Ważki dużych miast — podsumowanie wyników prac prowadzonych w latach 2010–2012





Pierwsze dane, które jednocześnie były przyczynkiem do stworzenia tego programu, napłynęły od Michała Kaczorowskiego z Warszawy. Później włączyli się inni. Wszystkie te dane dotyczyły lat 2010 i 2011 i w zasadzie później uzupełnione zostały tylko pojedynczymi obserwacjami pochodzącymi z roku 2012. W sumie w Warszawie i najbliższych okolicach miasta obserwacje prowadzono na 18 stanowiskach. 13 z nich przebadał Michał Kaczorowski, 3 stanowiska Julia Dobrzańska z grupą kolegów, Klaudyn i okolice badał Krzysztof Pakuła, a okolice Ząbek penetrował Grzegorz Brynda.

Pierwsze strony stanowisk warszawskich po opublikowaniu w sieci spowodowały włączenie się do tematu Krzysztofa Przondziono z Katowic, który prowadził obserwacje na 15 stanowiskach w latach 2011 i 2012 wraz z córką. Paweł Jędryczak z Gdyni opisał obserwacje 4 stanowisk prowadzone w 2011 r. Marek Gryboś z Krakowa w 2011 i 2012 roku opracował 5 stanowisk z Krakowa, Grzegorz Wieczorek przysłał wyniki obserwacji ważek z 2011 r. w łódzkim Ogrodzie Botanicznym, a Mariusz Gwardjan wraz z Joanną Przybylską badali ważki na 9 stanowiskach w Kielcach także w latach 2011–2012.

 

Klikając na tej stronie w nazwę ważki uzyskujemy połączenie z poświęconą jej stroną.
Klikając w nazwę miasta łączymy się ze stroną opisującą ważki tego miasta.



Miasto

Gdynia
Katowice
Kielce
Kraków
Łódź
Warszawa
Ilość stanowisk

  4
15
  9
  5
  1
18
Ilość gatunków

29
38
38
26
24
45
 
 

W sześciu miastach, na 52 przebadanych stanowiskach, stwierdziliśmy dotychczas 53 gatunki ważek: 19 gatunków Zygoptera i 34 gatunki Anisoptera. Początkowo sądziłam, że w warunkach miejskich należy spodziewać się tylko najpospolitszych gatunków, najwytrzymalszych i o najmniejszych wymaganiach. Okazało się, że we wszystkich miastach występują ważki rzadkie i objęte ochroną i wcale niekoniecznie są to przypadkowe, pojedyncze osobniki. W wielu miejscach stwierdzono ich rozwój. We wszystkich badanych miastach napotkano też ważki południowe — nawet w Gdyni.

Zarejestrowano w miastach 6 gatunków chronionych (+)Sympecma paedisca, Stylurus (Gomphus) flavipes, Ophiogomphus cecilia, Leucorrhinia pectoralis, Leucorrhinia albifrons i Leucorrhinia caudalis oraz 6 gatunków ważek południowych (+)Aeshna affinis, Orthetrum albistylum, Orthetrum coerulescens, Orthetrum brunneum, Sympetrum fonscolombii i Crocothemis erythraea.

Ilość gatunków napotkanych w mieście na tym etapie badań jest wprost proporcjonalna do ilości przebadanych stanowisk. Przebadanych, czyli odwiedzanych wielokrotnie w ciągu całego sezonu, bo ani niewielka ilość stanowisk, a tym samym różnorodność siedlisk, ani ich pobieżne zbadanie nie może dać pełnego oglądu występujących na danym obszarze ważek. Z czasem ilość stanowisk będzie miała mniejsze znaczenie, gdyż typy środowisk częściej będą się powtarzać, a zgromadzone tam zespoły odonatofauny będą podobne.

