Gdansk zlewnia Strzelenki

GDANSK

Zlewnia Strzelenki

Niewielka rzeka Strzelenka jest dopływem Raduni, łącząc się z nią w Lniskach, a Radunia jest dopływem Motławy, która przepływa przez gdańskie Główne Miasto. By nie dopuścić do wystąpienia Raduni z brzegów, miasto Gdańsk zbudowało po 2002 r. cztery zbiorniki retencyjne — Barniewice, Klukowo, Rębiechowo III i Budowlanych II. Na załączonych mapach zbiorniki te są ponumerowane kolejno od 1 do 4. Wszystkie leżą (UTM CF32-CF33) w bliskiej odległości gdańskiego portu lotniczego, który został zbudowany na kartoflisku, na którym rozpoczyna się akcja „Blaszanego Bębenka” Güntera Grassa. Niedawno oddano do eksploatacji dwa kolejne zbiorniki, których wody spływają do Strzelenki — Osowa II (pow. 13700 m²) (X), która gromadzi wody powierzchniowe z dzielnicy Osowej oraz Strzelniczka II (pow. 45000 m²) (Y), który znajduje się w dzielnicy Kokoszki, na zachód od Zbiornika „Budowlanych II”. Te dwa ostatnie są tak „świeże”, że jeszcze nie zdążyła urosnąć żadna roślinność wodna, na razie więc ważki tam będą jak na lekarstwo, najwyżej przelatujące.

POWRÓT

Ważki Gdańska

Zdjęcia: Peter Senn
polska.e-mapa.net

Badania terenowe: Peter Senn

Tekst: Peter Senn

© Ewa Miłaczewska

Mapa z 2018 r. pokazująca położenie czterech zbiorników retencyjnych zaliczonych do Zlewni Strzelenki.
(https://www.gdansk.pl/zielony-gdansk/mapa-wody-gdanska,a,51862)

Fragment mapy sztabu generalnego W.P. N-34-49-D-d (Rębiechowo) wydana w 1955 r. bazująca na sytuacji terenowej w 1953 r. Do lat 1980-tych niewiele się zmieniło w krajobrazie tutejszym.

Mapa przedwojenna pokazująca teren przyszłych czterech zbiorników 1–4. Obszary na prawo od pomarańczowej linii — Wolne Miasto Gdańsk, na lewo od tej linii — Polska.
(Karte_des_Gebietes_der_Freien_Stadt_Danzig_1930).

Mapa pokazująca zbiorniki 1–4 na tle współczesnego planu miasta z podziałem na kwadraty UTM.
(https://lepidoptera.eu/utm)

Zbiorniki 1 — Zbiornik retencyjny „Barniewice” (pow. 4400 m²; wys. 141 m n.p.m.) i staw (pow. 875 m²; wys. 141 m n.p.m.). Zbiornik retencyjny „Barniewice” został zlokalizowany na miejscu wcześniej istniejącego stawu polnego. Pomimo, że zbiornik ten ma prawie 20 lat, roślinność wodna jest nader skąpa: przy brzegu żabieniec babka wodna Alisma plantago-aquatica i starzec nadrzeczny Senecio fluviatilis, z heliofitów tylko pałka wąskolistna Typha angustifolia, ponikło błotne Eleocharis palustris i siedmiopalecznik błotny Comarum palustre, a z pływających, jedynie malutkie płaty rdestu ziemnowodnego Polygonum amphibium. Ponadto, dość strome brzegi są koszone, a dostęp dla obserwatora jest utrudniony płotem. Podczas jedynej mojej wizyty w tym miejscu (wrzesień 2018 r.) nie widziałem ani jednej ważki. Trochę ponad 100 metrów w kierunku południowo-wschodnim od tego zbiornika znajduje się, wciśnięta między obwodnicą trójmiejską S6 a lasem, resztka malutkiego stawu wiejskiego. Mapa z 1955 r. pokazuje, że i zbiornik i staw były ze sobą połączone w tym samym bagnistym terenie. Pomimo, że staw jest zaśmiecony, z brudną wodą i wystawiony na smród i hałas drogi szybkiego ruchu, rośnie w nim zadziwiająco dużo różnych gatunków roślin wodnych: przy brzegu — wierzba Salix sp., uczep trójlistkowy Bidens tridentata, sit członowaty Juncus articulatus, karbieniec pospolity Lycopus europaeus, trędownik bulwiasty Scrophularia nodosa, tojeść pospolita Lysimachia vulgaris, wierzbownica kosmata Epilobium hirsutum; helofity — pałka szerokolistna Typha latifolia, okrężnica bagienna Hottonia palustris, ponikło błotne Eleocharis palustris; pływające — żabiściek pływający Hydrocharis morsus-ranae, rdestnica pływająca Potamogeton natans, rdest ziemnowodny Polygonum amphibium i podwodne — moczarka kanadyjska Elodea canadensis. Tu spotkałem żagnicę siną.

