Katowice, Zespół przyrodniczo-krajobrazowy Szopienice-Borki

KATOWICE

Zespół przyrodniczo-krajobrazowy Szopienice-Borki

Pierwsze wzmianki o Szopienicach pochodzą 1360 roku, z dokumentu księcia raciborskiego Mikołaja II, w którym potwierdza, że wieś Szopienice i pobliski Rozdzień są własnością Ottona z Pilicy. Mimo tak długiej historii samodzielnym miastem w wyniku połączenia z Rożdzieniem były tylko w latach 1947-1959. W roku 1956 tracą jeszcze w wyniku zmian administracyjnych kawałek ziemi, na którym obecnie znajduje się stadion Zagłębia Sosnowiec i Stawiki. Od 1960 roku Szopienice przyłączone zostały do Katowic.

Zespół przyrodniczo-krajobrazowy Szopienice-Borki (UTM CA66/67) powstał w 2000 roku w widłach rzek Rawy i Brynicy. Do zespołu należą staw Borki, Morawa i Hubertus, który sam w sobie jest zespołem trzech stawów przedzielonych groblami. Część stawu najbardziej wysunięta na wschód za tą niepełną groblą oraz staw po południowej stronie Rawy, który nie należy do zespołu jest już w granicach Mysłowic. Wszystkie te stawy powstały w wyniku eksploatacji piasku dla potrzeb górnictwa. Również poza zespołem, na północ od stawu Borki, na terenie Sosnowca, znajduje się staw Stawiki. Cały ten obszar zajmuje około 200 hektarów, z czego w granicach zespołu przyrodniczo-krajobrazowego jest 157 hektarów. Najmłodszy ze stawów — Morawa — powstał w latach sześćdziesiątych XX wieku.

POWRÓT

Ważki Katowic

Zdjęcia: Katarzyna Przondziono
polska.e-mapa.net

Badania terenowe i tekst: Krzysztof Przondziono

© Ewa Miłaczewska

Pomiędzy stawami Morawa i Hubertus przebiega główna magistrala kolejowa Katowice Warszawa oraz lokalna droga łącząca Katowice z Sosnowcem. Pomiędzy torami kolejowymi relacji Katowice Kraków a rzeką Rawą przy ulicy Szabelnianej urodził się Kazimierz Kutz.
(polska.e-mapa.net)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć

Ten sam zespół stawów na zdjęciu satelitarnym.
(polska.e-mapa.net)
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć

Staw Borki widok ogólny w kierunku wschodnim. Najbardziej odizolowany od pozostałych stawów w zespole.
(foto Katarzyna Przondziono)

Fragment wschodniego brzegu z widocznymi łachami piasku.
(foto Katarzyna Przondziono)

Widok w kierunku zachodnim. W oddali widać szczyt 68 metrowej wieży ciśnień z 1912 roku. Po zaprzestaniu użytkowania jej w wodociągach w ostatnich latach przed zamknięciem służyła jako miejsce produkcji śrutu.
(foto Katarzyna Przondziono)

Teren na południowo wschodnim krańcu stawu porastają trzciny i sitowie, pomiędzy którymi rosną krzaki bagna zwyczajnego.
(foto Katarzyna Przondziono)

Morawa najmłodszy, a zarazem największy ze stawów. Widok w kierunku Katowic na osiedle mieszkaniowe wybudowane w latach siedemdziesiątych XX w.
(foto Katarzyna Przondziono)

Zachodnia część stawu.
(foto Katarzyna Przondziono)

Przy stawie funkcjonuje wypożyczalnia sprzętu pływającego oraz kąpielisko z piaszczystą plażą.
(foto Katarzyna Przondziono)

We wszystkich stawach kompleksu woda posiada pierwszą klasę czystości.
(foto Katarzyna Przondziono)

Hubertus I. Widok ogólny w kierunku wschodnim. Najmniejszy ze stawów, ale za to tu spotkałem największą ilość ważek, spośród tych które można spotkać w całym zespole przyrodniczym.
(foto Katarzyna Przondziono)

Na południu widzimy wieżę ciśnień jedyny obok cechowni obiekt pozostały po hucie cynku Uthemana. Początki hutnictwa w tym miejscu datowane są na 1834 rok. Huta pomimo wpisania do rejestru zabytków uległa całkowitej dewastacji dokonanej przez złomiarzy.
(foto Katarzyna Przondziono)

Grobla pomiędzy stawem Hubertus I a stawem Hubertus II. Porośnięta trawami wśród, których pozostało wiele kamieni po zlikwidowanych torach kolejowych. Obecnie ulubione miejsce wypoczynku lecich i szafranek. W wysokich trawach przesiadują szablaki i pozostałe mniejsze ważki zasiedlające ten teren. Nad nimi krążą husarze ciemne i husarze władcy.
(foto Katarzyna Przondziono)

Na pierwszym planie fragment stawu Hubertus II. Na horyzoncie komin i chłodnie kominowe elektrociepłowni Jaworzno 3 w Jaworznie.
(foto Katarzyna Przondziono)

