Strona główna
 Ważki-menu Słownik Etapy życia Drapieżnictwo Historia Odonatrix Literatura Linki
Od
autorki
 Systematyka
ważek 		Budowa
ważki 		Zachowania
rozrodcze 		Procesy
życiowe 		Czas
lotów 		Ważki
dużych miast 		Wasze
obserwacje 		Ważki
w filatelistyce
Ważki dużych miast — podsumowanie wyników prac prowadzonych w latach 2010–2020





Materiały zbieramy od 2010 roku, tak więc mamy za sobą jedenaście lat obserwacji ważek w dużych miastach. Obserwacje prowadzone były w 24 miastach, z czego 15 to miasta położone w konurbacji górnośląskiej. Miasta Górnego Śląska są ściśle ze sobą połączone i praktycznie stanowią jeden obszar zabudowany, niemniej zawierający duże połacie leśne i liczne zbiorniki wodne w głównej mierze pochodzenia antropogenicznego. Klikając na tej stronie w nazwę ważki uzyskujemy połączenie ze stroną poświęconą danemu gatunkowi. Klikając w nazwę miasta łączymy się ze stroną opisującą ważki tego miasta, a tam są linki do poszczególnych stanowisk i ich rozkład na mapie. Wyjątkiem są miasta Lublin i Zielona Góra. Klikając w nazwy tych miast uzyskamy połączenie z pdfami artykułów, z których czerpałam dane do tabel zbiorczych, są to prace:

1. „Dragonflies (Odonata) of the city of Lublin (Eastern Poland)”, którego autorami są: Paweł Buczyński, Edyta Buczyńska, Małgorzata Baranowska, Łukasz Lewniewski, Nikola Góral, Jacek Kozak, Adam Tarkowski i Karolina Anna Szykut. Artykuł ukazał się na łamach Polish Journal of Entomology 89(3): 153-180 (2020).
2. „Nowe dane o występowaniu ważek (Odonata) w Zielonej Górze (województwo lubuskie) – wyniki obserwacji z lat 2016-2019” – autorstwa Pawła Czechowskiego. Artykuł pochodzi z czasopisma Odonatrix 16_8 (2020).
   
Miasta
Liczba stanowisk
Liczba gatunków/chronionych/południowych
Gdańsk
Gdynia
Konurbacja górnośląska — 15 miast
Kielce
Kraków
Lublin
Łódź
Radom
Warszawa
Zielona Góra
  1
  7
85
14
  6
64
  1
18
21
13
16/1/0
44/1/5
58/7/8
46/5/4
39/4/6
53/4/7
24/0/1
40/3/5
46/5/4
40/3/6
Łącznie: 24 miasta
Łącznie liczba stanowisk: 230
Łącznie liczba gatunków: 61/8/8
 

W dwudziestu czterech miastach, na 230 przebadanych stanowiskach, stwierdziliśmy dotychczas 61 gatunków ważek, czyli 82,4% całej polskiej odonatofauny. Zważywszy jednak, że Lestes macrostigma i Coenagrion scitulum były napotkane tylko jeden raz w Polsce i to wcale nie w mieście, a Aeshna caerulea znana jest współcześnie tylko z jednego stanowiska na Równi pod Śnieżką, zaś Somatochlora alpestris ma bardzo ograniczony zasięg w Sudetach i na Podhalu, a Cordulegaster bidentata związany jest przede wszystkim z Karpatami — od razu możemy wykluczyć możliwość pojawienia się tych pięciu gatunków w którymkolwiek z dużych miast.

 
Gatunek / miasto
 
Gdańsk
 
 
Gdynia
 
Kon-
urbacja
górno-
śląska
 
Kielce
 
 
Kraków
 
 
Lublin
 
 
Łódź
 
 
Radom
 
 
Warszawa
 
 
Zielona Góra
 
Calopteryx splendens
 
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Calopteryx virgo
 
•
•
•
•
•
 
•
•
•
Lestes sponsa
 
•
•
•
•
•
 
•
•
 
Lestes dryas
 
•
•
•
 
•
•
•
•
 
Lestes barbarus
 
•
•
 
 
•
 
•
•
•
Lestes virens
 
•
•
•
•
•
 
 
•
 
Chalcolestes viridis
 
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Sympecma fusca
 
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Sympecma paedisca
 
 
•
•
•
•
 
•
•
 
Ischnura elegans
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Ischnura pumilio
 
