KATOWICE

Rzeka Mleczna z dorzeczem





Rzeka Mleczna (UTM CA55/UTM CA56) swój początek ma na terenie Katowickiej dzielnicy Piotrowice. Całkowita jej długość wynosi 22 km w tym na terenie miasta 9,7 km. Teren zlewni nieco ponad 60 km² — to największy obszar ze wszystkich katowickich rzek. Jest największym dopływem Gostyni, która wpada do Wisły w Bieruniu.

Dzisiaj osobom niezorientowanym trudno nawet domyślać się, że to, co wypływa z kolektora pod ulicą Szewską to nie ściek ani rów melioracyjny, a właśnie najwcześniejszy odcinek rzeki, jaki można zaobserwować w terenie. Jeszcze na planach Katowic z 1976 roku zobaczyć można było, że źródło Mlecznej znajdowało się w rejonie obecnej szkoły podstawowej znajdującej się pośrodku Osiedla Odrodzenia powstałego na przełomie lat 80. i 90. XX w.

Na stronie Katowice.naszemiasto.pl w grudniu 2012 roku ukazała się informacja:
KRÓTKO: Zakończyła się warta 40 mln zł m odernizacja dwóch katowickich oczyszczalni ścieków. Koniec nieprzyjemnych zapachów i ścieków wpadających, gdzie popadnie. Obsługujące dzielnice Panewniki, Ligota, część dzielnicy Ochojec, Brynów część wschodnia - Os. Zgrzebnioka oczyszczalnia Panewniki oraz dzielnice Podlesie, Murcki, Piotrowice-Ochojec, Zarzecze, część dzielnicy Kostuchna oczyszczalnia Podlesie, wymagały modernizacji ze względu na zły stan techniczny oraz przekroczenia wskaźników zanieczyszczeń w ściekach oczyszczonych. Oba obiekty były bowiem nieustannie eksploatowane od ponad 20 lat. Ich modernizacje trwały dwa lata.
Skoro prace te zostały ukończone, efekty będzie można nie tylko zobaczyć, ale przede wszystkim wyczuć nosem podczas badań nad ważkami w 2013 roku, bo dotąd w niektórych miejscach miło nie było.

POWRÓT
Ważki Katowic

Zdjęcia: Katarzyna Przondziono
Google Earth
Badania terenowe i tekst: Krzysztof Przondziono
© Ewa Miłaczewska

 
 
 
Plan obejmuje cały obszar dorzecza rzeki Mlecznej od źródeł w Piotrowicach do granic Katowic z Tychami. Czerwonymi prostokątami zaznaczone są omawiane poniżej odcinki i dopływy rzeki. Punkt 5 oznaczony kropką.
(Google Earth)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
Ten sam obszar na zdjęciu satelitarnym. Lewobrzeżne dopływy Mlecznej to: Rów Piotrowicki, Graniczny, Podleski oraz Malownik. Prawobrzeżne to: Bagnik, Cetnik, Kaskadnik i Bielawka. Nazwy te znajdują się też na planie obok.
(Google Earth)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
 
Zdjęcie satelitarne przedstawia obszar, na którym rzeka opuszcza po raz pierwszy teren zabudowany. W prawym górnym rogu zdjęcia widać pierwszy jej dopływ Rów Piotrowicki.
(Google Earth)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
Na widocznym w głębi moście siedziała pierwsza ważka, jaką zaobserwowałem, a mianowicie samiec ważki płaskobrzuchej. Towarzyszył mu pojedynczy samiec pióronoga.
(foto Katarzyna Przondziono)
 
 
Na tym odcinku rzeka przepływa wśród podmokłych, jeszcze niezabudowanych łąk. Jej brzegi umocnione są faszyną. Dno jest piaszczyste, a woda przezroczysta.
(foto Katarzyna Przondziono)
Widok na rzekę po południowej stronie nasypu kolejowego.
(foto Katarzyna Przondziono)
 
 
Obszar drugi obejmuje teren pomiędzy prawobrzeżnym dopływem Mlecznej — Rowem Cetnik, a Ulicą Grota Roweckiego w dzielnicy Zarzecze.
(Google Earth)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
W miejscu, w którym do Mlecznej wpływa Cetnik, dno rzeki jest piaszczyste, woda czysta, a brzegi umocnione faszyną.
(foto Katarzyna Przondziono)
 
