Ważki dużych miast — podsumowanie wyników prac prowadzonych w latach 2010–2015





Gdy w 2010 roku dostałam pierwsze relacje z Warszawy od Michała Kaczorowskiego, wpadłam na pomysł stworzenia programu Ważki dużych miast. Nie myślałam wówczas o tym, że możemy uzyskać ciekawe, lub przydatne do czegoś wyniki. Chodziło mi o pokazanie faktu, że ważki są niemal wszędzie, gdzie jest jakaś woda. Chciałam, żeby ludzie, którzy chcą obserwować przyrodę, dostrzegli ją bardzo blisko swoich domów. Nie trzeba brać urlopu i jechać nad jeziora, nie trzeba w to inwestować kompletnie nic. Pewnie, że przyda się cyfrowy aparat fotograficzny i tylko przy dużym szczęściu wystarczy ten z telefonu komórkowego. Aparat przyda się, bo często łatwiej oznacza się ważkę na zdjęciu niż widzianą tylko przez moment w terenie. Na zdjęciu mamy możliwość spokojnego analizowania szczegółów. Wiele razy zdarzyło mi się dopiero po powrocie do domu i zrzuceniu zdjęć na komputer zauważyć gatunek, którego nie zarejestrowałam w terenie.

Niektórzy przyjęli ten punkt widzenia i spacerując po pobliskim, ulubionym parku miejskim, obserwują ważki, fotografują, robią notatki, a później przysyłają do mnie wyniki. Często załączają zdjęcia ważek dla potwierdzenia ich rozpoznania. Dotąd otrzymałam raporty od 17 osób, są tacy, którym ten sposób spędzania wolnego czasu „wszedł w krew” i robią to od początku istnienia programu, czyli już sześć lat i sygnalizują, że to nie koniec.

 

Klikając na tej stronie w nazwę ważki uzyskujemy połączenie z poświęconą jej stroną.
Klikając w nazwę miasta łączymy się ze stroną opisującą ważki tego miasta, a tam są linki do poszczególnych stanowisk i ich rozkład na mapie.



Miasta
Ilość stanowisk
Ilość gatunków/chronionych/południowych
Gdynia
Konurbacja górnośląska — 10 miast
Kielce
Kraków
Łódź
Radom
Warszawa
  4
56
14
  6
  1
10
20
29/1/1
47/4/5
46/5/4
28/2/2
24//1
31/2/2
46/5/4
Łącznie: 16 miast
Łącznie ilość stanowisk: 111
Łącznie ilość gatunków: 56/7/6
 

W szesnastu miastach, na 111 przebadanych stanowiskach, stwierdziliśmy dotychczas 56 gatunków ważek: 19 gatunków Zygoptera i 37 gatunków Anisoptera. Początkowo sądziłam, że w warunkach miejskich należy spodziewać się tylko najpospolitszych gatunków, najwytrzymalszych i o najmniejszych wymaganiach. Okazało się, że we wszystkich miastach występują ważki rzadkie i objęte ochroną, i wcale niekoniecznie są to przypadkowe, pojedyncze osobniki. W wielu miejscach stwierdzono ich rozwój. We wszystkich badanych miastach napotkano też ważki południowe — nawet w Gdyni.

W niniejszym podsumowaniu danych posługuję się wyłącznie danymi uzyskanymi z raportów otrzymanych od uczestników programu Ważki dużych miast. Dane pochodzące z badań prowadzonych w Kielcach przedstawili Mariusz Gwardjan, Joanna Przybylska i Roman Maniarski w artykule „Ważki (Odonata) Kielc” w numerze czwartym czasopisma „Naturalia”. Przedstawili tam również dane z wszystkich miast ujętych w naszym programie oraz dane z Lublina, Olsztyna i Poznania na podstawie literatury. Pozwoliło to na wyciągnięcie wniosków nieco szerszych, niż nasze.

 
Gatunek / miasto
Gdynia
 
Konurbacja
górnośląska
Kielce
 
Kraków
 
Łódź
 
Radom
 
Warszawa
 
Calopteryx splendens
Calopteryx virgo
 
Lestes sponsa
 
Lestes dryas
 
Lestes barbarus
 
 
 
 
Lestes virens
 
 
 
Chalcolestes viridis
 
 
Sympecma fusca
 
Sympecma paedisca
 
 
 
Ischnura elegans
 
Ischnura pumilio
 
 
 
 
 
Enallagma cyathigerum
Coenagrion pulchellum
 
 
 
Coenagrion puella
Coenagrion hastulatum
 
 
 
 
Erythromma najas
Erythromma viridulum
 
 
Pyrrhosoma nymphula
Platycnemis pennipes
 
Aeshna mixta
 
Aeshna affinis
 
 
 
 
Aeshna isoceles
 
 
Aeshna grandis
 
 
Aeshna cyanea
 
Anax imperator
 
Anax parthenope
 
 
Brachytron pratense
 
 
 
 
Gomphus vulgatissimus
 
 
 
 
Stylurus (Gomphus) flavipes
 
 
 
 
 
 
Ophiogomphus cecilia
 
 
 
 
Cordulegaster boltonii
 
 
 