•
•
•
•
•
 
 
 
 
Enallagma cyathigerum
 
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Coenagrion pulchellum
•
•
•
•
 
•
 
•
•
•
Coenagrion puella
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Coenagrion hastulatum
 
•
•
•
 
•
 
 
 
 
Coenagrion armatum
•
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Erythromma najas
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Erythromma viridulum
 
 
•
•
•
•
 
•
•
 
Pyrrhosoma nymphula
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Platycnemis pennipes
 
•
•
•
•
•
 
•
•
•
Aeshna mixta
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Aeshna affinis
 
 
•
•
•
•
 
 
•
•
Aeshna isoceles
•
 
•
•
•
•
 
•
•
•
Aeshna grandis
 
•
•
•
 
•
•
 
•
•
Aeshna cyanea
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Aeshna juncea
 
•
 
 
 
 
 
 
 
 
Anax imperator
 
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Anax parthenope
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Anax ephippiger
 
•
•
 
•
•
 
 
•
 
Brachytron pratense
 
•
•
•
 
•
 
 
•
•
Gomphus vulgatissimus
 
 
•
•
•
•
 
 
•
 
Stylurus (Gomphus) flavipes
 
 
 
 
 
•
 
 
•
•
Ophiogomphus cecilia
 
 
•
•
•
•
 
•
•
•
Onychogomphus forcipatus
 
 
•
 
 
 
 
 
 
•
Cordulegaster boltonii
 
 
•
•
 
 
 
 
 
•
Cordulia aenea
•
•
•
•
 
•
•
•
•
•
Somatochlora metallica
 
•
•
•
 
•
 
•
•
•
Somatochlora flavomaculata
 
 
•
 
 
•
 
•
 
 
Epitheca bimaculata
 
 
•
•
 
 
 
 
•
 
Libellula quadrimaculata
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Libellula depressa
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Libellula fulva
 
 
•
 
 
•
 
 
•
•
Orthetrum cancellatum
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Orthetrum albistylum
 
 
•
•
•
•
•
•
•
•
Orthetrum coerulescens
 
 
•
 
 
 
 
 
 
•
Orthetrum brunneum
 
•
•
 
•
•
 
•
•
 
Leucorrhinia dubia
 
•
•
 
•
•
 
•
 
 
Leucorrhinia rubicunda
 
•
•
•
 
•
 
 
•
 
Leucorrhinia pectoralis
 
•
•
•
•
•
 
•
•
 
Leucorrhinia albifrons
 
 
•
•
•
 
 
 
 
 
Leucorrhinia caudalis
 
 
•
 
 
 
 
 
•
 
Sympetrum danae
 
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Sympetrum pedemontanum
 
•
•
 
 
•
 
 
•
 
Sympetrum sanguineum
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Sympetrum depressiusculum
 
 
•
 
 
•
 
 
 
 
Sympetrum flaveolum
 
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Sympetrum fonscolombii
 
•
•
•
•
•
 
•
•
•
Sympetrum striolatum
 
•
•
•
•
•
•
•
 
•
Sympetrum vulgatum
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Sympetrum meridionale
 
 
•
 
 
•
 
•
 
•
Crocothemis erythraea
 
 
•
•
•
•
 
•
 
•
Łącznie:
stanowisk/gatunków: 230 / 61
 
1 / 16
 
6 / 41
 
85 / 58
 
14 / 46
 
6 / 39
 
64 / 53
 
1 / 24
 
18 / 40
 
21 / 46
 
13 / 40
 
Występowanie poszczególnych gatunków ważek w piętnastu miastach należących do konurbacji górnośląskiej

 
   
Gatunek / miasto
Będzin
Bytom
Chorzów
Czeladź
Dąbrowa
Górnicza
Jaworzno
Katowice
Mikołów
Mysłowice
Ruda
Śląska
Siemiano-
wice
Śląkie
Sosnowiec
Święto-
chłowice
Tychy
Zabrze
Calopteryx splendens
•
 
•
•
 
•
•
 
•
•
•
•
 
•
•
Calopteryx virgo
 
•
 
 
 
•
 
 
•
 
 
 
 
 
 
Lestes sponsa
 
 
 
•
 
•
•
•
 
•
•
 
•
•
 
Lestes dryas
 
 
 
 
 
 
•
 
 
•
 
 
 
 
 