 
Widok w stronę mostu na ulicy Grota Roweckiego. Odcinek patrolowało kilka samców ważki płaskobrzuchej i para kaczek.
(foto Katarzyna Przondziono)
Widok w kierunku Cetnika. Oprócz Ważek płaskobrzuchych były tu również nieliczne pióronogi oraz jedna około piętnastocentymetrowa pijawka.
(foto Katarzyna Przondziono)
 
 
Obszar trzeci na zdjęciu satelitarnym. Widać na nim ostatni tak duży obszar pól uprawnych na terenie Katowic. Wschodnim krańcem płynie Mleczna, a od południa jej dopływ — Kaskadnik.
(Google Earth)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
Ten sam teren z perspektywy ziemi.
(foto Katarzyna Przondziono)
 
 
Rzeka zmienia tu swój kolor na czarny, co spowodowane jest zmianą koloru utworów dennych, po którym płynie. W trakcie mojego pobytu w tym miejscu przeleciało kilka pióronogów. Pojawiły się też nieliczne tężnice wytworne.
(foto Katarzyna Przondziono)
Przy południowo–wschodnim krańcu pola do Mlecznej wpada jej dopływ Kaskadnik. Toczy on swoje mleczne wody w prawie takiej samej ilości jak i Mleczna. Tuż za mostem rzeka płynie już w uregulowanym i wybetonowanym korycie.
(foto Katarzyna Przondziono)
 
 
Obszar czwarty obejmuje swoim zasięgiem rejon w okolicy mostu na ulicy Zaopusta, Widać również ujście Malownika.
(Google Earth)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
Wczesną wiosną widok na koryto rzeki w kierunku zachodnim nie napawał optymizmem na znalezienie tu jakichkolwiek przejawów życia.
(foto Katarzyna Przondziono)
 
 
To samo dotyczyło kierunku przeciwnego, czyli wschodniego. W betonowym, szerokim na około 2 metry korycie, rzeka leniwie toczyła swój nurt maksymalnie dziesięciocentymetrowej głębokości.
(foto Katarzyna Przondziono)
Ten sam widok w lipcu. Miejsce to było okupowane przez lecichy południowe. Kilka samic pod nadzorem samców nieustannie składało tu jajeczka. Głębokość wody nie przekraczała 5 centymetrów.
(foto Katarzyna Przondziono)
 
 
Widok w kierunku zachodnim z poziomu rzeki, która miała tu głębokość około 20 centymetrów i zamulone dno. Był to obszar występowania ważki płaskobrzuchej. Przebywało tu kilka samców i samica składająca jajeczka na zanurzonych w wodzie kępach rumianku rosnącego przy brzegu. W całej okolicy było również kilka pióronogów i tężnic wytwornych.
(foto Katarzyna Przondziono)
Oba obszary dzielił ten nieużywany już most, w okolicy którego ważki obu gatunków jak na komendę wykonywały nawrót na swoje rewiry. Nie był on natomiast przeszkodą dla samicy żagnicy sinej i husarza ciemnego, które to ważki w pewnym odstępie czasowym przeleciały majestatycznie środkiem koryta na wysokości 40 centymetrów z zachodu na wschód.
(foto Katarzyna Przondziono)
 
 
Piąty punkt obserwacji rzeki, tuż za oczyszczalnią ścieków. Przebywając w tym miejscu uświadomiłem sobie, dlaczego wykonywane pomiary czystości dokonywane około 1 kilometra dalej ledwie ocierają się o IV klasę czystości, a w niektórych parametrach nawet ją przekraczają. Mimo wszystko były tu nieliczne pióronogi i tężnice wytworne.
(foto Katarzyna Przondziono)
Relacja byłaby nie pełna bez przedstawienia wspomnianego na samym początku „źródła” rzeki Mlecznej.
(foto Katarzyna Przondziono)
 