Zbiornik Retencyjny „Barniewice”.
(foto Peter Senn)

Staw niedaleko Zbiornika Retencyjnego „Barniewice”.
(foto Peter Senn)

Zbiornik 2 — Zbiornik retencyjny „Klukowo” (pow. 14600 m²; wys. 119 m n.p.m.). W przeciwieństwie do wielu innych zbiorników retencyjnych w Gdańsku, które znajdują się w krajobrazie mniej lub więcej zurbanizowanym, „Klukowo” jest otoczony polami i łąkami. W latach 80. XX w. teren ten był podmokły, bagnisty, spływały do niego strumienie z kierunku Osowej, Barniewic i Owczarni, miejscowości leżących ok. 20 metrów wyżej. Miejsce to jest bardzo malownicze i spokojne, cisza jedynie zmącona przez startujące od czasu do czasu z pobliskiego lotniska samoloty. Sam staw jest dosyć płytki i bardzo zarośnięty, miejscami również na powierzchni. Mniej więcej pośrodku jego szerszej części usytuowana jest spora wysepka. Roślinność jest dość bogata. Brzegowa m.in.: niezapominajka błotna Myosotis palustris, uczep trójlistkowy Bidens tripartita, starzec nadrzeczny Senecio fluviatilis, krwawnica pospolita Lythrum salicaria, psianka słodkogórz Solanum dulcamara, żabieniec babka wodna Alisma plantago-aquatica; helofity: pałka szerokolistna Typha latifolia, kosaciec żółty Iris pseudacorus, ponikło błotne Eleocharis palustris, skrzyp bagienny Equisetum fluviatile, turzyca Carex sp.; pływające: rdestnica pływająca Potamogeton natans, rzęsa drobna Lemna minor; podwodne: moczarka kanadyjska Elodea canadensis. Z ptaków widziałem kaczkę krzyżówkę Anas platyrhynchos i czaplę siwą Ardea cinerea. Obecność tego drugiego ptaka wskazuje na obecność ryb: karaś, lin, płoć; można też trafić na okonia i szczupaka (tak twierdzą wędkarze na stronie https://wedkuje.pl/l/zbiornik-retencyjny/102147).

Zbiornik retencyjny „Klukowo” od wschodu.
(foto Peter Senn)

Zbiornik retencyjny „Klukowo” od północnego wschodu.
(foto Peter Senn)

Zbiornik retencyjny „Klukowo” od zachodu.
(foto Peter Senn)

Zbiornik retencyjny „Klukowo” od południowego zachodu.
(foto Peter Senn)

Zbiornik 3 — Zbiornik retencyjny „Rębiechowo III” (pow. 19700 m²; wys. 134 m n.p.m.). Zbiornik ten skonstruowano na miejscu dwóch mniejszych stawów naturalnych. To jest prawdopodobna przyczyna różnic w głębokości, co widać w rozmieszczeniu roślinności pływającej (rdestnica pływająca Potamogeton natans, rdest ziemnowodny Polygonum amphibium) i podwodnej (Ceratophyllum sp.). W części północno-wschodniej zbiornika te dwa typy roślinności rosną dość obficie, a w południowo-zachodniej części jedynie przy brzegach. Granicę między tymi dwoma obszarami dobrze widać na zdjęciach z północnego wschodu i ze wschodu. Roślinność brzegowa jest dość skąpa — tylko małe płaty situ Juncus sp. i uczepu trójlistkowego Bidens tripartita. Jedynie przy południowo-zachodnim brzegu rośnie większy pas szuwarów: trzcina pospolita Phragmites australis, ponikło błotne Eleocharis palustris, kosaciec żółty Iris pseudacorus i oczeret jeziorny Schoenoplectus lacustris. Zbiornik jest prawdopodobnie zeutrofizowany — widać to po glonach pływających na powierzchni wody — pewnie nawozy z okolicznych pól dostają się do wody. Z ptaków widziałem kaczkę krzyżowkę Anas platyrhynchos i czaplę siwą Ardea cinerea. Po obecności tej ostatniej, wiadomo, że ryby są w zbiorniku, który jest udostępniony wędkarzom. Widziałem tylko jeden gatunek ważek — tężnicę wytworną.