Nasyp kolejowy ograniczający staw od zachodu oraz maszty oświetleniowe stadionu GKS Sosnowiec.
(foto Katarzyna Przondziono)

Widok w kierunku Sosnowca. Wśród licznego ptactwa wodnego zamieszkującego stawy rozgościła się tu na stałe kolonia mew. Nieustający jazgot, który wywołuje jest nie do opisania.
(foto Katarzyna Przondziono)

Jeszcze jedno spojrzenie na siedlisko mew tym razem w przeciwnym kierunku, na horyzoncie widzimy bloki mieszkalne w Mysłowicach.
(foto Katarzyna Przondziono)

Grobla oddzielająca staw Hubertus II od stawu Hubertus III ma całkowicie odmienny charakter. Jest o wiele bardziej wilgotna i prawie całkowicie porośnięta prawie trzymetrowej wysokości trzciną.
(foto Katarzyna Przondziono)

W jednej z przesiek umożliwiającej dostęp do stawu wyciętej w gęstej ścianie trzcin spotkałem przy posiłku piżmaka amerykańskiego. Była to miła odmiana, bo przeważnie siedzą w nich wędkujący homo sapiens. I to tym milsza, że ważek w tej okolicy zbyt wiele nie było.
(foto Katarzyna Przondziono)

Hubertus III. Stąd już nic nie zasłania widoku na zabudowania przy ulicy Naftowej w Sosnowcu.
(foto Katarzyna Przondziono)

Kolejna grobla to granica miedzy Katowicami a Mysłowicami. Jak głosi widoczna tabliczka nazywa się Krótki Cypel. Po lewej stronie cypla Hubertus III w Katowicach a po prawej Gliniak w Mysłowicach.
(foto Katarzyna Przondziono)

Skoro już tutaj jesteśmy nic nie stoi na przeszkodzie, aby zajrzeć na plażę na Gliniaku.
(foto Katarzyna Przondziono)

Nie mogłem się oprzeć pokusie i oto zdjęcie z Mysłowickiej plaży w kierunku Katowic.
(foto Katarzyna Przondziono)

Jak byłem już tak daleko, to postanowiłem sprawdzić, czy uda się zaobserwować gadziogłówkę pospolitą nad przepływającą tuż obok Brynicą.
(foto Katarzyna Przondziono)

Gadziogłówki nie spotkałem, za to obszar pomiędzy stawami a rzeką wygląda, jak naturalna dolina rzeczna. Ale tak naprawdę to koryto rzeki jest uregulowane, a nawet parę razy zmieniano jego przebieg.
(foto Katarzyna Przondziono)

Z ciekawości poszedłem do bliskiego już punktu, w którym Rawa wpada do Brynicy.
(foto Katarzyna Przondziono)

Ważki zarejestrowane w zespole przyrodniczo-krajobrazowym Szopienice-Borki
(14 gatunków)
Kliknięcie w nazwę ważki powoduje przejście do strony poświęconej danemu gatunkowi

Zygoptera

Tężnica wytworna Ischnura elegans

Nimfa stawowa Enallagma cyathigerum

Łątka dzieweczka Coenagrion puella

Oczobarwnica większa Erythromma najas

Pióronóg zwykły Platycnemis pennipes

Anisoptera

Żagnica jesienna Aeshna mixta

Żagnica sina Aeshna cyanea

Husarz władca Anax imperator

Husarz ciemny Anax parthenope

Lecicha pospolita Orthetrum cancellatum

Szablak krwisty Sympetrum sanguineum

Szablak późny Sympetrum striolatum

Szablak zwyczajny Sympetrum vulgatum

Szafranka czerwona Crocothemis erythraea — ważka południowa

Obserwacje

Tężnica wytworna Ischnura elegans	Liczna na wszystkich stawach.

Nimfa stawowa Enallagma cyathigerum	Liczna na wszystkich stawach.

Łątka dzieweczka Coenagrion puella	Liczna.

Oczobarwnica większa Erythromma najas	Obserwowana tylko na stawie Borki.

Pióronóg zwykły Platycnemis pennipes	Liczny na wszystkich stawach.

Żagnica jesienna Aeshna mixta	Więcej niż 20 osobników latających wzdłuż grobli.

Żagnica sina Aeshna cyanea	Liczna na całym obszarze.

Husarz władca Anax imperator	Dosyć liczny, rozproszony na wszystkich stawach.

Husarz ciemny Anax parthenope	Dość liczny na całym kompleksie stawów.

Lecicha pospolita Orthetrum cancellatum	Samce i samice — zdecydowanie najliczniejszy gatunek, biorąc pod uwagę całość zespołu.

Szablak krwisty Sympetrum sanguineum	Samce i samice — liczny.

Szablak późny Sympetrum striolatum	Kilkanaście osobników.

Szablak zwyczajny Sympetrum vulgatum	Kilkanaście osobników.

Szafranka czerwona Crocothemis erythraea	Osobniki teneralne i dorosłe. Samce i samice około 20 sztuk między Hubertusem I a II.