 
Kolejnym, szóstym, miejscem obserwacji w dorzeczu rzeki Mlecznej, które przyniosło efekty w zakresie obserwacji ważek był obszar źródliskowy Rowu Bagnik położony dokładnie na granicy Katowic z Mikołowem Zdjęcie satelitarne pokazuje to miejsce przed wybudowaniem zbiornika, który widać na zdjęciu obok.
(Google Earth)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
Widok w kierunku Mikołowa w drugiej połowie kwietnia 2012 r. Miejsce to może nie byłoby warte wzmianki, ale to tutaj zaobserwowałem po raz pierwszy tężnicę małą i to od razu w tandemie. Oprócz tego samca lecichy zwyczajnej i pióronoga.
(foto Katarzyna Przondziono)
 
 
W czasie ponownej wizyty dwa miesiące później okazało się, że jakimś cudem udało się tu rozmnożyć kaczkom. Oraz dokonać obserwacji wyżej wymienionych gatunków ważek.
(foto Katarzyna Przondziono)
Po południowej stronie tego zbiornika została jeszcze część pierwotnego terenu źródliskowego. Zdjęcie z kwietnia 2012 r.
(foto Katarzyna Przondziono)
 
 
Następnym, siódmym, obszarem obserwacji jest teren źródliskowy Malownika i znajdujący się w bezpośredniej jego bliskości niewielki zbiornik wodny. Zbiornik widoczny jest u dołu zdjęcia, a teren źródliskowy znajduje się powyżej widocznej na zdjęciu szkoły.
(Google Earth)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
Jeszcze niedawno Malownik miał dwa źródła, to za szkołą, które widać na zdjęciu oraz drugie ujęte w cembrowinie znane jako Źródło Marii. Uległo ono zniszczeniu w trakcie budowy domów widocznych na zdjęciu obok.
(foto Katarzyna Przondziono)
 
 
Niewielki staw znajduje się tuż przy wątłym jeszcze w tym miejscu strumieniu. Kwiecień 2012 r.
(foto Katarzyna Przondziono)
To samo miejsce w lipcu było terenem obserwacji pięciu samców szablaka krwistego dwóch szablaków zwyczajnych oraz kilku pióronogów i łunic czerwonych.
(foto Katarzyna Przondziono)
 
   
Ważki zarejestrowane w dorzeczu rzeki Mlecznej
(11 gatunków)
Kliknięcie w nazwę ważki powoduje przejście do strony poświęconej danemu gatunkowi
 
Zygoptera

Tężnica wytworna Ischnura elegans
Tężnica mała Ischnura pumilio
Łunica czerwona Pyrrhosoma nymphula
Pióronóg zwykły Platycnemis pennipes
Anisoptera

Żagnica sina Aeshna cyanea
Husarz ciemny Anax parthenope
Ważka płaskobrzucha Libellula depressa
Lecicha pospolita Orthetrum cancellatum
Lecicha południowa Orthetrum brunneumważka południowa
Szablak krwisty Sympetrum sanguineum
Szablak zwyczajny Sympetrum vulgatum
 
Obserwacje

Tężnica wytworna
Ischnura elegans
Na całym odcinku około 20 osobników.
 
Tężnica mała
Ischnura pumilio
1 tandem w punkcie 6.
 
Łunica czerwona
Pyrrhosoma nymphula
5 samców w punkcie 7.
 
Pióronóg zwykły
Platycnemis pennipes
Na całym odcinku rzeki około 30 samców oraz jeden samiec w punkcie 5 i 5 samców w punkcie 7.
 
Żagnica sina
Aeshna cyanea
1 samica w przelocie w punkcie 4.
 
Husarz ciemny
Anax parthenope
1 samiec w przelocie w punkcie 4.
 
Ważka płaskobrzucha
Libellula depressa
W punktach 1, 3 i 4 około 10 szt. samców 5 samic. Tandemy, jedna samica składała jaja.
 
Lecicha pospolita
Orthetrum cancellatum
1 samiec w punkcie 6.
 
Lecicha południowa
Orthetrum brunneum
W punkcie 4 około 7 samców i 5 samic tworzących tandemy. Składanie jaj.
 
Szablak krwisty
Sympetrum sanguineum
5 samców w punkcie 7.
 
Szablak zwyczajny
Sympetrum vulgatum
2 samce w punkcie 7.