Lestes barbarus
•
 
 
 
 
 
•
 
 
 
 
 
 
 
 
Lestes virens
 
 
•
 
 
 
•
 
 
•
 
 
 
 
•
Chalcolestes viridis
•
 
 
•
 
 
•
 
 
 
 
•
•
 
•
Sympecma fusca
•
 
•
•
•
•
•
 
 
•
 
•
•
 
•
Sympecma paedisca
 
 
•
 
 
 
•
 
 
 
 
 
 
 
 
Ischnura elegans
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Ischnura pumilio
 
 
 
 
 
 
•
 
 
•
 
 
 
 
 
Enallagma cyathigerum
 
 
•
 
•
•
•
 
•
•
 
 
•
 
 
Coenagrion pulchellum
 
 
•
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Coenagrion puella
•
•
•
•
 
•
•
•
 
•
•
•
•
•
•
Coenagrion hastulatum
•
 
 
 
 
 
•
 
 
•
 
 
 
 
 
Erythromma najas
•
•
•
•
 
•
•
•
 
•
•
•
•
 
•
Erythromma viridulum
 
 
•
 
 
 
•
•
 
•
•
 
•
•
•
Pyrrhosoma nymphula
•
 
 
 
 
•
•
•
 
•
 
•
•
•
 
Platycnemis pennipes
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Aeshna mixta
•
 
•
 
 
 
•
 
 
•
•
•
•
•
•
Aeshna affinis
•
 
•
 
 
 
•
 
 
 
 
 
 
 
•
Aeshna isoceles
•
•
•
•
 
 
•
 
 
•
•
•
•
•
•
Aeshna grandis
 
 
•
•
 
 
•
•
 
•
 
•
•
 
 
Aeshna cyanea
•
 
•
•
 
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Anax imperator
•
•
•
•
•
•
•
 
 
•
•
•
•
•
•
Anax parthenope
•
•
•
•
 
 
•
 
•
•
•
•
•
•
•
Anax ephippiger
 
 
 
 
 
 
•
 
 
 
 
 
 
 
 
Brachytron pratense
•
 
 
•
 
 
•
 
 
•
 
 
 
 
 
Gomphus vulgatissimus
 
 
 
 
 
•
•
 
 
 
 
 
 
 
 
Ophiogomphus cecilia
 
 
 
 
 
•
•
 
 
 
 
 
 
 
 
Ophiogomphus forcipatus
 
 
 
 
 
•
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Cordulegaster boltonii
 
 
 
 
 
•
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Cordulia aenea
 
•
•
•
 
•
•
•
 
•
 
•
•
•
•
Sommatochlora metallica
 
•
•
 
 
 
•
 
 
•
 
 
•
•
 
Somatochlora flavomaculata
 
 
 
 
 
 
 
 
 
•
 
 
 
•
 
Epitheca bimaculata
 
 
 
 
 
 
•
 
 
 
 
 
 
 
 
Libellula quadrimaculata
•
•
•
•
 
•
•
•
 
•
 
•
•
•
•
Libellula depressa
•
 
•
•
 
•
•
•
 
•
 
 
•
 
 
Libellula fulva
 
•
 
 
 
•
 
 
 
 
•
 
 
 
•
Orthetrum cancellatum
 
•
•
•
 
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Orthetrum albistylum
 
 
•
•
 
 
•
 
 
 
•
 
 
 
•
Orthetrum coerulescens
 
•
 
 
 
•
•
 
 
 
 
 
 
 
 
Orthetrum brunneum
 
 
 
 
 
 
•
 
 
 
 
 
 
•
 
Leucorrhinia dubia
 
 
 
 
 
 
•
 
 
 
 
 
 
 
 
Leucorrhinia rubicunda
 
 
 
 
 
 
 
 
 
•
 
 
 
 
 
Leucorrhinia pectoralis
 
 
•
 
 
 
•
•
 
•
 
 
 
 
 
Leucorrhinia albifrons
 
•
 
 
 
 
•
 
 
 
•
 
 
 
 
Leucorrhinia caudalis
 
 
 
 
 
 
•
 
 
 
 
 
 
 
 
Sympetrum danae
 
 
•
 
 
 
•
 
 
•
 
 
•
 
•
Sympetrum pedemontanum
 
 
 
 
 
•
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Sympetrum sanguineum
•
•
•
•
 