 
 
Gatunek / miasto
Gdynia
Katowice
Kielce
Kraków
Łódź
Warszawa
Calopteryx splendens
+
+
+
+
+
+
Calopteryx virgo
+
 
+
+
 
+
Lestes sponsa
+
+
+
+
 
+
Lestes dryas
+
 
+
 
+
 
Lestes barbarus
+
 
 
 
 
+
Lestes virens
+
+
+
 
 
+
Chalcolestes viridis
 
+
 
 
+
+
Sympecma fusca
 
+
+
+
+
+
Sympecma paedisca
 
 
 
(+)
 
(+)
Ischnura elegans
 
+
+
+
+
+
Ischnura pumilio
 
+
 
 
 
 
Enallagma cyathigerum
+
+
+
+
+
+
Coenagrion pulchellum
+
 
+
 
 
+
Coenagrion puella
+
+
+
+
+
+
Coenagrion hastulatum
+
 
+
 
 
 
Erythromma najas
+
+
+
+
+
+
Erythromma viridulum
 
+
 
+
 
+
Pyrrhosoma nymphula
+
+
+
+
+
+
Platycnemis pennipes
+
+
+
+
 
+
Aeshna mixta
 
+
+
+
+
+
Aeshna affinis
 
 
(+)
 
 
(+)
Aeshna isoceles
 
+
 
+
 
+
Aeshna grandis
+
+
+
 
+
+
Aeshna cyanea
+
+
+
 
+
+
Anax imperator
 
+
+
+
+
+
Anax parthenope
 
+
+
+
+
+
Brachytron pratense
 
+
 
 
 
+
Gomphus vulgatissimus
 
 
+
+
 
+
Stylurus (Gomphus) flavipes
 
 
 
 
 
(+)
Ophiogomphus cecilia
 
 
(+)
 
 
(+)
Cordulia aenea
+
+
+
 
+
+
Somatochlora metallica
+
+
+
 
 
+
Epitheca bimaculata
 
 
+
 
 
+
Libellula quadrimaculata
+
+
+
+
+
+
Libellula depressa
+
+
+
+
+
+
Libellula fulva
 
 
 
 
 
+
Orthetrum cancellatum
+
+
+
+
+
+
Orthetrum albistylum
 
(+)
(+)
(+)
(+)
(+)
Orthetrum coerulescens
 
(+)
 
 
 
 
Orthetrum brunneum
(+)
(+)
 
 
 
(+)
Leucorrhinia dubia
+
 
 
 
 
 
Leucorrhinia rubicunda
+
 
 
 
 
+
Leucorrhinia pectoralis
(+)
(+)
(+)
 
 
(+)
Leucorrhinia albifrons
 
(+)
(+)
 
 
 
Leucorrhinia caudalis
 
(+)
 
 
 
(+)
Sympetrum danae
+
+
+
 
+
+
Sympetrum pedemontanum
 
 
 
 
 
+
Sympetrum sanguineum
+
+
+
+
+
+
Sympetrum flaveolum
+
+
+
+
+
+
Sympetrum fonscolombii
 
(+)
(+)
 
 
(+)
Sympetrum striolatum
+
+
+
+
+
 
Sympetrum vulgatum
+
+
+
+
+
+
Crocothemis erythraea
 
(+)
(+)
(+)
 
 
 

  W poszczególnych miastach najczęściej napotykano następujące gatunki ważek:
(ilość stanowisk w mieście / ilość stanowisk, na których napotkano dany gatunek)

GdyniaC. puella (4/4), L. quadrimaculata (4/4), P. nymphula (4/3), A. cyanea (4/3) i S. sanguineum (4/3)
KatowiceI. elegans (15/14), O. cancellatum (15/13), C. puella (15/12), P. pennipes (15/11), A. imperator (15/10), A. parthenope (15/10)
KielceC. puella (9/7), E. cyathigerum (9/7), P. pennipes (9/6), S. sanguineum (9/6)
KrakówI. elegans (5/5), O. cancellatum (5/5), E. cyathigerum (5/4)
Łódź — zbadano tylko jedno stanowisko
WarszawaS. sanguineum (18/18), I. elegans (18/16), C. splendens (18/15), C. puella (18/14)



  Ważki napotkane we wszystkich miastach:
(łączna ilość stanowisk w miastach / ilość stanowisk, na których napotkano dany gatunek)