 
 
 
Cordulia aenea
 
 
Somatochlora metallica
 
 
Somatochlora flavomaculata
 
 
 
 
 
Epitheca bimaculata
 
 
 
 
 
Libellula quadrimaculata
Libellula depressa
Libellula fulva
 
 
 
 
 
 
Orthetrum cancellatum
Orthetrum albistylum
 
Orthetrum coerulescens
 
 
 
 
 
 
Orthetrum brunneum
 
 
 
 
Leucorrhinia dubia
 
 
 
 
 
 
Leucorrhinia rubicunda
 
 
 
Leucorrhinia pectoralis
 
Leucorrhinia albifrons
 
 
 
 
 
Leucorrhinia caudalis
 
 
 
 
 
Sympetrum danae
Sympetrum pedemontanum
 
 
 
 
 
 
Sympetrum sanguineum
Sympetrum depressiusculum
 
 
 
 
 
 
Sympetrum flaveolum
Sympetrum fonscolombii
 
 
 
Sympetrum striolatum
 
 
Sympetrum vulgatum
Crocothemis erythraea
 
 
 
 
Łącznie:
stanowisk/gatunków: 111 / 56
 
4 / 29
 
56 / 47
 
14 / 46
 
6 / 28
 
1 / 24
 
10 / 31
 
20 / 46
 
Występowanie poszczególnych gatunków ważek w dziesięciu miastach należących do konurbacji górnośląskiej

 
Gatunek / miasto
Będzin
Chorzów
Dąbrowa
Górnicza
Katowice
Mysłowice
Ruda
Śląska
Siemia-
nowice
Śląkie
Sosnowiec
Święto-
chłowice
Tychy
Calopteryx splendens
 
 
Calopteryx virgo
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Lestes sponsa
 
 
 
 
 
Lestes dryas
 
 
 
 
 
 
 
 
Lestes virens
 
 
 
 
 
 
 
Chalcolestes viridis
 
 
 
 
 
 
 
Sympecma fusca
 
 
 
 
Sympecma paedisca
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Ischnura elegans
 
 
Ischnura pumilio
 
 
 
 
 
 
 
 
Enallagma cyathigerum
 
 
 
 
 
 
Coenagrion pulchellum
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Coenagrion puella
 
 
 
Coenagrion hastulatum
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Erythromma najas
 
 
 
 
Erythromma viridulum
 
 
 
 
Pyrrhosoma nymphula
 
 
 
 
 
Platycnemis pennipes
Aeshna mixta
 
 
 
Aeshna affinis
 
 
 
 
 
 
 
Aeshna_isoceles
 
 
 
 
 
Aeshna grandis
 
 
 
 
 
 
Aeshna cyanea
 
 
Anax imperator
 
 
Anax parthenope
 
Brachytron pratense
 
 
 
 
 
 
 
Cordulia aenea
 
 
 
 
 
Sommatochlora metallica
 
 
 
 
 
Somatochlora flavomaculata
 
 
 
 
 
 
 
 
Libellula quadrimaculata
 
 
 
 
Libellula depressa
 
 
 
 
 
Orthetrum cancellatum
 
 
 
 
Orthetrum albistylum
 
 
 
 
 
 
 
Orthetrum coerulescens
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Orthetrum brunneum
 
 
 
 
 
 
 
 
Leucorrhinia rubicunda
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Leucorrhinia pectoralis
 
 
 
 
 
 
 
Leucorrhinia albifrons
 
 
 
 
 
 
 
 
Leucorrhinia caudalis
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Sympetrum_danae
 
 
 
 
 
 
Sympetrum sanguineum
 
 
 
Sympetrum depressiusculum
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Sympetrum flaveolum
 
 
 
 
 
 
 
 
Sympetrum fonscolombii
 
 
 
 
 
 
 
 
Sympetrum striolatum
 
 
 
 
 
 
Sympetrum vulgatum
 
 
 
 
Crocothemis erythraea
 
 
 
 
 
Ilość:
stanowisk/gatunków
 
3 / 18
 
5 / 31
 
1 / 5
 
20 / 40
 
1 / 5
 
9 / 34
 
5 / 18
 
1 / 3
 
8 / 24
 
3 / 21
 
 

Ogółem we wszystkich miastach zarejestrowano 7 gatunków chronionychSympecma paedisca, Stylurus (Gomphus) flavipes, Ophiogomphus cecilia, Cordulegaster boltonii, Leucorrhinia pectoralis, Leucorrhinia albifrons i Leucorrhinia caudalis oraz 6 gatunków ważek południowychAeshna affinis, Orthetrum albistylum, Orthetrum coerulescens, Orthetrum brunneum, Sympetrum fonscolombii i Crocothemis erythraea. Wśród gatunków chronionych wifdzimy nawet szklarnika leśnego Cordulegaster boltonii, którego samicę obserwowanowano tylko raz 23 czerwca 2007 r. w sąsiedztwie osiedla Dąbrowa w Kielcach. Obecnie na skutek zakwaszenia wody w rzece Silnicy wodami zrzucanymi z kamieniołomu, można uznać stanowisko za stracone.