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Sympetrum depressiusculum
 
 
•
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Sympetrum flaveolum
 
 
•
 
 
 
•
 
 
 
 
 
 
 
 
Sympetrum fonscolombii
•
 
 
•
 
 
•
 
 
 
 
 
•
•
•
Sympetrum striolatum
 
 
 
•
 
 
•
 
 
•
•
•
•
 
•
Sympetrum vulgatum
 
•
•
•
 
•
•
•
 
•
•
 
•
•
•
Sympetrum meridionale
 
 
•
 
 
•
•
 
 
 
 
 
 
 
 
Crocothemis erythraea
 
•
•
•
 
 
•
 
 
•
•
 
•
 
•
Liczba:
stanowisk/gatunków
 
3 / 20
 
6 / 18
 
6 / 32
 
5 / 24
 
1 / 5
 
3 / 26
 
20 / 49
 
1 / 18
 
2 / 9
 
11 / 34
 
5 / 22
 
3 / 19
 
9 / 27
 
3 / 21
 
7 / 26
 
 

Ogółem we wszystkich miastach w Polsce, w których prowadzono obserwacje, zarejestrowano 8 gatunków chronionych, co stanowi blisko 53,3% ogółu chronionych ważek w Polsce:

1 - Coenagrion armatum,
2 - Sympecma paedisca,
3 - Stylurus (Gomphus) flavipes,
4 - Ophiogomphus cecilia,
5 - Cordulegaster boltonii,
6 - Leucorrhinia pectoralis,
7 - Leucorrhinia albifrons
8 - Leucorrhinia caudalis

Wśród gatunków chronionych widzimy nawet szklarnika leśnego Cordulegaster boltonii, którego regularnie od lat można napotkać na Kozim Brodzie w Jaworznie, a pojedynczą samicę obserwowanowano tylko raz 23 czerwca 2007 r. w sąsiedztwie osiedla Dąbrowa w Kielcach. Spotykany jest również w Zielonej Górze, gdzie stwierdzono jego rozwój. Obecnie na skutek zakwaszenia wody w rzece Silnicy wodami zrzucanymi z kamieniołomu, stanowisko kieleckie można uznać za stracone. Sensacyjne wydaje się być napotkanie w Gdańsku 13 VI 2013 (obs. M. Kowalczyk) pojedynczego młodego samca Coenagrion armatum — o czym donosi Peter Senn zarówno na stronie stanowiska Park Reagana w Gdańsku jak i w artykule „A new locality of Norfolk Damselfly Coenagrion armatum (CHARPENTIER, 1840) (Odonata: Coenagrionidae) from northern Poland” Odonatrix 16_7 (2020).

W miastach zarejestrowano także 8 gatunków ważek południowych, byłoby to 100% obserwowanych w Polsce południowców, gdyby nie fakt, że od 2016 r. mamy dziewiąty gatunek południowy — nomadkę żółtawą Pantala flavescens, której jednak w miastach jeszcze nie obserwowano — tak więc obecnie w miastach napotykamy 89% południowców:

1 - Aeshna affinis,
2 - Anax ephippiger,
3 - Orthetrum albistylum,
4 - Orthetrum coerulescens,
5 - Orthetrum brunneum,
6 - Sympetrum fonscolombii,
7 - Sympetrum meridionale,
8 - Crocothemis erythraea.

W związku z ociepleniem klimatu coraz częściej obserwujemy w kraju ważki południowe, w widoczny sposób rozszerza się ku północy zasięg ich występowania. Dotyczy to niemal wszystkich południowych gatunków, które przy tak wysokich temperaturach są już w stanie przezimować w naszym kraju i jak dotąd tylko Pantala flavescens i Anax ephippiger nie udała się ta sztuka.