  1. S. sanguineum (52/41)
  2. C. puella (52/40)
  3. O. cancellatum (52/36)
  4. S. vulgatum (52/27)
  5. E. cyathigerum (52/26)
  6. E. najas (52/24)
  7. L. quadrimaculata (52/24)
  8. C. splendens (52/23)
  9. S. flaveolum (52/15)
10. L. depressa (52/14)
11. P. nymphula (52/13)

 
 

Właśnie kończyłam sporządzanie tego podsumowania, gdy na forum entomologicznym ukazał się post Jacka Wendzonki: „Ciekawym by było badanie ważek w mniejszych miastach, albo analiza zbiorników pod kątem bliskości do centrum i ocenienie jak dystans od "prawdziwej przyrody" wpływa na docieranie ważek i sukces.”

Postanowiłam zawęzić nieco to podsumowanie do ścisłych centrów miast. Jednocześnie pomyślałam, że przecież niekoniecznie ważki docierają do miast, a raczej rozbudowujące się miasta ogarniają obszary od wielu lat przez nie opanowane. Może nawet ważki były tam od wieków, a teraz — czasem cudem — trwają nadal. Mało tego — z dawnych starorzeczy, terenów podtopionych, jeziorek i rzeczek ekspandowały do glinianek, żwirowni i piaskowni — zbiorników stworzonych przez człowieka najczęściej na użytek budowy tych miast. W ten sposób opanowały „okopy wroga”, czasem rzeczywiście lokując się w fortowych fosach. Druga część opracowania wyników przedstawia więc raczej wolę przetrwania ważek. Zobaczmy, które gatunki z obszarów miast nie dały się „wykurzyć” — pewnie w najdosłowniejszym tego słowa znaczeniu.

 
 
Mapy miast
 
 
KATOWICE — okrąg o promieniu 4 km swój środek ma w miejscu, gdzie stoi Miejski Ośrodek Sportu i Rekreacji w Katowicach tzw. SPODEK.
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
KIELCE — okrąg o promieniu 4 km swój środek ma w miejscu, gdzie zbiegają się ulice Ogrodowa, Seminaryjska i Jana Pawła II.
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
 
KRAKÓW — okrąg o promieniu 4 km ma swój środek w Rynku Głównym.
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
WARSZAWA — okrąg o promieniu 8 km (ze względu na wielkość miasta) swój środek ma w miejscu, gdzie stoi Pałac Kultury i Nauki.
Kliknij w zdjęcie aby powiększyć.
 
 

W GDYNI, albo wszystkie stanowiska można potraktować jako śródmiejskie, bo zakładając odległość 4 km od centrum spełniają to kryterium; albo wszystkie odrzucić biorąc pod uwagę ich położenie w bezpośredniej bliskości „prawdziwej przyrody”. W ŁODZI, stanowisko jest tylko jedno, w dużym kompleksie parkowym. Nie ma innych stanowisk dla porównania wpływu miasta na skład odonatofauny. Dla uproszczenia postanowiłam w tej części wniosków te dwa miasta w tym roku pominąć.



Miasto

Katowice
Kielce
Kraków
Warszawa
Ilość stanowisk

  9
  3
  3
  7
Ilość gatunków

35
23
15
31
 
 
Gatunek / miasto
Katowice
Kielce
Kraków
Warszawa
Calopteryx splendens
+
 
 
+
Lestes sponsa
+
+
 
+
Lestes dryas
 
+
 
 
Lestes virens
+
+
 
+
Lestes viridis
+
 
 
+
Sympecma fusca
+
+
 
+
Ischnura elegans
+
+
+
+
Enallagma cyathigerum
+
+
+
+
Coenagrion pulchellum
 
+
 
+
Coenagrion puella
+
+
+
+
Coenagrion hastulatum
 
+
 
 
Erythromma najas
+
+
+
+
Erythromma viridulum
+
 
 
+
Pyrrhosoma nymphula
+
 
 
+
Platycnemis pennipes
+
+
+
+
Aeshna mixta
+
 
+
+
Aeshna isoceles
+
 
+
+
Aeshna grandis
 
+
 
+
Aeshna cyanea
+
 
 
+
Anax imperator
+
+
+
+
Anax parthenope
+
 
+
+
Brachytron pratense
+
 
 
+
Cordulia aenea
+
+
 
+
Somatochlora metallica
+
 
 
+
Epitheca bimaculata
 
+
 
+
Libellula quadrimaculata
+
+
+
+
Libellula depressa
+
 
+
 
Orthetrum cancellatum
+
+
+
+
Orthetrum albistylum
(+)
 
