajeczek.
2014+, 2015+, 2016+, 2017+, 2018+ — bardzo liczny w 2016 przeobrażenia setek osobników w 2017 niewielki spadek liczebności.
 
Szablak żółty
Sympetrum flaveolum
2018 —kilka osobników
 
Szablak wędrowny
Sympetrum fonscolombii
2016+, — jeden osobnik obserwowany przez około miesiąc w 2016 r.
 
Szablak późny
Sympetrum striolatum
2011–2013 — kilka osobników, kopulacje.
2014+, 2015+, 2016+, 2017+, 2018+ — liczny bez zmian.
 
Szablak zwyczajny
Sympetrum vulgatum
2011–2013 — kilka osobników, kopulacje.
2014+, 2015+, 2016+, 2017+, 2018+ — liczny, liczne przeobrażenia.
 
Szablak południowy
Sympetrum meridionale
2014–brak, 2015+, 2016–brak, 2017+, 2018+ — liczny bez zmian.