W roku 2019 zaobserwowano po raz pierwszy od 1995 roku tak liczny nalot husarza wędrownego Anax ephippiger, który pojawił się na znacznym obszarze kraju i wydał drugie pokolenie, a jeśli chodzi o miasta widziano go w Katowicach, Krakowie, Gdyni i Lublinie, co przedstawiono na zdjęciach i opisano na stronie A. ephippiger. Napotkano go także w Warszawie na Grabowie, o czym donosił Przemysław Gomułka na na Facebooku, na stronie Ważki w Polsce. W roku 2016 obserwowano też innego wielkiego podróżnika z okolic międzyzwrotnikowych — była to nomadka żółtawa Pantala flavescens widziana na Lubelszczyźnie i w okolicach Lęborka na Pomorzu, a w roku 2019 napotkana też w Saksonii, na Białorusi i to blisko granicy z Polską, poza tym też w Szwajcarii, Francji i we Włoszech. To był rok przełomowy dla tego gatunku, także przez wyjście II generacji w Saksonii. Wcześniej, w 2013 r., samica Pantala flavescens została odłowiona w Obwodzie Kaliningradzkim. Świadczy to o systematycznych próbach odwiedzania naszych stron. Jeśli tendencja zmian klimatycznych będzie się utrzymywać wszystko jest możliwe, zwłaszcza zadomowienie się A. ephippigera. 12 sierpnia 2020 r. nad Jeziorem Rakutowskim Elżbieta i Krzysztof Lewandowscy napotkali trzy juwenilne samce nomadki żółtawej Pantala flavescens. Jest to dowód na rozród tego gatunku na tym stanowisku. A więc i u nas obserwowano II generację tego gatunku. Jezioro Rakutowskie jest obecnie najdalej na północ wysuniętym w całej Palearktyce miejscem, gdzie jest dowód skutecznego rozrodu gatunku. Pantala flavescens jest ważką sporadycznie zalatującą do Polski, jednakże nie zarejestrowano jej nigdzie na obszarze miast.

Ciągle jeszcze zarysowuje się zależność liczby gatunków obserwowanych w miastach od ilości prowadzonych obserwacji. Jest tak niezależnie od tego, czy zwiększamy liczbę stanowisk w mieście, czy też odwiedzin na jednym stanowisku. Najjaskrawszym przykładem jest Staw Górnik na katowickim Giszowcu — niemal codziennie kontrolowany przez Marię Wiszniowską. Liczba dostrzeżonych gatunków zwiększa się tam corocznie. Oczywiste jest, że zwiększona liczba obserwacji prowadzi do rejestrowania pełnego spektrum w skali roku. Obserwacje prowadzone sporadycznie nie mogą dać pełnych rezultatów. Niemniej i one są pożyteczne. Są jednak przyczyny tego, że na niektórych zbiornikach stwierdzamy ograniczoną liczbę gatunków i to niezależnie od czasu poświęconego obserwacjom. Są to przeważnie zbiorniki na obszarach przemysłowych lub poprzemysłowych, nie w pełni jeszcze zrekultywowanych, gdzie ciągle istnieje niekorzystny wpływ terenu na chemizm wód. Proces rekultywacji tych obszarów postępuje stale i jeśli jest prowadzony z wyczuciem przynosi poprawę sytuacji. Zwylke nie natychmiast — ale miejmy nadzieję, że czas leczy rany.

Zdarza się jednak, że tracimy jakieś stanowisko bezpowrotnie. Dzieje się tak, gdy obszar przeznaczony jest pod budowę domów mieszkalnych, stadionów, czy supermarketów lub pod rozbudowę węzłów drogowych. W takich sytuacjach niestety ważki przegrywają z ludźmi. Ale nie tylko człowiek jest przyczyną niszczenia siedlisk ważek, niektóre obszary tracimy wskutek zmian klimatycznych. Temperatura rośnie, parowanie jest większe, ilość opadów mniejsza, zimy są bezśnieźne i poziom wód gruntowych opada. Wraz z obniżaniem się poziomu wód gruntowych spłycają się zbiorniki, a najpłytsze wysychają zupełnie. Wysychają obszary bagienne skupiające cenne gatunki ważek. Powoduje to przenoszenie się ważek ze zbiorników naturalnych do antropogenicznych. Szczęśliwie ważki adaptują się w nich dość łatwo.

Wszystkim Kolegom serdecznie dziękuję za współpracę. Nadal zachęcam do prowadzenia obserwacji w miastach, warto zaglądać na stanowiska zrekultywowane, na stanowiska zniszczone i na całkiem nowe — zarówno te, których jeszcze nie odwiedzaliśmy, jak też położone w miastach, które dotąd nie włączyły się do naszej akcji. Warto też powracać na miejsca już wcześniej opisane. Wszystkich, którzy zechcieliby podzielić się swoimi spostrzeżeniami, zwłaszcza z miast jeszcze programem nieobjętych — zapraszam. Cel jest ciągle ten sam — połączenie relaksu na powietrzu z obserwacjami przyrody.