 
 
Orthetrum coerulescens
(+)
 
 
 
Leucorrhinia pectoralis
(+)
(+)
 
(+)
Leucorrhinia albifrons
(+)
(+)
 
 
Leucorrhinia caudalis
(+)
 
 
(+)
Sympetrum danae
+
+
 
+
Sympetrum sanguineum
+
+
+
+
Sympetrum flaveolum
+
 
+
+
Sympetrum fonscolombii
(+)
(+)
 
 
Sympetrum striolatum
+
+
 
 
Sympetrum vulgatum
+
 
+
+
Crocothemis erythraea
(+)
 
 
 
 

  W centrach miast nie zarejestrowano 13 gatunków spośród obserwowanych w całych miastach:

  1. C. virgo
  2. L. barbarus
  3. S. paediscagatunek chroniony
  4. I. pumilio
  5. A. affinisważka południowa
  6. G. vulgatissimus
  7. S. flavipesgatunek chroniony
  8. O. ceciliagatunek chroniony
  9. L. fulva
10. O. brunneumważka południowa
11. L. dubia
12. L. rubicunda
13. S. pedemontanum


Z 52 miejskich stanowisk pozostały nam 22 stanowiska śródmiejskie, na tych stanowiskach z 53 gatunków pozostało 40. Na zawężeniu obszaru obserwacji do ściślejszych centrów miast najwięcej „straciły” Kielce z 38 gatunków w centrum występuje 23 (ubyło 15), dalej Warszawa, gdzie z 45 gatunków pozostało 31 (ubyło 14). Podobnie wygląda to w Krakowie, w którym z 26 gatunków pozostało 15 (ubyło 11). Ale też w miastach tych w obrębie przyjętych okręgów nie ma większych, nieucywilizowanych terenów zielonych. Natomiast w Katowicach, w których południową część okręgu wypełniają już lasy z 38 gatunków pozostało aż 35 (ubyło 3). Dalsze zredukowanie obszaru śródmiejskiego Katowic spowodowałoby jednak konieczność ograniczenia się do miejskich fontann.

Prawdopodobnie gdyby w Warszawie, czy Krakowie wyznaczyć stanowiska nad samą Wisłą to można by tam zarejestrować Calopteryx virgo, Gomphus vulgatissimus i Ophiogomphus cecilia, a w Warszawie pewnie Gomphus flavipes. Trzeba tylko znaleźć miejsca, gdzie na brzegu rosną krzewy i drzewa. Nie wiem, jak w Krakowie, ale w Warszawie, w obrębie zaznaczonym czerwonym kręgiem na mapie, takie miejsca są, zwłaszcza po prawej stronie rzeki.

W Katowicach, Kielcach i Warszawie spotykamy Leucorrhinie pectoralis, albifrons i caudalis, a pospolitszych L. dubia i rubicunda nie ma w żadnym z miast, bo nie występują tam torfowiska sfagnowe. Jeśli chodzi o Libellula fulva, to ważka ta potrzebuje większego zbiornika wodnego niż te, które spotykamy w centrach badanych miast. Pewnie Szczecin, Olsztyn czy Poznań spełniają odpowiednie warunki zwłaszcza, że leżą też w obszarze powszechnego występowania tej ważki.

Pozostałe „utracone” gatunki są w ogóle dość rzadkie, lubią płytko rozlane wody wśród łąk — a takich obszarów w centrach miast po prostu nie ma. Ale nie jest źle, jeśli na stanowiskach skupionych w ściśle zabudowanych obszarach miast, pełnych spalin i spływającej wraz z roztopami do wód soli z ulic, spotykamy 40 gatunków ważek. W dodatku są wśród nich 3 gatunki chronione prawem i 4 gatunki południowe.