Dwanaście gatunków: Calopteryx splendens, Enallagma cyathigerum, Coenagrion puella, Erythromma najas, Pyrrhosoma nymphula, Libellula quadrimaculata, Libellula depressa, Orthetrum cancellatum, Sympetrum danae, S. sanguineum, S. flaveolum i S. vulgatum — obserwujemy we wszystkich miastach. Są to gatunki eurytopowe, czyli mające zdolność do tolerowania szerokiego zakresu wahań czynników środowiskowych. Nawet C. splendens, która wprawdzie ceni sobie czyste wody płynące, ale nie pogardza też stawami parkowymi zwłaszcza jeśli jest między nimi przepływ.

Z ważek chronionych najczęściej spotykamy Leucorrhinia pectoralis najmniej wymagającą z naszych zalotek. Nie zarejestrowano jej dotąd w Ogrodzie Botanicznym — ciągle jedynym, łódzkim raportowanym stanowisku, ale nie można wykluczyć, że na innych stanowiskach jest obecna. Z ważek południowych wszystkie miasta oprócz Gdyni odwiedziła Orthetrum albistylum, ale też dane z Gdyni pochodzą z roku 2010 i wcześniejszych, a lecicha ta wyraźnie przesuwa swój zasięg ku północy.

Spośród napotkanych w miastach ważek najrzadsze były: Stylurus (Gomphus) flavipes — widziana tylko w Warszawie, ale też tylko Warszawa leży nad dużą rzeką; Cordulegaster boltonii — zauważony w 2007 r. na jednym, dziś już straconym, stanowisku w Kielcach — co o tyle nie dziwi, że tylko Kielce leżą w granicach jego zasięgu. To samo dotyczy Leucorrhinia dubia, którą napotkano tylko w Gdyni, jedynym mieście leżącym w granicach jej rdzennego zasięgu. Tylko w konurbacji górnośląskiej napotkano Sympetrum depressiusculum i tylko w okolicach Warszawy (Izabelin) widziano Sympetrum pedemontanum — oba te szablaki są ważkami występującymi w rozproszeniu, w niewielkich populacjach i niezbyt często, trudno się więc dziwić, że nie zawitały do naszych miast.

Ciągle jeszcze zarysowuje się zależność ilości obserwowanych gatunków od ilości prowadzonych obserwacji. Jest tak niezależnie od tego, czy zwiększamy ilość stanowisk w mieście (Warszawa, Katowice), czy ilość odwiedzin na jednym stanowisku (Ogród Botaniczny w Łodzi), oczywiste jest, że zwiększona ilość obserwacji prowadzi do rejestrowania pełnego spektrum w skali roku. Są jednak inne przyczyny tego, że na niektórych zbiornikach stwierdzamy ograniczoną ilość gatunków. Są to przeważnie zbiorniki na obszarach przemysłowych lub poprzemysłowych, nie w pełni jeszcze zrekultywowanych, gdzie ciągle istnieje niekorzystny wpływ terenu na chemizm wód. Miejmy nadzieję, że czas leczy rany.

 
Autorzy raportów z poszczególnych miast:


Gdynia — wszystkie 4 stanowiska opracował Paweł Jędryczak.
Konurbacja górnośląska — z 56 stanowisk:
w opracowaniu 55 brał udział Krzysztof Przondziono, z tego 49 stanowisk opracował sam, często chodząc w towarzystwie córki Katarzyny, która wykonała część zdjęć.
Opracowania 7 stanowisk dokonała Alicja Miszta z zespołem: Piotr Cuber, Bogusława Jankowska, Jakub Liberski, Krzysztof Przondziono i Krzysztof Sokół — przy czym na poszczególnych stanowiskach skład zespołu był różny.
Kielce — 14 stanowisk — badania terenowe i opracowanie wykonywał zespół: Mariusz Gwardjan, Joanna Przybylska i Roman Maniarski.
Kraków — 6 stanowisk — wszystkie opracował Marek Gryboś.
Łódź — 1 stanowisko opracował Grzegorz Wieczorek.
Radom — 10 stanowisk opracował Marek Miłkowski.
Warszawa — z 20 stanowisk: 15 opracował Michał Kaczorowski,
1 Michał Kaczorowski a uzupełnił liczny zespół odonatologów podczas X Sympozjum w Izabelinie,
1 Krzysztof Pakuła,
1 Teresa Stolarczyk,
1 Grzegorz Brynda,
1 Ewa Miłaczewska.

Krzysztof Przondziono został absolutnym rekordzistą, wykonując połowę całej roboty — a wiem, że pracuje nadal. Na drugim miejscu plasuje się Michał Kaczorowski, który również sygnalizuje kontynuację prac na starych i nowych stanowiskach.

Wszystkim Kolegom serdecznie dziękuję za współpracę i oczywiście proszę o jeszcze. Wszystkich, którzy zechcieliby włączyć swoje obserwacje, zwłaszcza z miast jeszcze programem nieobjętych — zapraszam. Nie chodzi tu o to, żeby się ścigać kto zrobi więcej. Cel jest ciągle ten sam — połączenie relaksu na powietrzu z obserwacjami przyrody.