Zbiornik retencyjny „Rębiechowo III” od południowego wschodu.
(foto Peter Senn)

Zbiornik retencyjny „Rębiechowo III” od północnego wschodu.
(foto Peter Senn)

Zbiornik retencyjny „Rębiechowo III” od wschodu.
(foto Peter Senn)

Brzeg zbiornika retencyjnego „Rębiechowo III” od południowego zachodu.
(foto Peter Senn)

Zbiornik 4 — Zbiornik retencyjny „Budowlanych II” (pow. 7500 m²; maks. głęb. 1,25 m; wys. 124 m n.p.m.). Zbiornik ten także jest rozbudowany z dawnego stawu wiejskiego. Jest jednym ze zbiorników retencyjnych na Potoku Strzelniczka (dopływ Strzelenki). Kolejny — Strzelniczka II — dopiero niedawno oddano do użytku. Brzegi tego zbiornika są dość łagodne, więc dostęp do wody jest w miarę łatwy. Wykształcił się już pewien zespół roślinności, choć jest on zapewne bogatszy w gatunkach na brzegu niż w centrum. Roślinność brzegowa: żabieniec babka wodna Alisma plantago-aquatica, starzec nadrzeczny Senecio fluviatilis, niezapominajka błotna Myosotis palustris, tarczyca pospolita Scutellaria galericulata, karbieniec pospolity Lycopus europaeus, wierzbownica kosmata Epilobium hirsutum, uczep trójlistkowy Bidens tripartita, sit członowaty Juncus articulatus; jedyny helofit to pałka szerokolistna Typha latifolia, i jedyna roślina pływająca to rdestnica pływająca Potamogeton natans; podwodne rośliny to moczarka kanadyjska Elodea canadensis i rogatek sztywny Ceratophyllum demersum. Ponadto pływają spore płaty alg, więc akwen jest na pewno silnie zeutrofizowany. Czuć w pobliżu odór surowych ścieków — być może te ze starych domów po drugiej strony ulicy Budowlanych są wpuszczane bezpośrednio do zbiornika. Z ptaków widziałem mewy śmieszki Chroicocephalus ridibundus oraz kaczki krzyżówki Anas platyrhynchos, a z płazów żaby Rana sp. Zbiornik ma status łowiska dla wędkarzy.

Zbiornik retencyjny „Budowlanych II” od południowego zachodu.
(foto Peter Senn)

Zbiornik retencyjny „Budowlanych II” od południa.
(foto Peter Senn)

Ważki zarejestrowane nad czterema zbiornikami i stawem w Zlewni Strzelenki
(10 gatunków)
Kliknięcie w nazwę ważki powoduje przejście do strony poświęconej danemu gatunkowi

Zygoptera

Pałątka pospolita Lestes sponsa

Tężnica wytworna Ischnura elegans

Nimfa stawowa Enallagma cyathigerum

Łątka dzieweczka Coenagrion puella

Oczobarwnica większa Erythromma najas

Anisoptera

Żagnica jesienna Aeshna mixta

Żagnica wielka Aeshna grandis

Żagnica sina Aeshna cyanea

Szablak przepasany Sympetrum pedemontanum

Szablak zwyczajny Sympetrum vulgatum

Obserwacje

Pałątka pospolita Lestes sponsa	Zbiornik 4 — 1 obserwacja, 10 IX 2018. Jeden samiec.

Tężnica wytworna Ischnura elegans	Zbiornik 2 — 1 obserwacja, 29 V 2019. Jeden samiec. Zbiornik 3 — 1 obserwacja, 14 IX 2018. Kilka samców, jedna samica, tandem i kopulacja. Zbiornik 4 — 1 obserwacja, 10 IX 2018. Jeden terytorialny samiec.

Nimfa stawowa Enallagma cyathigerum	Zbiornik 2 — 1 obserwacja, 14 IX 2018. Jeden terytorialny samiec. Zbiornik 4 — 1 obserwacja, 10 IX 2018. Kilka samców i jedna samica, tandem.

Łątka dzieweczka Coenagrion puella	Zbiornik 2 — 1 obserwacja, 29 V 2019. Kilka teneralnych samców. Gatunek autochtoniczny.

Oczobarwnica większa Erythromma najas	Zbiornik 2 — 1 obserwacja, 29 V 2019. Kilka teneralnych samców. Gatunek autochtoniczny.

Żagnica jesienna Aeshna mixta	Zbiornik 2 — 1 obserwacja, 14 IX 2018. Jeden terytorialny samiec. Zbiornik 4 — 1 obserwacja, 10 IX 2018. Kilka patrolujących samców.

Żagnica wielka Aeshna grandis	Zbiornik 2 — 1 obserwacja, 14 IX 2018. Jeden osobnik.

Żagnica sina Aeshna cyanea	Zbiornik 1 (staw) — 1 obserwacja, 9 IX 2018. Jeden patrolujący samiec. Zbiornik 4 — 1 obserwacja, 10 IX 2018. Kilka patrolujących samców.

Szablak przepasany Sympetrum pedemontanum	Zbiornik 2 — 1 obserwacja, 14 IX 2018. Kilka samców, zachowanie terytorialne. *Obserwacja szerzej opisana tu: Odonatrix 15_3 (2019) 1-6.

Szablak zwyczajny Sympetrum vulgatum	Zbiornik 2 — 1 obserwacja, 14 IX 2018. Kilka samców i samic, zachowanie terytorialne, tandemy i składanie jajek. Zbiornik 4 — 1 obserwacja, 10 IX 2018. Kilka samców i samic, zachowanie terytorialne oraz tandemy i składanie jajek.